آموزش در بیماران با زخم پا
زخم عروقی چیست؟
به طور کلی زخم عروقی، زخم‌هایی باز و اغلب دردناک است که اکثراً در اندام تحتانی در پوست ایجاد شده و معمولا به دلیل گردش خون ضعیف در پا، بسیار کُند و بیش از 2 هفته طول می‌کشد تا بهبود یابند.
زخم‌های عروقی به دو دسته زخم‌های شریانی و وریدی تقسیم می‌شوند.
زخم‌های وریدی معمولا بدون درد هستند مگر در مواقعی که عفونت می‌کنند دردناک می‌شوند. در مشکلات وریدی زخم‌ها بین مچ پا و ساق پا قرار می‌گیرند. زخم‌های شریانی که در نتیجه پرفیوژن و کاهش جریان خون شریانی صورت می‌گیرد ظاهری متمایز معمولا دایره‌ای شکل به رنگ قرمز، زرد یا سیاه و عمیق و به شدت دردناک خصوصا در هنگام شب هستند. ممکن است چندین هفته تا چند سال طول بکشد تا یک زخم عروقی بهبود یابد. گاهی پزشکان یا پرستاران به این نوع زخم زخم عروقی پا نیز می‌گویند.
علل زخم عروقی پا
بعد از یک آسیب‌دیدگی جزئی، در صورت وجود مشکل گردش خون در عروق پا، فشار داخل رگ‌ها افزایش می‌یابد، بالا بودن دائمی فشار به تدریج می‌تواند به رگ‌های خونی کوچک پوست آسیب رسانده و آنها را ضعیف و شکننده می‌کند در نتیجه پوست به راحتی آسیب دیده و با یک ضربه یا خراش، زخم عروقی پا ایجاد می‌شود. در صورتی که درمانی برای بهبود گردش خون در پاها انجام نگیرد، زخم عروقی التیام نخواهد یافت.
عوامل موثر:
- دیابت یا سایر بیماری‌های مزمن
- چاقی یا اضافه وزن؛ وزن بالا با تشدید نارسایی شریانی و نارسایی وریدی فشار را در رگ‌های پا افزایش می‌دهد.
- وجود مشکلاتی در راه رفتن؛ ممکن است باعث ضعف عضلات ساق پا شود که این می‌تواند گردش خون در عروق پا را تحت تاثیر قرار دهد.
- سابقه لخته شدن خون (ترومبوز وریدی عمقی)؛ لخته‌های خونی که در پا ایجاد می‌شوند می‌توانند به دریچه‌های وریدی آسیب برسانند.
- واریس؛ بیماری ادم وریدها (متورم و بزرگ شدن رگ‌ها در اثر سوء عملکرد دریچه‌های وریدی)
- سابقه آسیب‌دیدگی پاها؛ مانند شکستگی استخوان، ممکن است سبب تشکیل لخته وریدی عمقی شده و یا در راه رفتن فرد اشکال ایجاد کند.
- سابقه جراحی؛ مانند جراحی تعویض مفصل ران یا مفصل زانو، که می‌تواند مانع تحرک فرد شود.
- افزایش سن؛ با بالا رفتن سن حرکت کردن سخت‌تر می‌شود به خصوص برای افرادی که مبتلا به آرتروز هستند.
علائم زخم عروقی پا
ممکن است علائم زیر داشته باشید:
- تورم مچ پا (ادم)
- تغییر رنگ و تیره شدن پوست در اطراف زخم
- سخت و ضخیم شدن پوست در اطراف زخم
- احساس سنگینی در پاها
- وجود درد یا تورم در پاها
- قرمزی، پوسته پوسته شدن، فلس فلس شدن و خارش پوست پاها
- وجود رگ‌های متورم و بزرگ روی پاها (رگ‌های واریسی)
- بوی بد و ناخوشایندی که از زخم ساطع می‌شود.
تشخیص و درمان زخم عروقی پا
ارجاع به یک متخصص
بررسی سابقه پزشکی: متخصص عروق پس از پرسش درباره سابقه پزشکی و بررسی بیماری‌های زمینه‌ای یا جراحات قبلی بیمار و بررسی آن، ممکن است نیاز ببیند آزمایشات و تحقیقات بیشتری انجام دهد تا برای درمان بیمار برنامه‌ریزی نماید.
معاینه بیمار: پزشک همچنین پای بیمار را هم در حالت ایستاده و هم در حالت خوابیده بررسی می‌کند. رگ‌های واریسی در هنگام ایستادن واضح‌تر می‌شوند و مشاهده زخم عروقی پا در موقعیتی که بیمار دراز کشیده آسان‌تر است. پزشک همچنین نبض مچ پا را می‌گیرد تا بررسی کند آیا عملکرد رگ‌های پا به درستی انجام می شود یا خیر.
تست‌های تشخیصی: بررسی فیزیولوژیک شریان‌های اندام‌های فوقانی و تحتانی
- TBI: Toe Brachial Index
- ABI: Atrial Brachial Index
این آزمایش شامل اندازه‌گیری میزان جریان فشار خون در مویرگ‌های مچ پا و مقایسه آن با فشار خون در بازوهاست. اگر کسی بیماری شریان محیطی داشته باشد، فشار خون در مچ پای او پایین‌تر از بازوهاست.
درمان
درمان زخم وریدی عروق پا
بسته به علت ایجاد کننده زخم های وریدی درمان‌ها با صلاحدید پزشک معالج مانند اسکلروتراپی، لیزر و یا فشرده‌سازی با پانسمان یا جوراب‌های واریس، به منظور بهبود گردش خون وریدی در پاها است.
درمان زخم‌های شریانی پا
این درمان‌ها معمولا از درمان زخم‌های وریدی پیچیده‌تر است و شامل آنژیوپلاستی عروق درگیر و گذاشتن استنت (فنر)، استفاده از درمان‌های مداخله جراحی مانند بای‌پس عروق (پیوند عروق) و در مواردی امپوته (قطع) منطقه درگیر که گانگرن شده جهت پیشگیری از گسترش زخم با تشخیص پزشک معالج می‌باشد.
- آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی عروق پا: در تعداد اندکی از بیماران اصلاحات شیوه زندگی به تنهایی کافی نبوده، بنابراین آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی لازم می‌شود. آنژیوپلاستی یک عمل غیر جراحی است که در آن یک لوله نازک که کاتتر نامیده می‌شود با یک بالون به داخل بخش تنگ شده سرخرگ وارد می‌شود و سپس بالون باد می‌شود. این کار به دیواره سرخرگ‌ها فشار آورده و سبب باز شدن بخش تنگ شده می‌گردد. سپس بالون خالی شده و کاتتر خارج می‌شود. اغلب از طریق کاتتر، یک استنت (لوله سیمی توری) در داخل سرخرگ دچار تنگی، تعبیه می‌شود. سپس استنت باز شده و سرخرگ بیمار باز باقی می‌ماند.
- عمل جراحی: ممکن است در صورتی که طول زیادی از یک سرخرگ دچار تنگی شده باشد، عمل جراحی انجام شود. در طی عمل جراحی یک سیاهرگ از محل دیگری از بدن و یا یک رگ خونی مصنوعی، در بالاو پایین محل دچار انسداد قرار داده می‌شود تا از جریان خون داخل انسداد جلوگیری نموده و جریان کافی به مناطق زیر انسداد را فراهم نماید.
مراقبت از زخم‌های عروقی
تمیز کردن و پانسمان: گام اول این است که هر گونه بافت مرده یا چیزهای باقی مانده در زخم را خارج کرده و زخم را به شکل مناسبی پانسمان نمایند. این کار بهترین شرایط را برای بهبود زخم ایجاد می‌کند. با کمک یک متخصص زخم معمولا از یک باند ساده غیر چسبناک برای پوشاندن زخم استفاده می‌شود. معمولا بسته به نظر پزشک یا متخصص زخم با فواصل معینی در هفته لازم است پانسمان تعویض شود. بسیاری از مردم تحت نظارت یک پرستار خودشان می‌توانند زخمشان را تمیز کرده و پانسمان را عوض کنند. در صورت عدم دسترسی به مراکز تخصصی زخم شستشوی آن با سرم شستشو نرمال سالین و با روش کاملا تمیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.
درمان زخم پای عفونی
گاهی اوقات زخم ترشحات زیادی تولید کرده و دردناک‌تر می‌شود. ممکن است در اطراف زخم قرمزی وجود داشته باشد. این علائم و احساس ناخوش بودن و تب از جمله علائم عفونت هستند. اگر زخم عفونت کند، باید به پزشک معالج مراجعه و طبق معمول آن را تمیز و پانسمان کرد. حتماً از پزشک خود در مورد بالا گذاشتن سطح پا از سوال کنید، در مورد زخم‌های وریدی برای کاهش درد این روش کمک‌کننده می‌باشد.
با صلاحدید پزشک برای بیمار در یک دوره زمانی مشخص آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود. هدف از درمان با آنتی‌بیوتیک برطرف کردن عفونت است. اما آنتی‌بیوتیک زخم را درمان نمی‌کند و فقط باید در دوره‌های کوتاه برای درمان عفونت زخم‌ها استفاده شود.
فشرده‌سازی
حتماً قبل از روش فشرده‌سازی یا جوراب‌های واریس حتماً باید یک معاینه عروقی اندام باید انجام شود. سپس با صلاحدید پزشک در مواردی برای بهبود گردش خون وریدی در پاها و درمان تورم، پای بیمار را به کمک یک باند فشرده‌سازی قوی محکم می‌بندند. این باند‌ها طوری طراحی شده‌اند که پاها را فشرده کرده و جریان خون به سمت قلب را تقویت کنند. باندهای کشی و جوراب فشرده‌سازی (جوراب واریس) مختلفی برای درمان زخم‌های عروقی پا وجود دارد که ضروری است که بیمار از باند فشرده‌سازی دقیقاً طبق دستور پزشک استفاده کند. بستن باند فشرده‌سازی نیاز به مهارت دارد و فقط باید توسط پرستاران یا افرادی که آموزش‌های پزشکی دیده‌اند انجام شود. بانداژ هر هفته یکبار، همزمان با تعویض پانسمان عوض می‌شود. در ابتدا، معمولا زمانی که روی یک زخم ناسالم بانداژ فشرده‌سازی انجام می‌شود، بیمار درد خواهد داشت. در این حالت بیمار می‌تواند از استامینوفن یا داروهای مُسکن دیگری که توسط پزشک برای او تجویز شده استفاده کند. درد بعد از آن که زخم شروع به بهبود می‌کند کم خواهد شد، اما این زمان ممکن است 10 تا 12 روز طول بکشد. در صورت بروز هرگونه مشکل، معمولا بیماران بهتر است به جای آن که سعی کنند خودشان بانداژ را باز کنند، با پرستار خود تماس بگیرند.
بیمار ممکن است احساس کند باند فشرده‌سازی کمی تنگ است و شب در هنگام خواب او را ناراحت می‌کند، بهتر است از رختخواب خارج شده و چند قدمی راه برود. این کار معمولا مفید است و به بیماران کمک می‌کند.
پوشیدن جوراب واریس: تنگ‌ترین بخش این جوراب‌ها معمولا در قسمت مچ پا است و وقتی به سمت بالا می‌روند از تنگی آنها کاسته می‌شود. استفاده از این جوراب‌ها به حرکت خون به سمت قلب کمک می‌کند. بیشترین اثربخشی این جوراب‌ها در صورتی است که، صبح پس از بیدار شدن پوشیده شده و فقط شب قبل از خواب از پا در بیایند. جوراب‌های واریس در انواع اندازه‌ها، رنگ‌ها، مدل‌ها و با قدرت فشرده‌سازی مختلف موجود می‌باشند. یک پزشک یا پرستار می‌تواند به بیمار کمک کند که جوراب واریس مناسب خود را پیدا کرده و شرایط خود را مدیریت نماید.
نکته: اما در زخم‌های شریانی اگر فشار خون در عروق مچ پا کم باشد، فشرده‌سازی پا ممکن است خطرناک باشد بنابراین حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
درمان تورم در پاها و مچ پا
زخم عروقی پا اغلب با تورم پا و مچ پا (ادم)، که به دلیل احتباس مایعات در پا ایجاد می‌شود، همراه است. این مشکل را می‌توان به کمک فشرده‌سازی پا با بانداژ کنترل کرد. بهتر است هر زمان که می‌توانید، پای خود را در سطح بالاتری قرار دهید، طوری که ترجیحاً پنجه پاها از سطح باسن بالاتر باشند. این کار نیز به رفع تورم کمک خواهد کرد. برای این کار می‌توانید با چند بالش یا چیزی شیبه به آنها را زیر پای خود قرار دهید. تا زمانی که می‌خوابید پای شما بالاتر قرار بگیرد. همچنین باید تا جایی که می‌توانید فعالیت کنید و سعی کنید فعالیت‌های عادی خود را انجام دهید. ورزش‌های منظم، مانند پیاده‌روی روزانه، به کاهش تورم پا کمک می‌کند. اما باید از بی‌حرکت نشستن یا ایستادن در حالی که پاها رو به پایین قرار گرفته‌اند خودداری کنید.
درمان زخم‌های شریانی: بر دو اصل استوار است:
- تلاش برای برقراری جریان خون عروقی
- مراقبت از زخم با اقدامات حمایتی
درمان خارش پوست
پوست پای برخی از افراد مبتلا به زخم عروقی پا، پوسته پوسته شده و دچار خارش می‌شود. این مساله اغلب به دلیل اگزما ایجاد می‌شود که می‌توان آن را با استفاده موضعی از یک مرطوب‌کننده (نرم‌کننده) و گاهی کرم کورتیکواستروئید ملایم یا پماد درمان کرد. در موارد نادر، ممکن است لازم باشد بیمار برای درمان به یک متخصص پوست مراجعه کند. همچنین خارش پوست گاهی می‌تواند به علت واکنش آلرژیک به پانسمان یا کرم‌هایی که روی زخم قرار داده می‌شود، ایجاد شود. در صورت بروز این اتفاق، ممکن است لازم باشد برای بیمار تست آلرژی انجام شود.
مراقبت از خود در طول درمان
توصیه‌های زیر ممکن است کمک کنند زخم شما زودتر بهبود پیدا کند:
- سعی کنید با راه رفتن به طور مرتب فعال باقی بمانید. بی‌حرکت نشستن و ایستادن، بدون بالا بردن پاها می‌تواند باعث شود تورم و زخم‌های عروقی پا بدتر شود.
- در مواقع نشستن یا دراز کشیدن، پای خود را در سطح بلندتری قرار دهید.
- به طور منظم پای خود را با حرکت دادن به بالا و پایین و چرخش مچ پا ورزش دهید. این کار به بهبود گردش خون کمک می‌کند.
- در صورتی که اضافه وزن دارید، سعی کنید وزن خود را با یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم کاهش دهید.
- سیگار کشیدن را متوقف کنید. این کار ممکن است باعث شود زخم سریعتر بهبود یابد.
- مراقب باشید که صدمه‌ای به پای آسیب دیده‌تان وارد نشود و جوراب و کفش راحت و مناسب و اندازه بپوشید.
درمان بیماری‌های زمینه‌ای
افراد مبتلا به دیابت، افرادی که از انسولین استفاده می‌کنند، مانند بیماران مبتلا به بیماری کلیوی، چشمی و قلبی مرتبط با دیابت، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به زخم پا هستند. اضافه وزن و مصرف الکل و تنباکو نیز در ایجاد زخم پا نقش دارد.
زخم‌ها به دلیل ترکیبی از عوامل مانند عدم احساس در پا، گردش خون ضعیف، بدشکلی پا، سوزش (مانند اصطکاک یا فشار) و ضربه و همچنین طول مدت دیابت ایجاد می‌شوند. بیمارانی که سال‌ها دیابت دارند ممکن است دچار نوروپاتی شوند، یعنی کاهش یا عدم توانایی کامل در احساس درد در پاها به دلیل آسیب عصبی ناشی از افزایش سطح قند خون در طول زمان. آسیب عصبی اغلب می‌تواند بدون درد رخ دهد و حتی ممکن است فرد از این مشکل آگاه نباشد بیماری عروقی می‌تواند زخم پا را پیچیده کند و توانایی بدن برای بهبودی را کاهش دهد و خطر عفونت را افزایش دهد. افزایش قند خون می‌تواند توانایی بدن را برای مبارزه با عفونت احتمالی کاهش دهد و همچنین روند بهبودی را کُند کند.
فعالیت
پیاده‌روی منظم و نرمش در پاها بعد از بهبود ورم و درد ضروری است. در مورد برگشت به کار با توجه به نوع شغل و شروع رانندگی‌های طولانی با پزشک خود مشورت کنید.
فعالیت جنسی
چنانچه احتمال مشکل قلبی برای شما مطرح نبود روابط جنسی بعد از بهبود بلا مانع می‌باشد.
علائم هشدار دهنده
در صورت بروز مشکلات یا موارد هشدار دهنده زیر با پزشک خود تماس بگیرید:
- بروز درد شدید روی مچ پا
- بروز درد شدید روی سطح پا
- تورم یا آبی رنگ شدن انگشتان پا
نوبت بعدی مراجعه به پزشک
پس از ترخیص توسط پزشک فوق تخصص خود ویزیت خواهید شد که قبل از ترخیص برگه نوبت‌دهی توسط منشی به شما داده خواهد شد و از پذیرش حتماً نوبت بعدی گرفته شود. بعد از ترخیص و گرفتن داروهای خود بهتر است آنها را با پرستار خود چک کرده و از او بخواهید داروها و دوز مصرفی مختص شما را مشخص کند.