پادکست آموزش همگانی
فیلم آموزش همگانی
خلاصه
فلج ارب: مروری بر اختلال شبکه بازویی
این مقاله یک مرور کلی بر فلج ارب ارائه میدهد، که نوعی اختلال عصبی در شانه و بازو است و باعث ضعف عضلانی یا از دست دادن عملکرد میشود. این وضعیت در نتیجه آسیب به شبکهٔ بازویی، گروهی از پنج عصب که ستون فقرات را به اندام فوقانی متصل میکنند، ایجاد میشود و شایعترین نوع فلج شبکهٔ بازویی است. متن چهار نوع مختلف آسیب عصبی (کندهشدن، پارگی، نوروم، و نوراپراکسی) را شرح میدهد و توضیح میدهد که فلج ارب اغلب در نوزادان حین زایمان دشوار و همچنین در بزرگسالان به دلیل آسیبهای شدید مانند تصادفات رخ میدهد. علائم شایع شامل ضعف شانه و آرنج و گاهی وضعیت خاص دست موسوم به «حالت نوکِ پیشخدمت» است. تشخیص با معاینه فیزیکی و آزمایشهایی مانند الکترومیوگرافی (EMG) و تصویربرداری انجام میشود، و درمان بسته به شدت آسیب از فیزیوتراپی تا جراحی (شامل ترمیم عصب یا عضله) متغیر است.
فلج ارب (Erb’s Palsy)
فلج ارب ضعف عضلات در بازو یا شانه است که میتواند در اثر آسیب هنگام تولد یا بعد از آن ایجاد شود. این وضعیت بیشتر در نوزادانی دیده میشود که در حین زایمان دچار آسیب در ناحیه شانه شدهاند. برخی موارد خودبهخود بهبود مییابند، اما ممکن است ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما تمرینهایی را برای پیشگیری از خشکی دائمی پیشنهاد کند.
مرور کلی
فلج ارب چیست؟
فلج ارب نوعی اختلال عصبی در شانه و بازو است که باعث ضعف یا از دست دادن عملکرد عضلات میشود. شبکهٔ بازویی (Brachial plexus) گروهی از پنج عصب است که ستون فقرات را به بازو و دست متصل میکند. این اعصاب به شانه، بازو و دست شما اجازهٔ حرکت و حس میدهند. اگر این اعصاب بهدلیل کشیدگی یا پارگی عملکرد طبیعی خود را از دست بدهند، این وضعیت را فلج شبکهٔ بازویی (Brachial plexus palsy) مینامند. فلج ارب شایعترین نوع فلج شبکهٔ بازویی است و اعصاب فوقانی این شبکه را درگیر میکند. «پالزی (Palsy)» به معنای از دست دادن جزئی یا کامل عملکرد عضلانی است ــ یعنی ضعف یا فلج عضله.
فلج ارب همچنین با نام فلج ارب-دوشن (Erb-Duchenne paralysis) شناخته میشود.
چه نوع آسیبهایی در فلج ارب شایع است؟
چهار نوع آسیب به شبکهٔ بازویی وجود دارد:
- Avulsion (کندهشدن): عصب از ستون فقرات جدا میشود؛ شدیدترین نوع فلج ارب است.
- Rupture (پارگی): عصب پاره میشود اما از ستون فقرات جدا نمیگردد.
- Neuroma (نوروم): عصب پاره شده و پس از ترمیم، بافت اسکار ایجاد میشود. این بافت اسکار به عصب آسیبدیده فشار وارد میکند و مانع انتقال پیامهای عصبی به عضلات میشود.
- Neurapraxia (نوراپراکسی): عصب فقط کشیده میشود و پاره نمیگردد. نوراپراکسی شایعترین نوع آسیب شبکهٔ بازویی است.
چه افرادی دچار فلج ارب میشوند؟
نوزادان ممکن است در طی زایمان دشوار طبیعی یا حتی در زایمان سزارین دچار فلج ارب شوند. گاهی پزشک برای خارج کردن شانههای نوزاد ناچار است سر نوزاد را به یک طرف بچرخاند؛ در برخی موارد این کشیدگی باعث آسیب یا حتی پارگی اعصاب میشود. این نوع فلج ارب را فلج شبکهٔ بازویی هنگام تولد (Brachial plexus birth palsy) یا فلج شبکهٔ بازویی مامایی (Obstetric brachial plexus palsy) نیز مینامند.
فلج ارب میتواند در بزرگسالان نیز بر اثر آسیبهای شدید ایجاد شود.
شیوع فلج ارب در نوزادان چقدر است؟
فلج ارب در حدود ۰٫۹ تا ۲٫۶ در هر ۱۰۰۰ تولد زنده رخ میدهد، یعنی تقریباً سالانه نزدیک به ۱۲٬۰۰۰ مورد. این وضعیت بیشتر در نوزادان درشتاندام دیده میشود که در حین زایمان نیاز به کشیدن برای خروج دارند.
علائم و علل
علائم فلج ارب چیست؟
فلج ارب معمولاً شانه، بازو و آرنج را درگیر میکند. معمولاً عضلات دست درگیر نمیشوند، اما ممکن است در دست احساس گزگز یا بیحسی داشته باشید.
علائم شایع عبارتاند از:
- فلج یا شلی شانه، بازو و آرنج؛ قادر نیستید بازوی خود را از بدن دور کنید یا آرنج را خم کنید.
- بیحسی یا گزگز در بازو یا دست (که به آنها «سوزش یا شوک عصبی» گفته میشود).
- وضعیت خاصی از دست به نام «حالت نوکِ پیشخدمت (Waiter’s tip)» که در آن کف دست به عقب چرخیده و انگشتان خم میشوند.
علت فلج ارب در نوزادان چیست؟
فلج ارب ممکن است در طول زایمان ایجاد شود. زمانیکه ارائهدهندهٔ خدمات سلامت مجبور است برای خارج کردن شانهها، سر نوزاد را به یک سمت بچرخاند، اعصاب شبکهٔ بازویی بین گردن و شانه ممکن است کشیده یا پاره شوند. همچنین وضعیت قرارگیری نوزاد در رحم و در شروع درد زایمان میتواند منجر به این آسیب شود.
علت فلج ارب در بزرگسالان چیست؟
تصادفات رانندگی، بهویژه موتورسیکلتسواری، شایعترین علت آسیبهای شبکهٔ بازویی در نوجوانان و بزرگسالان است. سایر علل شامل زخم ناشی از گلوله یا چاقو، حوادث صنعتی، آسیبهای ورزشی در ورزشهای پربرخورد مانند فوتبال، عوارض جراحی یا وجود تومور است. این آسیبها در مردان شایعتر هستند.
تشخیص و آزمایشها
فلج ارب چگونه تشخیص داده میشود؟
تشخیص معمولاً با معاینهٔ فیزیکی آغاز میشود. ممکن است پزشک آزمایشهای زیر را درخواست کند:
- الکترومیوگرافی (EMG): بررسی میکند که عضلات و اعصاب چگونه کار میکنند.
- تصویربرداری: برای مشاهدهٔ وضعیت داخل بدن انجام میشود. ممکن است MRI یا سیتی اسکن همراه با میلوگرام، یا در صورت احتمال شکستگی استخوان، تصویربرداری با اشعهٔ X انجام شود.
درمان و مدیریت
درمان فلج ارب چگونه است؟
درمان بستگی به شدت آسیب دارد. برخی موارد ظرف سه تا چهار ماه خودبهخود بهبود مییابند. در بیشتر موارد، پزشک از حدود سههفتگی انجام تمرینها و فیزیوتراپی را توصیه میکند.
تمرینهای دامنهٔ حرکتی و کششی برای پیشگیری از خشکی در بازو، دست و مچ نوزاد انجام میشوند تا از انقباض مفصلی دائمی (Joint contracture) جلوگیری شود. باید دقیقاً طبق دستور پزشک، دفعات حرکات روزانه را رعایت کنید.
هیدروتراپی (Hydrotherapy) تمرین در آب است که بهدلیل حمایت آب، درد کمتری دارد.
پزشک ممکن است بوتولینوم توکسین (Botox®) تزریق کند تا عضلات سالم بهطور موقت فلج شوند و عضلات ضعیفتر فعالتر شوند. ممکن است برای جلوگیری از خمشدن و سفتی انگشتان، اسپلینت (Splint) نیز استفاده شود.
اگر تا ششماهگی بهبودی حاصل نشود، ممکن است جراحی پیشنهاد شود، شامل:
- ترمیم عصب (Nerve repair): شامل پیوند عصب، انتقال عصب، آزادسازی عصب (Neurolysis) یا رفع فشار عصب (Decompression).
- ترمیم عضله (Muscle repair): شامل انتقال عضله یا تاندون از بخش دیگری از بدن برای جایگزینی بافت آسیبدیده.
به یاد داشته باشید که ترمیم و رشد مجدد عصب فرآیندی کند است و نتایج فوری نخواهد بود.
پیشآگهی
اگر من یا فرزندم دچار فلج ارب باشیم، چه انتظاری میتوان داشت؟
برخی موارد فلج ارب خودبهخود برطرف میشوند. در موارد دیگر، درمان زودهنگام میتواند حرکت طبیعی شانه و بازو را بازگرداند.
اگر بهبود عملکرد زود حاصل نشود و جراحی اصلاحی انجام نگیرد، احتمال دارد حرکت طبیعی بازو و شانه در آینده مختل شود.
گروههای حمایتی برای بیماران مبتلا به فلج ارب و خانوادههای آنها وجود دارد که میتواند مفید باشد.
آیا فلج ارب مرگبار است؟
خیر. فلج ارب نوعی اختلال عصبی است که باعث ضعف یا از دست دادن عملکرد عضلات بازو یا شانه میشود، اما کشنده نیست.
پیشگیری
چگونه میتوان خطر بروز فلج ارب در نوزاد را کاهش داد؟
عوامل خطر مرتبط با دیستوشی شانه (Shoulder dystocia) ــ گیرکردن شانهٔ نوزاد در لگن مادر ــ عبارتاند از:
- وزن زیاد نوزاد هنگام تولد یا چاقی مادر باردار.
- دیابت مادر باردار (پیش از بارداری یا دیابت بارداری).
- سابقهٔ دیستوشی شانه در بارداری قبلی.
- چندقلویی.
- مصرف داروهایی مانند اکسیتوسین یا اپیدورال در طول زایمان.
- زایمان بریچ (Breech birth) یا وضعیتی که نوزاد سر به پایین نیست.
چگونه بزرگسالان میتوانند خطر فلج ارب را کاهش دهند؟
با استفاده از تجهیزات محافظتی هنگام ورزشهای پربرخورد یا موتورسواری میتوان احتمال آسیب شبکهٔ بازویی را کاهش داد.
زندگی با فلج ارب
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
هرچه آسیب عصبی طولانیتر درماننشده باقی بماند، بازگشت عملکرد طبیعی دشوارتر خواهد شد. بنابراین مراجعهٔ زودهنگام به متخصص برای پیگیری بهبود و تصمیمگیری دربارهٔ مداخلهٔ درمانی ضروری است.
اگر والد نوزاد مبتلا به فلج ارب هستید، باید ویزیتهای پیگیری منظم داشته باشید و در صورت بدترشدن علائم بین ویزیتها، فوراً با پزشک تماس بگیرید.
در بزرگسالان نیز، در صورت تشدید علائم، دشواری در انجام تمرینها یا بروز نگرانی دیگر، باید پزشک خود را مطلع کنید.
پرسشهای متداول
تفاوت بین فلج ارب و فلج کلامپکه چیست؟
هر دو اختلال در اثر آسیب به شبکهٔ بازویی ایجاد میشوند. در فلج ارب، آسیب در اعصاب فوقانی رخ میدهد و بازو را درگیر میکند، اما در فلج کلامپکه (Klumke’s palsy) آسیب در اعصاب تحتانی شبکهٔ بازویی است که عضلات ساعد و دست را تحتتأثیر قرار میدهد و گاهی باعث میشود دست به شکل چنگالی درآید. فلج کلامپکه را فلج کلامپکه-دژرین (Klumke-Dejerine paralysis) نیز مینامند.
Resources/منابع
Erb and Klumpke Palsy. In: Bissonnette B, Luginbuehl I, Engelhardt T. eds. Syndromes: Rapid Recognition and Perioperative Implications, 2e. McGraw Hill.
American Association of Neuromuscular & Electrodiagnostic Medicine. Erb’s Palsy. Accessed 10/20/2021.
National Institute of Neurological Disorders and Stroke. Erb-Duchenne and Dejerine-Klumpke Palsies Information Page. Accessed 10/20/2021.
Basit H, Ali CDM, Madhani NB. Erb Palsy. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2021. Accessed 10/20/2021.
Thatte MR, Babhulkar S, Hiremath A. Brachial plexus injury in adults: Diagnosis and surgical treatment strategies. Ann Indian Acad Neurol. 2013;16(1):26-33.
March of Dimes. Shoulder Dystocia. Accessed 10/20/2021.
American Academy of Orthopaedic Surgeons. Erb’s Palsy (Brachial Plexus Birth Palsy). Accessed 10/20/2021.
United Brachial Plexus Network. What is a Brachial Plexus Injury? Accessed 10/20/2021.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
