هیستروسکوپی (Hysteroscopy)
هیستروسکوپی روشی است که به جراح اجازه میدهد داخل رحم شما را برای تشخیص و درمان علل خونریزی غیرطبیعی مشاهده کند. هیستروسکوپی با استفاده از ابزاری به نام هیستروسکوپ (Hysteroscope) انجام میشود؛ لولهای باریک و دارای نور که از طریق واژن وارد شده و برای بررسی دهانهٔ رحم و داخل رحم بهکار میرود. در هیستروسکوپی درمانی (Operative hysteroscopy) میتوان پولیپها (Polyps)، فیبرومها (Fibroids) و چسبندگیها (Adhesions) را برداشت.
هیستروسکوپی چیست؟
هیستروسکوپی عمدتاً برای تشخیص و درمان علل خونریزی غیرطبیعی رحم استفاده میشود. این روش به جراح اجازه میدهد تا با استفاده از هیستروسکوپ داخل رحم را مشاهده کند. هیستروسکوپ، لولهای باریک و دارای منبع نور است که جراح آن را از طریق واژن وارد بدن کرده و برای بررسی دهانهٔ رحم و فضای داخل رحم بهکار میبرد.
هیستروسکوپی میتواند بخشی از روند تشخیص و همچنین درمان باشد.
هیستروسکوپی تشخیصی چیست؟
هیستروسکوپی تشخیصی (Diagnostic hysteroscopy) برای شناسایی ناهنجاریهای ساختاری رحم بهکار میرود که ممکن است باعث خونریزی غیرطبیعی شوند. این روش همچنین ممکن است برای تأیید نتایج سایر آزمایشها مانند سونوگرافی (Ultrasound) یا هیستروسالپنگوگرافی (HSG) استفاده شود.
HSG آزمایشی با استفاده از اشعهٔ ایکس (X-ray) و مادهٔ حاجب است که برای بررسی باز بودن یا انسداد لولههای فالوپ (Fallopian tubes) انجام میشود. انسداد لولههای فالوپ میتواند بارداری را دشوار کند.
هیستروسکوپی درمانی چیست؟
هیستروسکوپی درمانی (Operative hysteroscopy) برای درمان ناهنجاریهایی انجام میشود که در طی هیستروسکوپی تشخیصی شناسایی شدهاند.
ارائهدهندهٔ مراقبت سلامت ممکن است هیستروسکوپی تشخیصی و درمانی را بهطور همزمان انجام دهد تا از نیاز به جراحی دوم جلوگیری شود.
در طول هیستروسکوپی درمانی، جراح با استفاده از ابزار مخصوص، ناهنجاریهایی را که موجب خونریزی غیرطبیعی رحم هستند، برمیدارد.
ابلیشن اندومتر (Endometrial ablation) نیز یکی از روشهای درمان خونریزی غیرطبیعی رحم است. در این روش، جراح با استفاده از هیستروسکوپ داخل رحم را مشاهده کرده و سپس با ابزار مخصوص، پوشش داخلی رحم (آندومتر) را از بین میبرد.
چرا ممکن است به هیستروسکوپی نیاز داشته باشم؟
هیستروسکوپی عمدتاً برای شناسایی و درمان اختلالاتی که باعث خونریزی غیرطبیعی رحم، قاعدگیهای سنگین، لکهبینی بین دورهها یا خونریزی پس از یائسگی میشوند استفاده میشود.
پزشک ممکن است برای تشخیص و درمان شرایط زیر از هیستروسکوپی استفاده کند:
- پولیپها و فیبرومها: هیستروسکوپی برای یافتن و برداشتن این ناهنجاریهای ساختاری رحم کاربرد دارد.
برداشتن جراحی پولیپ را هیستروسکوپی پولیپکتومی (Hysteroscopic polypectomy) و برداشتن جراحی فیبروم را هیستروسکوپی میومکتومی (Hysteroscopic myomectomy) مینامند. - چسبندگیها (Adhesions): که با عنوان سندرم آشرمن (Asherman’s syndrome) نیز شناخته میشوند. چسبندگیهای رحمی، نوارهای بافت اسکار هستند که در داخل رحم ایجاد شده و ممکن است موجب تغییر در جریان قاعدگی یا ناباروری شوند. هیستروسکوپی به پزشک کمک میکند این چسبندگیها را شناسایی و حذف کند.
- سپتومها (Septums): هیستروسکوپی میتواند وجود سپتوم رحمی را بررسی کند؛ نقصی مادرزادی در ساختار رحم.
همچنین هیستروسکوپی ممکن است برای موارد زیر بهکار رود:
- تشخیص علت سقطهای مکرر یا مشکلات ناباروری.
- یافتن دستگاه داخل رحمی (IUD).
- تشخیص و برداشتن بقایای جفت (Placental tissue) پس از زایمان.
چه کسانی کاندیدای انجام هیستروسکوپی هستند؟
جراح با بررسی سوابق پزشکی و وضعیت سلامت فعلی شما تصمیم میگیرد که آیا هیستروسکوپی مناسب است یا خیر.
هرچند این روش فواید زیادی دارد، اما برای همهٔ افراد مناسب نیست. بهعنوان مثال، هیستروسکوپی نباید انجام شود اگر:
- باردار هستید.
- عفونت لگنی (Pelvic infection) دارید.
جزئیات درمان
هیستروسکوپی چه زمانی باید انجام شود؟
اگر دورههای قاعدگی شما منظم است، جراح معمولاً توصیه میکند هیستروسکوپی در هفتهٔ اول پس از پایان خونریزی انجام شود. در این زمان، دید بهتری از فضای داخل رحم وجود دارد.
اگر دورههای قاعدگی نامنظم دارید، باید با جراح خود برای تعیین بهترین زمان هماهنگ کنید.
اگر یائسه شدهاید، هیستروسکوپی را میتوان در هر زمانی انجام داد.
قبل از هیستروسکوپی چه اتفاقی میافتد؟
جراح ابتدا اطمینان حاصل میکند که شما کاندیدای مناسب برای هیستروسکوپی هستید، سپس دربارهٔ جزئیات روش با شما صحبت میکند و به سؤالاتتان پاسخ میدهد. همچنین دستورالعملهایی برای آمادهسازی پیش از عمل دریافت خواهید کرد.
ممکن است پزشک اقدامات زیر را انجام دهد:
- گرفتن شرح حال پزشکی و سؤال دربارهٔ داروهای مصرفی از جمله مکملها و ویتامینها. پیش از عمل ممکن است لازم باشد مصرف داروهای ضدانعقاد خون (Anticoagulants) مانند آسپرین را قطع کنید.
- انجام معاینهٔ فیزیکی، معاینهٔ لگن و تست بارداری. بسته به نوع عمل، ممکن است نیاز به آزمایش خون یا سایر تستهای تشخیصی داشته باشید.
- توضیح نحوهٔ آمادهسازی شامل نوع لباس مناسب، نیاز یا عدم نیاز به ناشتا بودن و لزوم همراه برای بازگشت به خانه پس از عمل.
در طول هیستروسکوپی چه اتفاقی میافتد؟
در روز انجام عمل، از شما خواسته میشود مثانهتان را تخلیه کرده و لباس بیمارستانی بپوشید. ممکن است بیحسی یا آرامبخش (Sedative) دریافت کنید تا آرام باشید. نوع بیحسی بستگی به محل انجام عمل (بیمارستان یا مطب) و همزمانی سایر اقدامات دارد.
پس از آمادهسازی، جراح:
- معاینهٔ لگنی انجام میدهد.
- دهانهٔ رحم (Cervix) را باز میکند تا هیستروسکوپ وارد شود.
- هیستروسکوپ را از طریق واژن و دهانهٔ رحم وارد رحم میکند.
- محلول مایع را از طریق هیستروسکوپ به رحم میفرستد تا فضای آن بهآرامی باز و از خون یا ترشحات پاک شود. این مرحله دید واضحتری ایجاد میکند.
- حفرهٔ رحم و دهانههای لولههای فالوپ را بررسی میکند. نور هیستروسکوپ به جراح امکان دید بهتر میدهد.
- در صورت نیاز، ابزار جراحی از طریق هیستروسکوپ برای برداشتن ناهنجاریها وارد میشود.
مدت زمان هیستروسکوپی از پنج دقیقه تا بیش از یک ساعت متغیر است و به نوع عمل (تشخیصی یا درمانی) و انجام همزمان سایر روشها مانند لاپاروسکوپی بستگی دارد.
هیستروسکوپی تشخیصی معمولاً زمان کمتری میبرد.
پس از هیستروسکوپی چه انتظاری باید داشت؟
اگر در طول عمل بیهوشی (Anesthesia) دریافت کردهاید، ممکن است چند ساعت در اتاق ریکاوری تحت نظر باشید.
احساس گرفتگی (Cramps) یا خونریزی خفیف تا چند روز طبیعی است.
احساس ضعف یا تهوع بلافاصله پس از عمل نیز غیرمعمول نیست.
آیا نیاز به بستریشدن در بیمارستان دارم؟
هیستروسکوپی یک جراحی کوچک (Minor surgery) محسوب میشود و معمولاً نیازی به بستریشدن ندارد.
در صورتی که جراح نگران واکنش شما به بیهوشی باشد، ممکن است توصیه کند یک شب در بیمارستان بمانید.
خطرات و مزایا
مزایای هیستروسکوپی چیست؟
هیستروسکوپی به جراح اجازه میدهد تا تشخیص و درمان را در یک عمل انجام دهد.
این روش کمتهاجمی و دقیق است و به جراح امکان میدهد تا ناهنجاریها را بدون آسیب به بافتهای اطراف برطرف کند.
ایمنی هیستروسکوپی چقدر است؟
هیستروسکوپی بهطور کلی روشی ایمن است. بااینحال، مانند هر جراحی، عوارض احتمالی وجود دارد که در کمتر از ۱٪ موارد رخ میدهد، از جمله:
- عفونت.
- خونریزی شدید.
- ایجاد بافت اسکار در داخل رحم.
- واکنش به داروی بیهوشی.
- آسیب به دهانهٔ رحم، رحم، روده یا مثانه.
- واکنش به مایع مورد استفاده برای باز کردن رحم.
بهبودی و چشمانداز
دورهٔ نقاهت هیستروسکوپی چقدر است؟
مدت زمان بهبودی به وسعت عمل بستگی دارد؛ برای مثال اگر هیستروسکوپی هم تشخیصی و هم درمانی باشد.
معمولاً توصیه میشود تا دو هفته پس از عمل از دوش واژینال، رابطهٔ جنسی یا وارد کردن هر وسیلهای مانند تامپون به واژن خودداری کنید. همچنین ممکن است توصیه شود در این مدت حمام وان، شنا و استفاده از جکوزی نداشته باشید.
رعایت دقیق توصیههای جراح برای هر فرد بر اساس وضعیت خاص او ضروری است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت بروز علائم زیر، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید:
- تب.
- درد شدید شکمی.
- خونریزی شدید واژینال.
جزئیات بیشتر
آیا هیستروسکوپی دردناک است؟
تجربهٔ هر فرد متفاوت است. مطالعات نشان دادهاند عواملی مانند مدت زمان عمل، سابقهٔ زایمان طبیعی و میزان اضطراب پیش از عمل میتوانند بر درک درد تأثیر بگذارند.
دربارهٔ نگرانیهای خود با جراح صحبت کنید و بپرسید در حین عمل چه احساسی خواهید داشت و چه نوع بیحسی دریافت میکنید تا در طول عمل راحت باشید.
آیا در حین هیستروسکوپی بیدار هستم؟
بستگی دارد. نوع بیهوشی در هیستروسکوپی میتواند موضعی (Local)، ناحیهای (Regional) یا عمومی (General) باشد.
در بیهوشی عمومی، شما در طول عمل خواب خواهید بود.
- بیحسی موضعی: فقط بخش کوچکی از بدن برای مدت کوتاه بیحس میشود.
- بیحسی ناحیهای: بخش بزرگتری از بدن برای چند ساعت بیحس میماند.
- بیهوشی عمومی: تمام بدن برای کل عمل بیحس است.
اگر قرار است بیهوشی عمومی داشته باشید، ممکن است لازم باشد پیش از عمل برای مدتی از خوردن و آشامیدن خودداری کنید.
آیا هیستروسکوپی یک جراحی بزرگ است؟
خیر. هیستروسکوپی درمانی یک جراحی کوچک محسوب میشود و معمولاً نیازی به بستری ندارد.
برخلاف جراحیهای تهاجمیتر که برای دسترسی به اندامها شکم باز میشود، هیستروسکوپی از طریق واژن انجام میشود.
آیا هیستروسکوپی همان اتساع و کورتاژ (D&C) است؟
خیر. هر دو روش، یعنی اتساع و کورتاژ (Dilation and Curettage – D&C) و هیستروسکوپی درمانی، امکان برداشتن بافت از رحم را فراهم میکنند.
در حالیکه هیستروسکوپی به پزشک اجازه میدهد رشدهای غیرطبیعی را با ابزار دقیق جراحی مشاهده و حذف کند، روش D&C امکان نمونهبرداری از لایهٔ داخلی رحم با استفاده از تراش ملایم (Scraping) را فراهم میسازد.
آیا باید از انجام هیستروسکوپی نگران باشم؟
خیر. هیستروسکوپی بهطور گستردهای روشی ایمن با خطرات حداقلی در نظر گرفته میشود.
منابع
Okohue JE. Overview of hysteroscopy. West Afr J Med. 2020;37(2):178-182. Accessed 9/12/2022.
Salazar CA, Isaacson KB. Office operative hysteroscopy: an update. J Minim Invasive Gynecol. 2018;25(2):199-208. Accessed 9/12/2022.
Vitale SG, Carugno J, Riemma G, et al. Hysteroscopy for assessing fallopian tubal obstruction: a systematic review and diagnostic test accuracy meta-analysis. J Minim Invasive Gynecol. 2021;28(4):769-778. Accessed 9/12/2022.
Vitale SG, Caruso S, Ciebiera M, et al. Management of anxiety and pain perception in women undergoing office hysteroscopy: a systematic review. Arch Gynecol Obstet. 2020;301(4):885-894. Accessed 9/12/2022.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
