سندرمِ پس از فلج اطفال
سندرمِ پس از فلج اطفال (Post-polio syndrome, PPS) وضعیتی است که می‌تواند چندین سال پس از عفونتِ اولیهٔ فلج اطفال رخ دهد. این وضعیت باعثِ ضعفِ تدریجیِ عضلات و تحلیلِ عضلانی می‌شود. درمانِ قطعی وجود ندارد، بنابراین درمان بر مدیریتِ علائم متمرکز است.
مرور کلی
سندرمِ پس از فلج اطفال چیست؟
سندرمِ پس از فلج اطفال (Post-polio syndrome, PPS) وضعیتی است که باعثِ ضعفِ تدریجیِ عضلات و تحلیلِ (کاهشِ حجمِ) عضلات می‌شود و می‌تواند افرادی را که دچار فلج اطفال بوده‌اند درگیر کند. PPS معمولاً ۱۰ تا ۴۰ سال پس از بهبودی از عفونتِ اولیهٔ فلج اطفال رخ می‌دهد.
فلج اطفال (Polio, poliomyelitis) بیماری‌ای است که «ویروسِ فلج اطفال (Poliovirus)» آن را ایجاد می‌کند. در بیشترِ افراد علائمِ خفیف یا بدونِ علامت دارد، اما گاهی می‌تواند باعثِ فلج یا مرگ شود.
سه گونه/واریانت از ویروسِ فلج اطفال وجود دارد که «تیپ‌های وحشیِ ۱، ۲ و ۳» نامیده می‌شوند. تیپ‌های وحشیِ ۲ و ۳ ریشه‌کن شده‌اند (دیگر وجود ندارند) و تیپِ وحشیِ ۱ فقط در چند بخشِ جهان وجود دارد.
چه کسانی به سندرمِ پس از فلج اطفال دچار می‌شوند؟
سندرمِ پس از فلج اطفال افرادی را تحتِ تأثیر قرار می‌دهد که سابقهٔ فلج اطفال داشته‌اند. PPS دست‌کم ۱۰ سال پس از بیماریِ اولیه ایجاد می‌شود و حتی ممکن است تا ۴۰ سال بعد بروز کند.
حدودِ ۳۰٪ تا ۴۰٪ از افرادی که فلج اطفال داشته‌اند به PPS مبتلا خواهند شد. فردی که در گذشته با شدتِ بیشتری از فلج اطفال درگیر بوده است ممکن است دچارِ شکلِ شدیدتری از PPS شود.
شیوعِ سندرمِ پس از فلج اطفال چقدر است؟
سندرمِ پس از فلج اطفال نادر است، زیرا خودِ فلج اطفال هم نادر است. واکسنِ فلج اطفال این بیماری را از ایالات متحده حذف کرده است. با این حال، فلج اطفال هنوز در برخی کشورها وجود دارد و مواردِ PPS همچنان رخ می‌دهند.
علائم و علل
علائمِ سندرمِ پس از فلج اطفال چیست؟
شایع‌ترین نشانهٔ آغازینِ سندرمِ پس از فلج اطفال، ضعفِ جدید و تدریجی در عضلاتی است که قبلاً هنگامِ ابتلا به فلج اطفال درگیر شده بودند.
شدتِ علائم می‌تواند از فردی به فردِ دیگر متفاوت باشد. علائم شامل مواردِ زیر است:
- ضعفِ عضلانیِ با پیشرفتِ آهسته.
- خستگی.
- تحلیلِ تدریجیِ عضلات.
- دردِ عضلانی و پرش‌های عضلانی.
- دردِ مفاصل.
- بدشکلی‌های اسکلتی مانند قوس‌برداشتنِ ستونِ فقرات (اسکولیوز/ Scoliosis).
اگر عضلاتِ درگیر در نفس‌کشیدن و بلع تحتِ تأثیر قرار بگیرند، ممکن است در این کارکردها دچارِ مشکل شوید.
مواردِ شدیدِ PPS می‌توانند شبیهِ علائمِ «اسکلروزِ جانبیِ آمیوتروفیک (Amyotrophic lateral sclerosis, ALS)» باشند، اما شکل/گونه‌ای از آن بیماری محسوب نمی‌شوند.
چه چیزی باعثِ سندرمِ پس از فلج اطفال می‌شود؟
دانشمندان هنوز علتِ سندرمِ پس از فلج اطفال را نمی‌دانند. یک نظریه این است که این وضعیت می‌تواند به روندِ بهبودی از عفونتِ اولیهٔ فلج اطفال مربوط باشد. در طولِ بهبودی از فلج اطفال، سلول‌های عصبی (نورون‌ها/ Neurons) در عضلاتِ درگیر ممکن است از شاخه‌های بزرگ‌ترِ سلول‌های عصبی (آکسون‌ها/ Axons) تعداد زیادی شاخه‌های کوچک‌تر (دندریت‌ها/ Dendrites) ایجاد کنند. این دندریت‌ها کارکردِ نورون‌هایی را که ویروسِ فلج اطفال از بین برده بود بر عهده می‌گیرند.
دانشمندان بر این باورند که پس از سال‌ها کارکردن فراتر از ظرفیت، سلول‌های عصبی ضعیف می‌شوند و تواناییِ نگه‌داریِ دندریت‌ها را از دست می‌دهند. سپس دندریت‌ها کوچک می‌شوند و کلِ عضله ضعیف‌تر می‌گردد.
آیا سندرمِ پس از فلج اطفال مسری است؟
سندرمِ پس از فلج اطفال «مسری (Contagious)» نیست؛ یعنی از فردی به فردِ دیگر منتقل نمی‌شود. با این حال، ویروسِ فلج اطفال بسیار مسری است. به همین دلیل محافظت از خود با واکسنِ فلج اطفال اهمیت دارد.
تشخیص و آزمون‌ها
سندرمِ پس از فلج اطفال چگونه تشخیص داده می‌شود؟
آزمون‌های خاصی وجود ندارد که بتوانند سندرمِ پس از فلج اطفال را تشخیص دهند.
ارائه‌دهندگانِ خدماتِ سلامت به‌جای آن، پس از انجامِ معاینهٔ فیزیکی و پرسش دربارهٔ سابقهٔ پزشکی و علائم‌تان، PPS را تشخیص می‌دهند. آن‌ها همچنین باید دیگر وضعیت‌هایی را که می‌توانند باعثِ علائمِ شما شوند排除/رد کنند.
ارائه‌دهندهٔ شما ممکن است برای کمک به تشخیصِ PPS و 排除/ردِ وضعیت‌های دیگر هر یک از آزمون‌های زیر را درخواست کند:
- ام‌آر‌آی (تصویربرداریِ تشدیدِ مغناطیسی/ Magnetic resonance imaging, MRI) و سی‌تی‌اسکن (توموگرافیِ رایانه‌ای/ Computed tomography, CT) از نخاع (Spinal cord) شما.
- الکترومایوگرام (Electromyogram, EMG).
- نمونه‌برداریِ عضله (Muscle biopsy).
- تحلیلِ مایعِ مغزی‌نخاعی (Spinal fluid analysis).
مدیریت و درمان
سندرمِ پس از فلج اطفال چگونه درمان می‌شود؟
در حالِ حاضر درمانِ اختصاصی برای سندرمِ پس از فلج اطفال (PPS) وجود ندارد. در عوض، ارائه‌دهندگانِ خدماتِ سلامت بر مدیریتِ علائم و بهبودِ کیفیتِ زندگی تمرکز می‌کنند.
اگر PPS دارید، مراجعه به ارائه‌دهنده‌ای که در درمانِ وضعیت‌های عصب‌ـ‌عضلانی تخصص دارد اهمیت دارد.
راهبردهای مشخصی که می‌توانند به مدیریتِ علائمِ PPS کمک کنند شاملِ مواردِ زیر است:
- تمرین‌های بدونِ خستگی (Non-fatiguing exercises): تمرین‌هایی که باعثِ درد یا خستگی نمی‌شوند ممکن است قدرتِ عضلانی را بهبود دهند و خستگیِ کلی را کاهش دهند.
- تمرینِ استقامتِ قلبی‌تنفسی (Cardiorespiratory endurance training): استقامتِ قلبی‌تنفسی سطحی است که در آن قلب، ریه‌ها و عضلات هنگامِ ورزشِ طولانی‌مدت با هم کار می‌کنند. پیش از امتحانِ این نوعِ تمرین با ارائه‌دهندهٔ خود صحبت کنید.
- وسایلِ کمکیِ تحرک (Mobility aids): ابزارهایی مانند عصا، واکر و اسکوترها می‌توانند به تحرک کمک کنند و از خستگیِ سریعِ عضلات و فرسودگی جلوگیری نمایند.
- کاردرمانی (Occupational therapy): کاردرمانگر می‌تواند به شما کمک کند تا در خانه تغییراتی ایجاد کنید و کارهای روزانه را آسان‌تر انجام دهید.
- گفتاردرمانی (Speech therapy): اگر PPS باعثِ سختیِ بلع شده است، گفتاردرمانگر می‌تواند کمک‌کننده باشد.
- تغییرهای سبکِ زندگی (Lifestyle changes): ارائه‌دهندهٔ شما احتمالاً برای کمک به مدیریتِ علائم و حفظِ سلامت، خوردنِ رژیمِ غذاییِ سالم، کنترلِ وزن، خوابِ باکیفیت و سیگار نکشیدن را توصیه می‌کند.
مشاوره (روان‌درمانی) (Counseling (psychotherapy)) ممکن است به شما و خانواده‌تان کمک کند با زندگی با PPS سازگار شوید. «گروه‌های حمایتی (Support groups)» که خودیاری و به‌اشتراک‌گذاریِ تجربه‌ها را تشویق می‌کنند نیز می‌توانند مفید باشند.
آیا سندرمِ پس از فلج اطفال درمان‌پذیر است؟
در حالِ حاضر درمانِ قطعی برای سندرمِ پس از فلج اطفال وجود ندارد.
چشم‌انداز/پیش‌آگهی
پیش‌آگهیِ سندرمِ پس از فلج اطفال چیست؟
پیش‌آگهی (چشم‌انداز) برای سندرمِ پس از فلج اطفال (PPS) بسته به این‌که کدام عضلات درگیر شده‌اند و شدتِ علائم چقدر است، متفاوت است.
علائمِ PPS می‌توانند به‌طورِ قابلِ توجهی در تواناییِ شما برای عملکردِ مستقلانه اختلال ایجاد کنند، اما وسایلِ کمکیِ تحرک و کاردرمانی می‌توانند در این زمینه کمک‌کننده باشند.
اگر PPS باعثِ ضعفِ عضلاتِ تنفسی و/یا ضعف در عضلاتِ موردِ استفاده برای بلع شود، سلامتِ کلیِ شما بیشتر در معرضِ خطر قرار می‌گیرد.
امیدِ زندگی در سندرمِ پس از فلج اطفال چقدر است؟
در بیشترِ موارد، امیدِ زندگی در سندرمِ پس از فلج اطفال خوب است. PPS به‌ندرت تهدیدکنندهٔ زندگی است.
پیشگیری
چگونه می‌توان از سندرمِ پس از فلج اطفال پیشگیری کرد؟
تنها راهِ پیشگیری از PPS این است که از ابتلا به فلج اطفال پیشگیری شود. تنها راهِ انجامِ این کار دریافتِ واکسنِ فلج اطفال است. «مرکزهای کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (Centers for Disease Control and Prevention, CDC)» توصیه می‌کنند کودکان از سنِ ۲ ماهگی در مجموع چهار دوزِ واکسنِ فلج اطفال دریافت کنند. اگر در کودکی واکسنِ فلج اطفال نگرفته‌اید، هنوز می‌توانید در بزرگسالی آن را دریافت کنید.
اگر به فلج اطفال مبتلا بوده‌اید، کاری وجود ندارد که بتواند از بروزِ سندرمِ پس از فلج اطفال جلوگیری کند. دانشمندان مطمئن نیستند چرا برخی بازماندگانِ فلج اطفال دچارِ PPS می‌شوند و برخی دیگر نه.
زندگی با بیماری
چه زمانی دربارهٔ سندرمِ پس از فلج اطفال به ارائه‌دهندهٔ خدمات سلامت مراجعه کنم؟
اگر به فلج اطفال مبتلا بوده‌اید و سال‌ها بعد متوجهِ ضعفِ تدریجیِ جدیدِ عضلانی شدید، با یک ارائه‌دهندهٔ خدماتِ سلامت صحبت کنید.
اگر PPS برای شما تشخیص داده شده است، لازم است به‌طورِ منظم با ارائه‌دهندهٔ خود ملاقات کنید تا مطمئن شوید برنامهٔ درمانی‌تان برای شما مؤثر است.
References/منابع
- MedlinePlus. Polio and Post-Polio Syndrome. Accessed 1/8/2023.
- National Institute of Neurological Disorders and Stroke. Post-Polio Syndrome Fact Sheet. Accessed 1/8/2023.
- National Organization for Rare Disorders (NORD). Post Polio Syndrome. Accessed 1/8/2023.
- Wolbert JG, Higginbotham K. Poliomyelitis. [Updated 2022 Jun 21]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Accessed 1/8/2023.
- MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیک‌پژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وب‌سایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیه‌های سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائه‌شده صرفاً جهت اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیه‌ها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
