کلستاز بارداری
کلستاز بارداری یک بیماری کبدی است که میتواند در اواخر بارداری ایجاد شود. علامت اصلی کلستاز، خارش شدید است. کلستاز بارداری معمولاً بعد از تولد نوزاد از بین میرود.
کلستاز بارداری چیست؟
کلستاز بارداری یک اختلال کبدی است که در اواخر بارداری باعث خارش شدید میشود. به آن «کلستاز داخلکبدیِ بارداری (Intrahepatic Cholestasis of Pregnancy)» یا «کلستاز مامایی (Obstetric cholestasis)» هم گفته میشود.
کلستاز داخلکبدیِ بارداری بهطور موقت عملکرد کبد را در برخی زنان باردار کاهش میدهد. این موضوع باعث میشود صفرا در کبد و جریان خون شما تجمع پیدا کند. صفرا مادهای است که توسط کبد ساخته میشود و در کیسهٔ صفرا ذخیره میشود. هر بار که غذا میخورید، صفرا چربیها را تجزیه میکند تا بتوانید آنها را درست هضم کنید. وقتی میزان صفرا در خون به سطح مشخصی برسد، ممکن است دچار خارش شوید.
کلستاز بارداری میتواند برای شما و جنین عوارضی ایجاد کند. برای کاهش خطر عوارض، ارائهدهندهٔ مراقبتهای بارداری ممکن است تا پایان بارداری شما را از نزدیک تحت نظر بگیرد.
اگر در دوران بارداری کلستاز داشته باشم چه اتفاقی میافتد؟
در دوران بارداری، جنین برای خارج کردن مواد زائد از خونش به کبد شما وابسته است. اگر کبد شما درست کار نکند، سطح صفرا ممکن است تا حدی بالا برود که ناایمن باشد و به کبد جنین فشار وارد کند. کبد شما عضو مهمی است که مسئول دفع مواد زائد از بدن است؛ بنابراین وقتی بهطور کامل کار نمیکند، میتواند باعث عوارض شود.
ارائهدهندهٔ مراقبتهای بارداری شما را از نزدیک تحت نظر میگیرد تا مطمئن شود کلستاز به شما یا جنین آسیب نمیزند.
کلستاز بارداری چقدر شایع است؟
کلستاز در دوران بارداری حدود ۱ تا ۲ نفر از هر ۱۰۰۰ نفر را درگیر میکند. در فصل زمستان، افراد بیشتری با کلستاز داخلکبدیِ بارداری تشخیص داده میشوند، اما پژوهشگران دقیقاً نمیدانند چرا. دادهها نشان میدهد این وضعیت در افرادی با پیشینهٔ خانوادگیِ اسپانیاییتبار و سوئدی شایعتر است.
علائم و علل
علت اصلی کلستاز بارداری چیست؟
صفرا مادهای است که کبد آن را میسازد و در کیسهٔ صفرا ذخیره میشود. کبد به تجزیهٔ چربیها در فرایند هضم کمک میکند. افزایش سطح استروژن و پروژسترون در دوران بارداری بر توانایی کبد برای جابهجایی صفرا اثر میگذارد. یعنی صفرا در بدن شما بهخوبی حرکت نمیکند، در کبد تجمع پیدا میکند و وارد جریان خون میشود. ورود صفرا به خون میتواند باعث خارش بسیار شدید شود.
کلستاز بارداری معمولاً در سهماههٔ سوم (حدود هفتهٔ ۲۸ بارداری) ایجاد میشود؛ زمانی که سطح هورمونهای بارداری در بالاترین مقدار است. در برخی موارد، این وضعیت ژنتیکی است؛ یعنی اگر والدین زیستی شما کلستاز داشتهاند، احتمال ابتلا در شما بیشتر است.
علائم کلستاز بارداری چیست؟
علامت اصلی کلستاز بارداری خارش شدید (پرووریتوس/خارشِ پوستی) است. این خارش از دستها و پاها شروع میشود و به سایر بخشهای بدن گسترش پیدا میکند. خارش معمولاً شبها بدتر است. برخلاف برخی علتهای دیگر خارش، در کلستاز معمولاً بثورات پوستی (راش) وجود ندارد.
نشانههای کمشیوعتر کلستاز ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تهوع.
- ادرار تیرهرنگ.
- مدفوع خاکستری روشن یا قهوهای بسیار کمرنگ.
- خستگی شدید.
- کاهش اشتها.
- درد در قسمت بالای سمت راست شکم.
- یرقان (زرد شدن پوست و سفیدی چشمها).
کلستاز بارداری از کدام هفته شروع میشود؟
کلستاز بارداری بیشتر احتمال دارد بعد از هفتهٔ ۲۸ بارداری شروع شود، اما میتواند زودتر هم آغاز شود.
تشخیص و آزمایشها
کلستاز بارداری چگونه تشخیص داده میشود؟
ارائهدهندهٔ مراقبتهای بارداری کلستاز بارداری را با معاینهٔ فیزیکی و آزمایش خون تشخیص میدهد. این آزمایشها به ارائهدهنده نشان میدهد کبد شما چگونه کار میکند. همچنین با «آزمایش اسیدهای صفراویِ سرم (Serum bile acid test)» سطح اسیدهای صفراوی در خون شما اندازهگیری میشود.
وقتی «مجموع اسیدهای صفراوی» برابر ۱۰ میکرومول در لیتر یا بیشتر باشد، آزمایشها تشخیص را تأیید میکنند. میکرومول یک واحد اندازهگیری است که در برخی آزمایشهای پزشکی استفاده میشود. ممکن است تا پایان بارداری بهطور منظم آزمایش خون بدهید تا سطح صفرا در خونتان پایش شود.
ارائهدهندهٔ شما ممکن است «آزمایش زمان پروترومبین (Prothrombin time test)» را هم درخواست کند تا بررسی شود خونتان چقدر خوب لخته میشود، یا سونوگرافی برای بررسی مجاری صفراوی و کبد انجام دهد.
مدیریت و درمان
کلستاز بارداری چگونه مدیریت یا درمان میشود؟
پزشکان برای درمان کلستاز بارداری از دارویی به نام «اسید اورسودئوکسیکولیک (Ursodeoxycholic acid)» استفاده میکنند (UDCA، اورسودیول (Ursodiol) یا اکتیگال). این دارو میتواند توانایی کبد برای عملکرد بهتر را افزایش دهد و سطح صفرا را در خون کاهش دهد.
درمانهای کمککننده برای کنترل علائم کلستاز بارداری شامل موارد زیر است:
- داروی ضدخارش (قبل از مصرف هر دارویی با ارائهدهندهٔ مراقبتهای خود صحبت کنید).
- پوشیدن لباسهای نرم و گشاد.
- استراحت.
- خیس خوردن در وانِ آب گرم.
اگر دارو سطح صفرا را پایین نیاورد، ارائهدهنده ممکن است زایمان زودتر از موعد را توصیه کند. القای زایمان حدود هفتههای ۳۷ یا ۳۸ بارداری میتواند خطر عوارض کلستاز بارداری را کاهش دهد. ارائهدهنده با تستهایی مثل «پروفایل بیوفیزیکال (Biophysical profile)» یا «تست بدون استرس (Nonstress test)» جنین را از نظر نشانههای مشکلات احتمالی بررسی میکند.
اگر ارائهدهنده نوزاد را زودتر به دنیا بیاورد، احتمالاً به شما استروئیدی میدهد که به بالغ شدن ریههای نوزاد کمک میکند و همچنین مکمل ویتامین K برای پیشگیری از خونریزی داخلی (هموراژی/خونریزی) تجویز میشود.
چه عوارضی با کلستاز بارداری مرتبط است؟
کلستاز بارداری میتواند باعث عوارضی شود. ممکن است در جذب ویتامین K دچار مشکل شوید که خطر هموراژی (خونریزی داخلی شدید) را افزایش میدهد. همچنین این وضعیت با پرهاکلامپسی و دیابت بارداری هم ارتباط دارد.
عوارض جنینیِ مرتبط با کلستاز بارداری شامل موارد زیر است:
- تولد زودرس.
- مردهزایی.
- دیسترس جنینی.
- آسپیراسیون مکونیوم.
ارائهدهندهٔ مراقبتهای بارداری ممکن است برای کاهش خطر این عوارض، نوزاد را زودتر به دنیا بیاورد.
آیا با کلستاز بارداری میتوان نوزاد سالمی داشت؟
بله، صرف داشتن کلستاز در بارداری به این معنی نیست که نوزاد شما ناسالم خواهد بود.
اگر در بارداری کلستاز داشته باشم از چه غذاهایی باید پرهیز کنم؟
ارائهدهندهٔ مراقبتهای بارداری ممکن است بر اساس وضعیت شما توصیه کند برخی غذاها را محدود کنید. با این حال، رژیم غذایی استاندارد و ثابتی برای کلستاز بارداری وجود ندارد. در دوران بارداری باید رژیم متعادل داشته باشید و بیشتر بر میوهها، سبزیجات، گوشت کمچرب یا سایر منابع پروتئینی تأکید کنید.
چشمانداز / پیشآگهی
پیشآگهی (چشمانداز) افراد مبتلا به کلستاز بارداری چیست؟
کلستاز بارداری چند روز بعد از تولد نوزاد برطرف میشود. سطح صفرا بعد از زایمان به حالت طبیعی برمیگردد. وقتی سطحها به مقدار معمول برگشت، میتوانید مصرف دارو را قطع کنید.
بیشتر افراد مبتلا، پس از پایان این بارداری دیگر مشکل کبدی ندارند، مگر اینکه دوباره باردار شوند. حدود ۶۰٪ احتمال دارد در بارداریهای بعدی دوباره کلستاز بگیرید. اگر مورد شما شدید بوده باشد، احتمال ابتلا در بارداریهای آینده تا ۹۰٪ افزایش پیدا میکند.
پیشگیری
آیا میتوان از کلستاز بارداری پیشگیری کرد؟
نمیتوان از کلستاز بارداری پیشگیری کرد. آزمایش ژنتیک ممکن است به شما کمک کند احتمال انتقال این اختلال به فرزندتان را بهتر درک کنید.
عوامل خطر کلستاز بارداری چیست؟
اگر موارد زیر را داشته باشید، خطر ابتلا به کلستاز بارداری بیشتر است:
- یکی از اعضای خانوادهتان این بیماری را داشته باشد.
- قبلاً کلستاز داخلکبدیِ بارداری داشتهاید.
- باردارِ دوقلو، سهقلو یا بیشتر هستید.
- سابقهٔ بیماری کبدی یا هپاتیت C دارید.
- سابقهٔ آسیب کبدی دارید.
- یک بیماری ژنتیکی دارید که روی ساخت و استفادهٔ صفرا در بدن اثر میگذارد.
زندگی با این بیماری
چه زمانی باید با ارائهدهندهٔ مراقبتهای سلامت تماس بگیرم؟
اگر در دوران بارداری خارش شدید و مداومی پیدا کردید که از بین نمیرود، یا اگر پوست یا سفیدی چشمهایتان زرد به نظر میرسد، با ارائهدهندهٔ مراقبتهای بارداری تماس بگیرید.
چه سؤالهایی باید از ارائهدهنده بپرسم؟
اگر کلستاز بارداری دارید، ممکن است بخواهید این سؤالها را بپرسید:
- کلستاز بارداری چقدر جدی است؟
- گزینههای درمانی من چیست؟
- چطور میتوانم از خودم و نوزادم محافظت کنم؟
- اگر کلستاز داخلکبدیِ بارداری داشتهام، دربارهٔ بارداریهای آینده چه چیزهایی باید بدانم؟
References/منابع
- American Liver Foundation. Intrahepatic Cholestasis of Pregnancy (ICP). Accessed 8/15/2022.
- American Pregnancy Association. Cholestasis of Pregnancy. Accessed 8/15/2022.
- March of Dimes. Intrahepatic Cholestasis of Pregnancy. Accessed 8/15/2022.
- National Health Service. Itching and intrahepatic cholestasis of pregnancy. Accessed 8/15/2022.
- Society for Maternal-Fetal Medicine. Understanding Intrahepatic Cholestasis of Pregnancy. Accessed 8/15/2022.
- MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
