نمایهٔ زیستفیزیکی
نمایهٔ زیستفیزیکی (Biophysical profile؛ BPP/BPS) آزمونی است که پس از هفتهٔ بیستوهشتمِ بارداری انجام میشود. این آزمونِ تشخیصیِ غیرتهاجمی (Noninvasive) به ارزیابیِ سلامتِ جنین (Fetus) کمک میکند. این آزمون حرکتِ بدن، تونِ عضلانی، حرکاتِ تنفسی، ضربانِ قلب و سطحِ مایعِ آمنیوتیک (Amniotic fluid) را اندازهگیری میکند.
مرور کلی
نمایهٔ زیستفیزیکی چیست؟
نمایهٔ زیستفیزیکی آزمونی است که معمولاً پس از ۳۲ هفتهٔ بارداری برای ارزیابیِ سلامتِ جنین انجام میشود. این آزمون اغلب زمانی انجام میشود که بارداریِ شما بهعلتِ وضعیتهای سلامت یا نتایجِ نامنظمِ آزمونها پُرخطر باشد. این آزمون به پاسخدادن به پرسشهای ارائهدهندهٔ خدمات سلامت دربارهٔ بهزیستیِ جنین شما کمک میکند.
ارائهدهندگانِ مراقبتهای بارداری، نمایهٔ زیستفیزیکی را با سونوگرافی (Ultrasound) انجام میدهند. این آزمون به چهار حوزه نگاه میکند تا یک نمره ارائه دهد. نمایهٔ زیستفیزیکی غیرتهاجمی و کمخطر است.
این آزمون از یک سیستمِ نمرهدهی برای ارزیابیِ جنین در این حوزهها استفاده میکند:
- حرکتِ بدن: جنین اندامها یا بدنِ خود را حرکت میدهد.
- تونِ عضلانی: جنین دستهایش را باز و بسته میکند یا دستها و پاهایش را خم و باز میکند.
- حرکاتِ تنفسی: جنین حرکاتِ تنفسیِ پیوسته و ریتمیک دارد.
- حجمِ مایعِ آمنیوتیک: یک جیبِ مایعِ آمنیوتیک وجود دارد که حداقل ۱ سانتیمتر در بُعدِ افقی و ۲ سانتیمتر در بُعدِ عمودی اندازهگیری میشود.
گاهی لازم است اگر یک یا بیش از یک حوزه برآورده نشود، آزمونِ بدونِ استرس (Nonstress test, NST) انجام شود. این آزمون بهدنبالِ افزایشهای ضربانِ قلبِ جنین میگردد.
ارائهدهندهٔ شما ممکن است بهجای نمایهٔ زیستفیزیکیِ کامل، نمایهٔ زیستفیزیکیِ اصلاحشده را انجام دهد. نمایهٔ زیستفیزیکیِ اصلاحشده، آزمونِ بدونِ استرس (اندازهگیریِ ضربانِ قلب) را با ارزیابیِ سونوگرافیک از میزانِ مایعِ آمنیوتیک ترکیب میکند.
هدف از نمایهٔ زیستفیزیکی چیست؟
ارائهدهندهٔ مراقبتهای بارداری ممکن است اگر بارداریِ شما پُرخطر است یا بیش از ۴۰ هفته طول کشیده است، نمایهٔ زیستفیزیکی را درخواست کند. آنها همچنین ممکن است اگر هر یک از وضعیتهای زیر را دارید، نمایهٔ زیستفیزیکی را پیشنهاد کنند:
- پُرفشاریِ خون (Hypertension)، لوپوس (Lupus)، بیماریِ کلیه (Renal disease) یا ترومبوسیتوپنی (Thrombocytopenia).
- کاهشِ حرکاتِ جنین.
- مُردهزاییِ قبلی یا سایرِ پیامدهای نامطلوبِ بارداری.
- انتظارِ چندقلویی (دوقلو یا سهقلو).
- پُرفشاریِ خونِ مرتبط با بارداری (پُرفشاریِ خون) یا پرهاکلامپسی (Preeclampsia).
- احتمالِ محدودیتِ رشدِ داخلِ رحمی (Intrauterine growth restriction, IUGR). (جنین کوچکتر از متوسط اندازهگیری میشود.)
- دیابت پیش از بارداری یا دیابتِ مرتبط با بارداری (Gestational diabetes).
- مایعِ آمنیوتیکِ بسیار زیاد یا بسیار کم.
- فاکتور Rh منفی (Rh negative).
- سنِ ۳۵ سال یا بیشتر در زمانِ زایمان.
- چاقی (Obesity) (شاخصِ تودهٔ بدنی یا BMI برابر با ۳۰ یا بیشتر).
پارامترهای پنجگانهٔ نمایهٔ زیستفیزیکی کداماند؟
نمایهٔ زیستفیزیکی پنج بخش دارد. بخشِ نخست آزمونِ بدونِ استرس است که ضربانِ قلبِ جنین را در پاسخ به حرکتها یا انقباضها (Contractions) ارزیابی میکند.
چهار بخشِ دیگر با سونوگرافی ارزیابی میشوند. این بخشها شاملِ بررسیِ مواردِ زیر است:
- حرکاتِ تنفسیِ جنین.
- حرکاتِ بدنِ جنین.
- تونِ عضلانیِ جنین، مانند خمکردن و بازکردنِ اندامها.
- میزانِ مایعِ آمنیوتیک. مایعِ آمنیوتیک مادّهای شبیهِ آب است که جنین را در رحمِ شما احاطه میکند.
جزئیاتِ آزمون
نمایهٔ زیستفیزیکی چگونه انجام میشود؟
ارائهدهندهٔ شما ممکن است مواردِ زیر را بهعنوان بخشی از نمایهٔ زیستفیزیکی انجام دهد:
معاینهٔ سونوگرافی: در طولِ سونوگرافی، شما به پشت دراز میکشید یا روی تختِ معاینه نیمهنشسته قرار میگیرید. ارائهدهندهٔ شما ابزاری بهنامِ «تبدیلکننده/پروب (Transducer/Probe)» را روی شکم حرکت میدهد تا امواجِ صوتی تولید کند. تبدیلکننده امواجِ صوتی را به تصاویر تبدیل میکند که میتوان آنها را روی صفحه دید.
آزمونِ بدونِ استرس: یک «مانیتورِ الکترونیکیِ جنینی (Electronic fetal monitor)» در حالی که شما روی تختِ معاینه دراز کشیده یا نیمهنشسته هستید، ضربانِ قلبِ جنین را اندازهگیری میکند. ارائهدهندهٔ شما کمربندی با حسگرِ الکترونیکی را دورِ شکمتان میبندد. سپس حسگر، ضربانِ قلبِ جنین را اندازهگیری و ثبت میکند. این آزمون معمولاً حدود ۲۰ دقیقه طول میکشد، اما بسته به فعالیتِ جنین میتواند تا ۴۰ دقیقه ادامه یابد. باید دو افزایش یا بیشتر در ضربانِ قلبِ او وجود داشته باشد. اگر کمتر از دو افزایش باشد، ممکن است نشان دهد جنین خواب است. در آن صورت، ارائهدهندهٔ شما ممکن است از بوق یا صدای بلند برای تحریکِ حرکت استفاده کند. در برخی موارد، ارائهدهندهٔ شما یک مانیتورِ دوم با حسگر را دورِ شکمتان قرار میدهد. این مانیتور انقباضهای رحمی (Uterine contractions) را اندازهگیری و ثبت میکند.
نمایهٔ زیستفیزیکی چقدر طول میکشد؟
میتوانید انتظار داشته باشید که نمایهٔ زیستفیزیکی بیش از ۳۰ تا ۴۰ دقیقه طول نکشد.
خطراتِ نمایهٔ زیستفیزیکی چیست؟
نمایههای زیستفیزیکی آزمونهایی غیرتهاجمی و کاملاً بدونِ درد هستند. هیچ خطری برای شما یا جنین وجود ندارد. حتماً هر نگرانیای را که دارید پیش از آزمون با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود در میان بگذارید.
نتایج و پیگیری
نمرهدهیِ نمایهٔ زیستفیزیکی چگونه است؟
هر یک از چهار مؤلفه یا صفر یا دو امتیاز دریافت میکند. شما نمیتوانید یک امتیاز بگیرید. بیشینهٔ امتیازی که میتوانید کسب کنید هشت امتیاز است. هرچه امتیاز شما بالاتر باشد، سلامتِ جنین بهتر فرض میشود.
معیارهای کسبِ دو امتیاز برای هر مؤلفه عبارتاند از:
- حرکتِ خشنِ بدنِ جنین: سه حرکتِ جداگانهٔ بدن یا اندامهای جنین در ۳۰ دقیقه.
- تونِ عضلانیِ جنین: یک یا چند نوبت کشیدنِ فعال و سپس خمکردنِ یک دست یا پا، یا باز و بستهکردنِ یک دست، در ۳۰ دقیقه.
- حرکاتِ تنفسیِ جنین: دستکم یک نوبت تنفسِ پیوسته که دستکم ۳۰ ثانیه طیِ آزمونِ ۳۰ دقیقهای طول بکشد.
- حجمِ مایعِ آمنیوتیک: دستکم یک جیبِ مایعِ آمنیوتیک که ۱ سانتیمتر در بُعدِ افقی و ۲ سانتیمتر در بُعدِ عمودی اندازه داشته باشد.
هر مؤلفهای که معیارهای بالا را برآورده نکند نامنظم در نظر گرفته میشود و امتیازِ صفر میگیرد.
اگر نتایجِ نمایهٔ زیستفیزیکی شما غیرطبیعی است، وحشت نکنید. این بهمعنای وجودِ مشکل نیست. وضعیتها و عواملِ خاصی میتوانند بر امتیازِ شما اثر بگذارند. در این حالت، ارائهدهندهٔ شما ممکن است آزمونِ بدونِ استرس را درخواست کند. در آزمونِ بدونِ استرس، باید دستکم دو نوبت افزایشِ ضربانِ قلب در ۲۰ دقیقه وجود داشته باشد. این یعنی وقتی جنین حرکت میکند، ضربانِ قلبش باید افزایش یابد. این شبیهِ افزایشِ ضربانِ قلبِ شما هنگام بالا رفتن از پلههاست. اگر دو افزایش رخ دهد، دو امتیازِ اضافی دریافت میکنید.
دریافتِ نتایج چقدر طول میکشد؟
معمولاً همان روز نتایج را دارید. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت تلاش میکند بلافاصله پس از پایانِ آزمون، وقتِ ملاقاتی با متخصصِ زنان و زایمان (Obstetrician) برای شما تنظیم کند. متخصصِ زنان و زایمان در همان زمان نتایج را برای شما توضیح خواهد داد.
امتیازِ خوب در نمایهٔ زیستفیزیکی چیست؟
جمعِ امتیازِ نمایهٔ زیستفیزیکی شما به این معناست:
- امتیازِ هشت با حجمِ مناسبِ مایعِ آمنیوتیک «اطمینانبخش» تلقی میشود، یعنی طبیعی.
- امتیازِ شش نشان میدهد ممکن است مشکلاتی وجود داشته باشد و به آزمونهای تکمیلی نیاز است. این میتواند بهمعنای تکرارِ آزمون در ۱۲ تا ۲۴ ساعت یا درنظرگرفتنِ زایمانِ زودتر باشد.
- اگر امتیازِ شما چهار یا کمتر باشد، ارائهدهندهٔ خدمات سلامت ممکن است لازم بداند فوراً نوزادِ شما را بهدنیا بیاورد. در برخی موارد، به آزمونهای بیشتر نیاز است و میتوان زایمان را تا زمانیکه کاملاً ضروری شود بهتعویق انداخت.
اگر سطحِ مایعِ آمنیوتیک شما بسیار پایین باشد، حتی اگر سایرِ امتیازهای شما طبیعی باشد، همواره به پایشِ نزدیکتر نیاز است.
مزایا و معایبِ نمایهٔ زیستفیزیکی چیست؟
مزایای نمایهٔ زیستفیزیکی شاملِ مواردِ زیر است:
- خطرِ اندکی برای شما یا جنین وجود دارد.
معایب شاملِ مواردِ زیر است:
- وقتی پیش از ۳۲ هفتهٔ بارداری انجام شود، بهاندازهٔ کافی قابلِ اعتماد نیست.
- نتایج ممکن است تحتِ تأثیرِ «کورتیکواستروئیدها (Corticosteroids)» قرار بگیرد. حرکاتِ تنفسیِ جنین ممکن است بهطورِ کاذب افزایش یابد و حرکاتِ بدنش ممکن است برای چند روز پس از درمان با کورتیکواستروئیدها کاهش یابد.
- ممکن است لازم باشد آزمون تکرار شود.
References/منابع
- American Family Physician. ACOG Guidelines on Antepartum Fetal Surveillance. Accessed 12/19/2022.
- American Pregnancy Association. Biophysical Profile. Accessed 12/19/2022.
- Sapoval J, Singh V, Carter RE. Ultrasound Biophysical Profile. 2022 Jan 21. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island, FL: StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Accessed 12/19/2022.
- The American College of Obstetricians and Gynecologists. Special Tests for Monitoring Fetal Health. Accessed 12/19/2022.
- MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
