کولپوسکوپی
کولپوسکوپی (Colposcopy) میتواند سلولهای پیشسرطانی یا سرطانی را بررسی کند. اگر نتیجهٔ آزمون پاپ (Pap) یا آزمون ویروس پاپیلوم انسانی (Human papillomavirus؛ HPV) شما غیرطبیعی باشد، ارائهدهندهٔ خدمات سلامت ممکن است این روش را برایتان توصیه کند. ممکن است بابت نیاز به این فرایند دچار نگرانی شوید، اما آشناشدن با روند کار و مرور گزینههای مدیریت درد میتواند به کاهش اضطراب کمک کند.
کولپوسکوپی چیست؟
کولپوسکوپی روشی است برای بررسی دهانهٔ رحم (Cervix)، واژن (Vagina) و فرج (Vulva) از نظرِ بافتهای غیرطبیعی.
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما از ابزاری ویژه به نام کولپوسکوپ (Colposcope) استفاده میکند. این ابزار نورِ روشن دارد و مانند یک میکروسکوپ عمل میکند تا آن ناحیه را بزرگتر نشان دهد. این کار به ارائهدهنده کمک میکند سلولهای آن ناحیه را واضحتر ببیند.
اگر ارائهدهندهٔ شما چیزی ببیند که طبیعی بهنظر نمیرسد، میتواند تکهٔ کوچکی از بافت را بردارد (نمونهبرداری یا Biopsy). آنها نمونهٔ بافت را برای بررسی به آزمایشگاه میفرستند.
تمرکز اصلی کولپوسکوپی بر یافتن سلولهایی است که میتوانند به سرطان تبدیل شوند (دیسپلازی دهانهٔ رحم (Cervical dysplasia)). این روش همچنین میتواند وجود زگیل تناسلی (Genital warts) و رشدهای خوشخیم به نام پولیپ دهانهٔ رحم (Cervical polyps) را بررسی کند.
ممکن است در شرایط زیر به کولپوسکوپی نیاز داشته باشید:
- نتیجهٔ آزمون پاپ شما غیرطبیعی بوده است.
- در طول معاینهٔ لگنی (Pelvic exam) نتیجهٔ غیرطبیعی داشتهاید.
- آزمون HPV شما مثبت بوده است.
- علائمی مانند خونریزی غیرطبیعی واژینال یا خارش فرج دارید.
جزئیات آزمون
این فرایند چگونه انجام میشود؟
کولپوسکوپ چراغِ کارگذاشتهشده و لنزهایی شبیه دوربین دوچشمی دارد. این وسیله باعث میشود ارائهدهندهٔ شما درحالیکه روی صندلی کنار پاهای شما نشسته است، دهانهٔ رحمتان را بهخوبی ببیند. کولپوسکوپ در تمام مدتِ معاینه بیرون از واژن شما میماند.
اگر ارائهدهندهٔ خدمات سلامت از راه کولپوسکوپ سلولهای غیرطبیعی ببیند، نمونهبرداری انجام میدهد. این نمونهبرداری معمولاً از نوع نمونهبرداری پانچ (Punch biopsy) یا کورتاژ آندوسرویکال (Endocervical curettage؛ ECC) است.
در نمونهبرداری پانچ، یک قطعهٔ دایرهای از بافت برداشته میشود. ارائهدهنده از ابزاری ویژه که در انتهای آن تیغهای دایرهایشکل است استفاده میکند و نمونه را در یک حرکت برمیدارد.
در روش ECC، ارائهدهنده با ابزاری قاشقشکل، پوشش داخلی دهانهٔ رحم شما را میتراشد.
چگونه برای کولپوسکوپی آماده شوم؟
ارائهدهندهٔ خدمات سلامتتان به شما میگوید چگونه آماده شوید. بهطور کلی باید:
- اگر باردار هستید به ارائهدهنده بگویید: انجام کولپوسکوپی در بارداری ممکن است، اما احتمال خونریزی در شما میتواند بیشتر باشد.
- زمان کولپوسکوپی را طوری تنظیم کنید که در دوران قاعدگی نباشید: وقتی خونریزی ندارید دیدن دهانهٔ رحم آسانتر است.
- تا ۴۸ ساعت پیش از کولپوسکوپی چیزی وارد واژن نکنید: از رابطهٔ جنسی پرهیز کنید. از تامپون استفاده نکنید و داروهای واژینال، مثل کرم یا شیاف، به کار نبرید. همهٔ این موارد میتوانند روی نتیجهٔ آزمون اثر بگذارند.
- دربارهٔ مدیریت دردِ فرایند با ارائهدهنده صحبت کنید: بپرسید برای کنترل درد احتمالی چهکار میتوانید بکنید. احتمالاً توصیه میکنند روز انجام فرایند یک مُسکن، مثل استامینوفن (Acetaminophen) یا ایبوپروفن (Ibuprofen)، مصرف کنید، اما ممکن است شکلهای دیگری از کنترل درد را هم پیشنهاد دهند.
- برای دادن نمونهٔ ادرار برنامهریزی کنید: اگر چرخهٔ قاعدگی دارید، پیش از فرایند از شما تست بارداری گرفته میشود. بنابراین با مثانهٔ پُر به ویزیت بروید.
در طول این فرایند چه اتفاقی میافتد؟
در زمان کولپوسکوپی معمولاً انتظار مراحل زیر را داشته باشید:
- روی تخت معاینه دراز میکشید و پاهایتان را در رکابها قرار میدهید.
- ارائهدهنده با استفاده از لغزاننده، اسپکولوم (Speculum) را وارد واژن میکند. اسپکولوم واژن شما را باز نگه میدارد تا دهانهٔ رحم دیده شود.
- برای کمک به کنترل درد، ممکن است تزریق بیحسی موضعی انجام دهد یا اسپری لیدوکائین (Lidocaine) بزند.
- از راه کولپوسکوپ، دهانهٔ رحم، دیوارههای واژن و فرج شما را از نزدیک بررسی میکند.
- با سوآب پنبهای محلولی شبیه سرکه (اسید استیک (Acetic acid)) را روی دهانهٔ رحم میگذارد. ممکن است اندکی احساس سوزش کنید. این محلول نواحی مشکوک را بهتر مشخص میکند.
- اگر نواحیِ دارای بافت غیرطبیعی ببیند، نمونهبرداری انجام میدهد تا بافت برای آزمایش برداشته شود.
- اگر لازم باشد، در محل/محلهای نمونهبرداری دارویی میگذارد تا خونریزی متوقف شود.
کولپوسکوپی را میتوان در مطب یا درمانگاه انجام داد. معمولاً ۱۰ تا ۲۰ دقیقه طول میکشد. معمولاً در همان روز میتوانید به خانه برگردید.
این فرایند چقدر دردناک است؟
تجربهٔ درد در افراد متفاوت است، بنابراین نمیتوان دقیقاً پیشبینی کرد کولپوسکوپی برای شما چقدر دردناک خواهد بود. بخشهای مختلف فرایند میتواند دردناک یا ناراحتکننده باشد، از جمله:
- واردکردن اسپکولوم یا باز ماندن آن برای مدتی: این مرحله میتواند بهصورت فشارِ ناراحتکننده احساس شود.
- گذاشتن محلول اسید استیک: ممکن است کمی احساس سوزش ایجاد کند.
- نمونهبرداری: اگر از شما نمونه گرفته شود، ممکن است احساس نیشزدن یا گرفتگی (کرامپ) داشته باشید. این بخش معمولاً دردناکترین قسمت کولپوسکوپی است.
پیش از فرایند، دربارهٔ گزینههای کنترل درد با ارائهدهندهٔ خدمات سلامتتان صحبت کنید. مصرف یک مُسکن بدون نسخه (Over-the-counter؛ OTC) پیش از انجام آن میتواند کمککننده باشد. ارائهدهنده ممکن است تزریق بیحسی موضعی یا اسپری لیدوکائین موضعی را هم پیشنهاد کند. در موارد نادر، ممکن است بیهوشی عمومی (General anesthesia) هم مطرح باشد.
خطرهای این فرایند چیست؟
کولپوسکوپی بهطور کلی روشی ایمن و کمخطر است. بااینحال گاهی میتواند باعث خونریزی قابلتوجه یا عفونت شود. این عوارض قابل درمان هستند.
دهانهٔ رحم بعد از کولپوسکوپی چه مدت زمان میخواهد تا بهبود یابد؟
اگر از شما نمونهبرداری شده باشد، بهبود دهانهٔ رحم میتواند چند روز طول بکشد. در این مدت ممکن است:
- خونریزی خفیف واژینال داشته باشید که چند روز طول میکشد.
- درد در واژن داشته باشید که چند روز دوام دارد.
- ترشح واژینال داشته باشید که ممکن است سیاه یا قهوهای بهنظر برسد (براثر محلول اسیدی).
برای کنترل ترشح یا خونریزی میتوانید از نوار بهداشتی استفاده کنید. به دهانهٔ رحمتان فرصت بهبود بدهید. چیزی داخل واژن نگذارید. از رابطهٔ جنسی دخولی و از تامپون پرهیز کنید. از ارائهدهنده بپرسید تا چه مدت باید از این موارد خودداری کنید تا زمان بهبودی کافی فراهم شود.
اگر از شما نمونهبرداری نشده باشد، معمولاً میتوانید بعد از فرایند به فعالیتهای معمول خود برگردید. ممکن است یکی دو روز لکهبینی خفیف داشته باشید.
نتایج و پیگیری
چه زمانی باید از نتایج آزمون باخبر شوم؟
نتایج نمونهبرداری معمولاً ظرف ۲ تا ۱۰ روز آماده میشود. از ارائهدهنده بپرسید چه زمانی باید منتظر نتیجه باشید و نتیجه از چه طریقی به شما اطلاع داده میشود.
چه نوع نتایجی دریافت میکنم و معنای آنها چیست؟
نتیجهٔ کولپوسکوپی شما میتواند طبیعی یا غیرطبیعی باشد.
نتیجهٔ طبیعی یعنی نمونهبرداری هیچ سلول غیرطبیعیای نشان نداده است. در این صورت به درمان نیاز ندارید، اما همچنان باید غربالگری منظم سرطان دهانهٔ رحم را انجام دهید. ارائهدهنده به شما میگوید هرچند وقت یکبار این غربالگری را تکرار کنید.
نتیجهٔ غیرطبیعی یعنی نمونهبرداری سلولهای غیرطبیعی نشان داده است. در این صورت احتمالاً به درمان یا پیگیریِ نزدیکتر نیاز دارید. اگر نتیجهٔ شما غیرطبیعی باشد، معمولاً به معنای وجود سلولهای پیشسرطانی است. در موارد نادر، کولپوسکوپی میتواند به تشخیص سرطان دهانهٔ رحم منجر شود.
اگر نتایج غیرطبیعی باشد، گامهای بعدی چیست؟
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت قدمهای بعدی را بهتفصیل برایتان توضیح میدهد. این قدمها به نوع و شدت سلولهای غیرطبیعی بستگی دارد.
اگر نتیجه نشاندهندهٔ دیسپلازی خفیف دهانهٔ رحم باشد، ارائهدهنده از شما میخواهد آزمون پاپ را در فواصل زمانی مشخص تکرار کنید. دیسپلازی خفیف ممکن است خودبهخود برطرف شود (بافت بدون درمان به حالت طبیعی برمیگردد).
درمانهای سلولهای پیشسرطانی پیشرفتهتر شامل موارد زیر است:
- نمونهبرداری مخروطی (Cone biopsy)
- فرایند برش الکتروجراحی با حلقه (Loop electrosurgical incision procedure؛ LEEP)
- جراحی با لیزر (Laser surgery)
اگر دچار سرطان دهانهٔ رحم باشید، با یک تیم از ارائهدهندگان خدمات سلامت ملاقات میکنید تا برنامهٔ درمانی شما را طراحی کنند.
چه زمانی باید با پزشک خود تماس بگیرم؟
کولپوسکوپی بهطور نسبی روشی ایمن است و عوارض کمی دارد. اما اگر هر یک از علائم زیر را دیدید باید با ارائهدهنده تماس بگیرید:
- درد شدید در لگن یا پایین شکم
- خونریزی شدید (خونریزی بیش از آنچه معمولاً در دوران قاعدگی دارید)
- علائم عفونت، مثل ترشح واژینال بدبو که غلیظتر از حالت معمول است، تب و لرز
References/منابع
Akel M, Ratra D, Wright M, et al. Anesthesia Usage and Pain Management in Colposcopy: A Scoping Review of Efficacy and Approaches. Cureus. 2024 Sep;16(9):e70384. Accessed 7/25/2025.
Alimena S, Lykken JM, Tiro JA, et al. Timing of Colposcopy and Risk of Cervical Cancer. Obstet Gynecol. 2023 Aug;142(5):1125-1134. Accessed 7/25/2025.
Burness JV, Schroeder JM, Warren JB. Cervical Colposcopy: Indications and Risk Assessment. Am Fam Physician. 2020 Jul 1;102(1):39-48. Accessed 7/25/2025.
Cooper DB, Dunton CJ. Colposcopy. 2023 Nov 12. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan. Accessed 7/25/2025.
Lili E, Chatzistamatiou K, Kalpaktsidou-Vakiani A, et al. Low recurrence rate of high-grade cervical intraepithelial neoplasia after successful excision and routine colposcopy during follow-up. Medicine (Baltimore). 2018 Jan;97(4):e9719. Accessed 7/25/2025.
The American College of Obstetricians and Gynecologists. Colposcopy. Last reviewed 11/2024. Accessed 7/25/2025.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
