زایمان زودرس
وقتی نوزاد قبل از ۳۷ هفتهٔ بارداری به دنیا بیاید، به آن زایمان زودرس یا نارس گفته میشود. هرچه زایمان زودتر رخ دهد، خطرات سلامت برای نوزاد جدیتر است. برخی از خطرات شایع شامل مشکلات تنفسی و دشواری در حفظ دمای بدن است. نوزادان نارس ممکن است به مراقبت ویژه در بخش مراقبتهای ویژهٔ نوزادان نیاز داشته باشند.
نمای کلی
زایمان زودرس چیست؟
نوزاد نارس یا «نارس» نوزادی است که خیلی زودتر از زمان طبیعی به دنیا میآید، یعنی حدود سه هفته قبل از تاریخ احتمالی زایمان. یک بارداری کامل (رشد جنین) حدود ۴۰ هفته طول میکشد. زایمان زودرس زمانی رخ میدهد که نوزاد در هفتهٔ ۳۷ یا زودتر به دنیا بیاید.
زایمان زودرس یا زودهنگام میتواند خطرات جدی برای سلامت نوزاد ایجاد کند. دلیلش این است که بسیاری از اندامها مثل مغز، ریهها و کبد در هفتههای پایانی بارداری هنوز در حال رشد و تکامل هستند. نوزاد نارس ممکن است در گرمماندن یا تغذیه مشکل داشته باشد و در آیندهٔ زندگی هم در معرض خطر تأخیرهای رشدی قرار بگیرد.
خوشبختانه، پیشرفتهای فناوری پزشکی باعث شده است که احتمال زیادی وجود داشته باشد نوزاد نارس از این چالشهای اولیه عبور کند و به کودکی سالم رشد کند.
انواع مختلف زایمان زودرس کداماند؟
ارائهدهندگان خدمات سلامت زمانی بارداری را «تماممدت» در نظر میگیرند که زایمان در هفتهٔ ۳۹ یا بعد از آن رخ دهد. پژوهشها نشان میدهد نوزادانی که بعد از هفتهٔ ۳۹ به دنیا میآیند، کمتر احتمال دارد زمانی را در بخش مراقبتهای ویژهٔ نوزادان (Neonatal Intensive Care Unit) بگذرانند.
وقتی نوزاد بعد از ۳۷ هفته ولی قبل از ۳۹ هفته به دنیا بیاید، ارائهدهندگان خدمات سلامت به آن «تماممدتِ زودتر» میگویند. این با نارس بودن یکسان نیست.
زایمانهای قبل از ۳۷ هفته «زودرس» یا «نارس» محسوب میشوند. زایمان زودرس در چهار گروه قرار میگیرد:
- زودرسِ دیررس: تولد بین ۳۴ تا ۳۶ هفته. بیشتر زایمانهای زودرس در همین بازه رخ میدهد.
- زودرسِ متوسط: تولد بین ۳۲ تا ۳۴ هفته.
- زودرسِ بسیار: تولد قبل از ۳۲ هفته.
- زودرسِ بسیار شدید: تولد قبل از ۲۵ هفته.
زایمان زودرس چقدر شایع است؟
حدود ۱ مورد از هر ۱۰ تولد در ایالات متحده زودرس است.
نرخ زایمان زودرس در حال افزایش است، چون زنان بیشتری بعد از سن ۳۵ سالگی باردار میشوند و همچنین فناوریهای کمکباروری (مثل لقاح آزمایشگاهی یا IVF) بیشتر به بارداریهای چندقلویی و بارداریهای پرخطر منجر میشود.
زایمان زودرس از چه هفتهای «ایمن» است؟
معمولاً هرچه نوزاد زودتر به دنیا بیاید، خطر عوارض سلامت بیشتر است. البته این همیشه صادق نیست و همچنین به این معنا نیست که اگر نوزاد در هفتهٔ ۳۹ به دنیا بیاید، هیچ خطری از نظر عوارض وجود ندارد. فقط یعنی مطالعات نشان میدهد وقتی نوزاد قبل از تولد دستکم به ۳۷ هفتهٔ بارداری برسد، احتمال بیشتری دارد که سالم به دنیا بیاید.
علائم و علل
شایعترین علتهای زایمان زودرس چیست؟
زایمان زودرس ممکن است ناگهانی و بدون یک علت مشخص رخ دهد. گاهی هم ارائهدهندگان خدمات سلامت به دلایل پزشکی مجبور میشوند زایمان را زودتر القا (شروع) کنند. زنان همچنین ممکن است به علت موارد زیر دچار درد زایمان زودرس شوند:
- بیماریهای مزمن، مثل دیابت یا بیماری قلبی. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت به شما کمک میکند این بیماریها و سایر بیماریهای مزمن را در دوران بارداری مدیریت کنید.
- مشکلات جفتی مثل جداشدگی جفت یا جفت سرراهی.
- پرهاکلامپسی.
- بارداری چندقلویی. حدود ۶۰٪ از دوقلوها و سهقلوها زودرس به دنیا میآیند.
- مشکلات رحم یا دهانهٔ رحم.
- خونریزی واژینال یا عفونتها در دوران بارداری.
- مصرف موادی مثل مواد مخدر و الکل یا سیگار کشیدن در دوران بارداری.
نشانههای نارس بودن نوزاد چیست؟
ممکن است نشانهٔ مشخصی وجود نداشته باشد که نشان دهد نوزاد زود به دنیا آمده است. اما برخی از علائم شایعتر زایمان زودرس عبارتاند از:
- وزن کم هنگام تولد.
- دشواری در تنفس.
- دمای پایین بدن.
- وجود موهای نازک (لانگو) روی بدن نوزاد.
- دشواری در تغذیه.
عوامل خطر زایمان زودرس چیست؟
اگر موارد زیر را داشته باشید، ممکن است خطر زایمان زودرس در شما بیشتر باشد:
- سیاهپوست یا اسپانیاییتبار هستید.
- بارداری چندقلویی دارید (دوقلو، سهقلو یا بیشتر).
- کمتر از ۱۷ سال یا بیشتر از ۳۵ سال سن دارید.
- سابقهٔ خانوادگی یا سابقهٔ شخصی زایمان زودرس دارید.
- در دوران بارداری سیگار میکشید، الکل مصرف میکنید یا از مواد دیگر استفاده میکنید.
- قبل از بارداری کموزن هستید یا در دوران بارداری به اندازهٔ کافی وزن اضافه نمیکنید.
نارس به دنیا آمدن چه عوارضی برای سلامت دارد؟
نوزاد نارس زمان کافی برای تکامل کامل را ندارد. یعنی برخی اندامها و دستگاههای بدن ممکن است برای حمایت از زندگی او خارج از رحم آماده نباشند. این میتواند باعث مشکلات جدی سلامتی شود. نوزادان نارس اغلب پیش از آنکه بتوانند بیمارستان را ترک کنند، در بخش مراقبتهای ویژهٔ نوزادان به مراقبت ویژه نیاز دارند. پس از تولد نوزاد نارس، متخصص نوزادان او را ارزیابی میکند تا مشخص شود به چه نوع مراقبتهایی ممکن است نیاز داشته باشد.
برخی از شایعترین مشکلات سلامت که نوزادان نارس را درگیر میکند عبارتاند از:
- کمخونی، یعنی نداشتن تعداد کافی گلبول قرمز سالم.
- آپنهٔ نوزاد نارس، یعنی توقفهای موقت در تنفس.
- دیسپلازی برونکوپولمونری، سندرم دیسترس تنفسی یا تکاملنیافتگی ریهها.
- خونریزی داخل بطنی، یعنی خونریزی در مغز.
- زردی نوزادی یا افزایش بیلیروبین خون، یعنی سطح بیلیروبین در خون بالا است.
- انتروکولیت نکروزان، یعنی التهاب رودهها.
- سپسیس نوزادی، یعنی عفونت خون.
- بازبودن مجرای شریانی (Patent ductus arteriosus)، یعنی جریان خون غیرطبیعی در قلب.
- رتینوپاتی نوزاد نارس، یعنی تکاملنیافتگی رگهای خونی چشمها.
نوزادان نارس همچنین در دوران کودکی در معرض خطر بیشتری برای چالشهای رشدی هستند. ممکن است در آیندهٔ زندگی دچار مشکلات سلامتی شوند، از جمله:
- فلج مغزی.
- مشکلات شنوایی و بینایی.
- اختلالات یادگیری.
- رشد ضعیف.
- مشکلات ارتباطی یا رشد اجتماعی.
زایمان زودرس چه خطراتی برای زن باردار ایجاد میکند؟
به دنیا آمدن نوزاد نارس میتواند اثر عاطفی بزرگی بر کل خانواده داشته باشد. زنانی که دچار درد زایمان زودرس میشوند، بیشتر احتمال دارد دچار موارد زیر شوند:
- اضطراب.
- افسردگی پس از زایمان.
- اختلال استرس پس از سانحه (Post-traumatic stress disorder).
- مشکل در ایجاد پیوند عاطفی با نوزادشان.
آیا نوزادان نارس به مراقبت ویژه نیاز دارند؟
گاهی بله. فقط ارائهدهندهٔ خدمات سلامت نوزاد شما میتواند بگوید نوزاد به چه نوع مراقبت یا پایشی نیاز دارد یا چه زمانی برای رفتن به خانه برای او ایمن است. گاهی میتوانید تجهیزات پزشکی را به خانه ببرید و خودتان از نوزاد مراقبت کنید.
مدیریت و درمان
نارس بودن چگونه درمان میشود؟
نوزادان نارس اغلب به مراقبت پزشکی تخصصی در بخش مراقبتهای ویژهٔ نوزادان نیاز دارند. این بخش ویژهای از بیمارستان است که برای نوزادانی است که به مراقبت و توجه پزشکی بیشتری نیاز دارند. برخی نوزادان هفتهها یا ماهها در این بخش میمانند.
نوزادان نارس اغلب برای موارد زیر به کمک نیاز دارند:
- تنفس.
- تغذیه.
- وزنگیری.
- حفظ دمای بدن.
آیا درد زایمان زودرس همیشه باعث زایمان زودرس میشود؟
گاهی. ممکن است درد زایمان زودرس متوقف شود و به زایمان منجر نشود. درد زایمان ممکن است خودبهخود یا با درمانهای مناسب متوقف شود.
اگر دچار درد زایمان زودرس شوید، ارائهدهندهٔ خدمات سلامت ممکن است داروهایی را برای توقف یا بهتعویق انداختن درد زایمان توصیه کند. اگر آن داروها مؤثر نباشند، داروهای دیگری ممکن است به آمادهکردن نوزاد برای تولد و پیشگیری از برخی عوارض پزشکی کمک کنند.
چشمانداز / پیشآگهی
آیا نوزادان نارس میتوانند زندگی طبیعی داشته باشند؟
بله. احتمال اینکه یک نوزاد نارس در آینده سالم باشد، کاملاً خوب است، بهویژه اگر بعد از ۳۴ هفتهٔ بارداری به دنیا آمده باشد. هرچه نوزاد زودتر به دنیا بیاید، احتمال اینکه دچار عوارضی شود که بعداً هم بر او اثر بگذارد بیشتر است.
آیا نارس به دنیا آمدن یک ناتوانی محسوب میشود؟
نه، نارس به دنیا آمدن خودِ آن یک ناتوانی نیست. فقط خطر برخی ناتوانیها را افزایش میدهد.
پیشگیری
آیا میتوان از زایمان زودرس پیشگیری کرد؟
هیچ راه واحدی برای پیشگیری از زایمان زودرس وجود ندارد، اما میتوانید این کارها را انجام دهید تا خطر درد زایمان زودرس را کاهش دهید:
- در دوران بارداری از دخانیات، الکل یا مواد دیگر دوری کنید.
- در دوران بارداری غذاهای مغذی و متعادل بخورید.
- مراقبتهای دوران بارداری را از سهماههٔ اول شروع کنید تا ارائهدهندهٔ خدمات سلامت بتواند خطرات سلامتی را هرچه زودتر شناسایی کند.
- با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت دربارهٔ مدیریت بیماریهایی مثل دیابت و فشار خون بالا صحبت کنید. بیماریهای کنترلنشده میتواند به زایمان زودرس و عوارض دیگر منجر شود.
- در همهٔ ویزیتهای مراقبت دوران بارداری شرکت کنید.
- سطح استرس خود را کاهش دهید.
- بین بارداریها دستکم ۱۸ ماه فاصله بگذارید.
زندگی با این وضعیت
چه زمانی باید دربارهٔ درد زایمان زودرس با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت تماس بگیرید؟
اگر هر یک از نشانههای زیر را دیدید، فوراً با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت تماس بگیرید:
- ترشحات غیرطبیعی واژینال (مثل نشت مایع آمنیوتیک) یا خونریزی.
- انقباضات یا گرفتگیها، با یا بدون اسهال.
- درد مداوم در پایین کمر.
- احساس فشار در لگن یا شکم.
- پاره شدن کیسهٔ آب.
اگر بیماریای مثل دیابت، پرفشاری خون (فشار خون بالا) یا پرهاکلامپسی دارید، در صورتی که در مدیریت بیماریتان مشکل دارید با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت تماس بگیرید. اگرچه زایمان زودرس ممکن است کاملاً قابل پیشگیری نباشد، ارائهدهندهٔ خدمات سلامت با شما همکاری میکند تا بیماری را مدیریت کنید؛ و این میتواند بارداری را طولانیتر کند تا از زایمان زودهنگام جلوگیری شود.
References/منابع
Centers for Disease Control and Prevention (U.S.). Preterm Birth. Last reviewed 10/2023. Accessed 2/23/2024.
March of Dime (U.S.). Premature Babies. Last reviewed 10/2019. Accessed 2/23/2024.
National Institute of Child Health & Human Development (U.S.). About Preterm Labor and Birth. Last reviewed 5/2023. Accessed 2/23/2024.
Ohuma EO, Moller AB, Bradley E, et al. National, regional, and global estimates of preterm birth in 2020, with trends from 2010: a systematic analysis. Lancet. 2023;402(10409):1261-1271. Accessed 2/23/2024.
The American College of Obstetricians and Gynecologists. Preterm Labor and Birth. Last updated 4/2023. Accessed 2/23/2024.
World Health Organization. Preterm Birth. Last updated 5/2023. Accessed 2/23/2024.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژهٔ خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
