ترك سيگار
برای ضرورت ترک سیگار، دلایل زیادی وجود دارد. ترک سیگار یکی از روش‌های اصلی کنترل خطر بیماری سرخرگ‌های کرونری و سایر بیماریهای قلبی عروقی می‌باشد.
به‌طورخلاصه استعمال سیگار از راه‌های زیر سبب افزایش خطر ابتلا به بیماریهای قلبی‌عروقی می‌شود:
تصلب شرایین: استعمال دخانیات سبب آسیب به پوشش جدار رگهای خون‌رسانی کننده قلب، مغز و سایر اعضاي بدن می‌شود. جدار آسیب دیده سرخرگ‌ها در مقابل تشکیل پلاک آسیب پذیرتر هستند. با تشکیل پلاک جریان خون محدود می‌گردد و این روند تصلب‌شرایین (آترواسکلروز) نامیده می‌شود. در صورت درگیری سرخرگ‌های کرونری احتمال ایجاد حمله‌قلبی به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. اگر سرخرگ‌های مغز دچار انسداد شوند، سکته مغزی رخ می‌دهد. تصلب‌شرایین همچنین عامل خطری برای ایجاد بیماری عروق محیطی است که در آن رگهای دست و پا درگیر می‌شوند. زمانیکه تصلب‌شرایین با سایر عوامل خطر همراه می‌گردد (به عنوان مثال فشارخون بالا و کلسترول بالای خون)، میزان خطر باز هم بیشتر می‌شود. استعمال روزانه حتی یک نخ سیگار هم سبب آسیب به اندوتليوم یا پوشش داخلی جدار عروق می شود.
لخته شدن خون: استعمال سیگار باعث می‌شود که خون آسانتر لخته ببندد. چسبیدن پلاکت‌ها به یکدیگر موجب آسانتر شدن تشکیل لخته می‌شود و این روند جزیی از آبشار حوادثی است که منجر به سکته مغزی و حمله قلبی می‌شوند. لخته خون درصورت انسداد سرخرگ‌ها می‌تواند منجر به بروز حمله قلبی، سکته مغزی و بیماری سرخرگ‌های محیطی شود. برخی دانشمندان بر این عقیده‌اند که اثر لخته کننده سیگار حتی مهم‌تر از نقش آن در ایجاد تصلب‌شرایین می‌باشد.
کلسترول بالا: استعمال دخانیات سبب کاهش کلسترول HDL یا “کلسترول خوب” می‌شود.
فشارخون بالا: گرچه سیگار به طور مستقیم سبب ایجاد فشارخون‌بالا نمی‌شود، اما بطور موقت سبب تنگ شدن عروق خونی قلب شده و سبب افزایش موقتی فشارخون می‌شود.
انقباض سرخرگ‌ها: به جز انسداد ناشی از تصلب‌شرایین در سرخرگ‌ها، سیگار سبب تنگ شدن آنها نیز می‌گردد که خود سبب کاهش بیشتر جریان خون می‌شود.
کاهش اکسیژن خون: نیکوتین و مونوکسیدکربن موجود در دود سیگار با ورود به خون سبب کاهش مقدار اکسیژن قابل حمل توسط خون می‌شوند. این اثر سبب می‌شود که قلب ضربان بیشتری داشته باشد تا بتواند اکسیژن‌رسانی را در حد لازم حفظ نماید.
سلامت خانواده: گزارش جديدي نشان می‌دهد که استعمال سیگار به هر میزانی، سلامت سایر افراد غیرسیگاری خانواده را به خطر می‌اندازد. این گزارش نتایج مطالعات بزرگی كه نشان می‌دهند استعمال غیرفعالانه سیگار (تنفس دود سیگار دیگران) می‌تواند سبب بروز سرطان، مشکلات تنفسی و بیماریهای قلبی‌عروقی شود را خلاصه کرده است. جهت حفظ و بهبود سلامت فرزندان، همسر و سایر افرادیکه با شما زندگی می‌کنند، سیگار را ترک کنید.
تعامل همه این آثار مضر با یکدیگر موجب صدمه دیدن سیستم قلبی عروقی می شود، بعلاوه استعمال سیگار سبب آسیب به ریه‌ها شده و همچنین منجر به افزایش خطر ایجاد سرطان ریه، گلو، معده، مثانه و بسیاری از سرطان‌های دیگر می‌شود.
چگونه عادت سیگار کشیدن را ترک کنیم؟
بهترین کاري که شما می‌توانید انجام دهید مصمم شدن برای ترک سیگار است، اما باید توجه داشته باشید که این تازه ابتدای یک راه دشوار است. به هنگام ترک سیگار ممكن است وسوسه شديدي به مصرف مجدد آن داشته باشيد ممكن است احساس عدم آرامش، تشديد استرس و كاهش هوشياری، نیز به شما دست دهد. همچنین می‌توانید برای ترک سیگار از مجموعه ای از امکانات و راهکارهای مختلف استفاده نمایید.
اولین گام تصمیم‌گیری برای ترک سیگار است که در این زمینه پزشکتان می‌تواند به شما کمک کند. در ملاقات بعدی خود با پزشکتان فرصتی را برای بحث در مورد سیگار و آنچه که شما برای ترک سیگار به آن نیاز دارید، اختصاص دهید. پزشک می‌تواند با شما مشاوره نموده و درمان جایگزینی نیکوتین یا سایر داروهای مورد نیاز را تجویز نماید و راه‌هایی را برای مقابله با وابستگی به نیکوتین و وسوسه مصرف دوباره سیگار پیشنهاد نماید.
گام دوم، کسب آمادگی برای ترک سیگار است. ممکن است به حمایت خانواده و دوستان خود نیاز داشته باشید. شرایطی که شما را تشویق به مصرف سیگار می‌کنند (مانند استرس و یا ملاقات با برخی از دوستان) را شناسایی کنید و راه‌هایی را جهت دوری از آنها در نظر بگیرید. برنامه‌ای تنظیم کنید و ورزش روزانه را به عنوان روشی جهت مقابله با استعمال سیگار در آن بگنجانید.
شما باید نگرانی های خود، مانند احتمال افزایش وزن را ذکر کنید. ممکن است شما تمایل داشته باشید تا در برنامه‌ریزی ترک سیگار شرکت کنید یا با یک مشاور ویژه ترک سیگار مشورت نمایید. از پزشک بخواهید تا در این زمینه فردی را به شما معرفی نماید. همچنین در صورت وسوسه شدن برای مصرف سیگار با شماره تلفن‌های ویژه ترک سیگار (در صورت وجود) تماس بگیرید. دربسیاری از مناطق این خدمات ارایه می‌شوند و روش‌های موثری جهت حمایت مداوم از شما در ایجاد این تغییر بزرگ (ترک سیگار) هستند.
وقتی که مصمم شدید که می‌خواهید سیگار را ترک کنید، با پزشک خود تاریخی را جهت این کار مشخص کنید. اگرچه اکثر افراد ترجیح می‌دهند که به تدریج مصرف سیگار را قطع کنند، اما بهترین روش این است که مصرف آنرا به طور کامل در تاریخ مزبور قطع کنید. اگر قرار است از محصولات جایگزین نیکوتین یا سایر داروها استفاده نمایید، می‌توانید این درمان را در روز شروع ترک سیگار آغاز نموده یا پیش از تاریخ ترک سیگار، شروع به استفاده از این داروها نمایید.
سیگار را ترک کنید، ارزشش را دارد
اگر شما سیگاری هستید بطور قطع مطالب زیادی را در مورد ضررهای سیگار شنیده‌اید. اگر شما در گذشته دچار حمله قلبی شده‌اید یا داراي عوامل خطر متعددی هستید، حتی ممکن است برای ترک سیگار از سوی خانواده در معرض فشار قرارگرفته باشید. با وجود تمامی این پیام‌های منفی، در این قسمت برخی از جملات تشویق کننده در مورد نتایج مطلوب ترک سیگار ارائه می‌شوند:
- یک سال پس از ترک سیگار، خطر ابتلا به بیماریهای قلبی‌عروقی مرتبط با استعمال سیگار به نصف کاهش می‌یابد.
- این کاهش خطر در مورد سکته مغزی، 15-5 سال ادامه پیدا مي‌کند و خطر سکته مغزی مشابه افراد غیر سیگاری می‌شود.
- با ترک سیگار طول عمر بیشتر می شود. ترک سیگار در 40 سالگی امید به زندگی را 5-3 سال بیشتر خواهد کرد. ترک سیگار در سنین بالاتر از 65 سالگی، یکسال به طول عمر اضافه خواهد کرد.
- شما تنها فردی نیستید که می‌خواهید سیگار را ترک کنید و در این راه همراهان دیگری هم دارید. درحدود 4 نفر از هر 5 سیگاری تمایل به ترک سیگار دارند و سالانه چندین هزار نفر، سیگار را به مدت یکسال یا بیشتر ترک می‌نمایند.
- هنگامی که شما سیگار را ترک می‌کنید، خانواده شما بویژه همسر و فرزندان و دوستان شما نیز همچون خودتان سالم‌تر خواهند بود چرا که بصورت غیر فعال در معرض دود سیگار قرار نمی‌گیرند.
- شما در صورت ترک سيگار، پول زیادی را پس‌انداز خواهید کرد. تخمین زده می‌شود که مصرف روزانه یک بسته سیگار در مجموع هزینه‌ای بیش از 365 هزار تومان در سال یا 15 ميليون تومان در طول 40 سال داشته باشد. بطور قطع شما می‌توانید این پول اضافی را برای آموزش فرزندان، بازنشستگی، سلامت یا سایر هزینه‌های عمده خودتان مصرف نمایید.
محصولات جایگزین نیکوتین
محصولات جایگزین نیکوتین مثل برچسبها، آدامس، اسپری بینی و افشانه (Inhaler) می‌توانند جزیی ارزشمند از راهبرد کلی ترک سیگار باشند. گرچه محصولات جایگزین نیکوتین همواره به شکل مطلوبی عمل نمی‌کنند، اما کمک ارزشمندی در کاهش علایم ترک نیکوتین در دوره‌ای هستند که شما یاد می‌گیرید که چگونه بدون سیگار زندگی کنید. این محصولات با دقت تولید شده اند و در صورت مصرف صحیح در بیشتر افراد ایمن و موثر هستند. این محصولات از طریق آزادسازی مقادیر ایمن نیکوتین (جزء اعتیاد آور دود سیگار) و بدون ایجاد عوارضی چون سرطان یا رهاسازی سایر مواد مضر عمل می‌کنند. این محصولات ممکن است سبب حساسیت‌زدایی از گیرنده‌های نیکوتین در مغز شما شوند و در نتیجه موجب کاهش احساس رضایت از نیکوتین سیگار گردند.
در صورت استفاده صحیح، محصولات جایگزین نیکوتین شانس ترک سیگار را دو برابر می‌کنند و به خصوص هنگامیکه با سایر روش‌های حمایتی ترک سیگار مانند مشاوره تلفنی یا برنامه‌های مدون همراه باشند، موفقیت بیشتری دارند. تغییر رفتار برای ترک وابستگی به سیگار ضروری بوده و این محصولات تنها برای مدتی محدود جایگزین سیگار می‌شوند. این محصولات در اشکال مختلفی وجود دارند و می‌توان از آنها به تنهایی یا همراه با یکدیگر استفاده نمود. همواره با پزشک خود در مورد طرز صحیح استفاده از آنها جهت دستیابی به حداکثر تاثیر صحبت کنید. اگر دچار عوارض جانبی نامطلوب شدید، با پزشک خود تماس بگیرید.
جایگزینی نیکوتین و بیماری قلبی
اگر دچار برخی مشکلات قلبی مانند ضربان نامنظم قلب (آریتمی) یا درد قفسه سینه (آنژین قلبی) هستید، داروهای جایگزین نیکوتین ممکن است برای شما مناسب نباشند. اگرچه این محصولات دراکثر افراد دچار بیماری قلبی، ایمن هستند، پزشک باید خطر مربوطه را در شما ارزیابی نماید. اکثر این محصولات جایگزین نیکوتین، داروهایی بدون نسخه هستند. ولی هرگز بدون هماهنگی اولیه با پزشک شروع به مصرف آنها نکنید.
برچسب نیکوتین
اگر برای ترک سیگار برچسب نیکوتینی را انتخاب کرده‌اید، باید هر روز برای مدت 6 تا 8 هفته از آن استفاده نمایید. استفاده از برچسب نیکوتینی آسان است. شما می‌توانید از یکی از آنها در زیر لباس خود استفاده کنید، بدون اینکه مزاحمتی برای شما ایجاد کند. این برچسب به مدت 16 تا 24 ساعت، مقدار کمی نیکوتین آزاد می‌نماید. اثر برچسب نیکوتینی 4 تا 6 ساعت پس از چسباندن بر روی پوست آغاز می‌گردد. این برچسبها با مقادیر مختلفی از نیکوتین موجود هستند. بنابراین شما می‌توانید بتدریج مقدار نیکوتین آنرا کاهش دهید. آزاردهنده‌ترین عارضه جانبی برچسب نیکوتینی ایجاد یک ضایعه پوستی در محل چسباندن آن در برخی از افراد است. سایر عوارض جانبی شامل سرگیجه، تهوع و افزایش فشارخون است. اگر از برچسب پوستی نیکوتینی استفاده می‌کنید و قصد انجام MRI (تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی) را دارید، با تکنسین مربوط در مورد برچسب صحبت کنید. در صبح انجام MRI برچسب را بردارید مگر آنکه دستورالعمل آن بگونه‌ای دیگر باشد. این امر از ایجاد سوختگی جلوگیری می‌کند (امواج MRI سبب گرم شدن برچسب پوستی نیکوتینی تا درجه حرارت خطرناکی می‌شود). در هنگام استفاده از برچسب پوستی نیکوتینی هرگز سیگار نکشید، چرا که بسیار خطرناک است.
آدامس نيكوتين
آدامس نیکوتینی از طریق غشاهای مخاطی دهان، نیکوتین را به بدن می‌رساند. اثر آن در عرض 20 تا 30 دقیقه ایجاد می‌شود. پس از آغاز مصرف آدامس نيكوتيني در تاریخ مقرر برای ترک سیگار، شما باید روزانه از 10 تا 15 آدامس به مدت 3 ماه استفاده کنید. برای موثر بودن آدامس نیکوتینی باید از روش “جویدن و نگه داشتن” استفاده کنید، بدین ترتیب که به محض احساس مزه متفاوت یا سوزش در دهان، آدامس را بین لثه و لپ‌های خود به مدت 30 تا 60 ثانیه نگه دارید. بدون اینکه از نوشیدنی استفاده کنید باید برای هر آدامس این کار را در حدود نیم ساعت تکرار کنید. برخی افراد استفاده کننده از آدامس نیکوتینی دچار زخم دهان، سکسکه یا تهوع می‌شوند. این عوارض جانبی اغلب خفیف هستند.
اسپری بینی
اسپری بینی روشی برای رهاسازی سریع نیکوتین است. پس از شروع مصرف آن درتاریخ مقرر برای ترک سیگار، هر ساعت یک یا دو بار آن را در بینی اسپری می‌کنید، البته اگر وسوسه شما به مصرف سیگار بیشتر باشد، مقدار مصرف آن می‌تواند بیشتر شود، اما نباید بیش از 5 بار در ساعت گردد. شما باید به مدت 3 ماه از این اسپری استفاده کنید و میزان مصرف آنرا بتدریج کاهش دهید. برخی افراد دچار خارش بینی و گلو می‌شوند که اغلب یک هفته یا بیشتر پس از مصرف از بین می‌رود.
افشانه‌ها
افشانه نیکوتین که فقط با نسخه پزشك قابل تهيه می‌باشد شامل یک استوانه پلاستیکی با کپسول نیکوتین در داخل آن می‌باشد. شما این وسیله را در دهان خود گذاشته و آن را مي‌مكيد و بدين‌وسيله بخار نیکوتین از طریق غشاهای مخاطی دهان جذب می‌شود. برخی افراد بدلیل اینکه استفاده از آن تقلیدی از پک زدن به سیگار است، افشانه را دوست دارند. باید به مدت 20 دقیقه و هر دقیقه 4 تا 5 بار به آن پک بزنید تا دوز (مقدار) موثر نیکوتین آزاد شود. شما از این وسیله روزانه 6 تا 16 بار به مدت 3 ماه استفاده می‌کنید و سپس به مدت 3 ماه دیگر بتدریج استفاده از آن را کاهش می‌دهید. برخی افراد دچار خارش گلو و تحریک دهان می‌شوند.
ترکیبات مکیدنی
این ترکیبات روش مطلوبی برای جایگزینی نیکوتین هستند. چرا که این ترکیبات سریع اثر نموده و به آسانی قابل استفاده می‌باشند. تنها باید بدون جویدن یا گازگرفتن داخل دهان گذاشته شوند تا حل گردند.
شما می‌توانید جهت کمک به روند ترک سیگار، از ترکیبات آهسته رهش مانند برچسب یا محصولاتی با آزادسازی فوری مانند آدامس، اسپری یا افشانه استفاده کنید. هنوز مشخص نشده است که یکی از این محصولات به تنهایی یا بصورت ترکیبی نسبت به بقیه موثرتر می‌باشد. با پزشک خود در مورد چگونگی کنترل داروهای ترک سیگار و نحوه افزایش تأثیر آنها در همراهی با مشاوره و حمایت روانی مشورت نمایید.
داروها
استفاده از دارویی تحت عنوان “بوپروپیون هیدروکلرید” که حاوی نیکوتین نیست، برای ترک سیگار تأیید شده است. این دارو جزء داروهای ضد افسردگی است و سبب افزایش سطح ماده‌ای تحت عنوان دوپامین در مغز می‌شود. نیکوتین اثری مشابه دوپامین دارد. بوپروپیون ممکن است در هر فردی که قصد ترک سیگار دارد مفید باشد، اما بویژه برای افرادی جذاب است که درمان جایگزینی نیکوتین در آنها با موفقیت همراه نبوده یا تمایلی به استفاده از نیکوتین در هیچ شکلی ندارند. به کمک این دارو پس از ترک سیگار دچار اضافه‌وزن نمی شوید. اگر قصد استفاده از بوپروپیون را دارید مصرف آن را یک هفته پیش از تاریخ مقرر برای ترک سیگار آغاز نموده و به مدت 2 تا 3 ماه ادامه دهید.
عوارض جانبی بوپروپیون در برخی از افراد عبارتند از: خشكی دهان، اختلالات خواب و تهوع که همگی با گذشت زمان کاهش می‌یابند. این دارو ممکن است در افرادیکه دچار اختلال تشنجی، آسیب مغزی یا اختلال تغذیه هستند، مفید نباشد. باید بطورکامل درباره سابقه پزشکی خود پیش از مصرف این دارو (یا هر داروی دیگری) با پزشک خود صحبت کنید. هیچگاه بوپروپیون را برای اشخاص دیگر تجویز نکنید.
“وارنیکلین” داروی نسبتاً جدیدی است که از طریق مهارگیرنده نیکوتین در غشاهای سلولی از عمل نیکوتین در بدن جلوگیری می‌نماید. در یک مطالعه تحقیقاتی بزرگ پس از 12 هفته درصد بیشتری از افرادیکه از وارنیکلین استفاده کرده بودند، نسبت به افراد استفاده کننده از دارونما (پلاسبو) يا بوپروپیون، سیگار را ترک کرده بودند. همچنین افرادیکه از وارنیکلین استفاده کرده بودند تمایل کمتری برای نیکوتین داشتند و علایم ترک نیکوتین در آنها کمتر از افرادی بود که از دارونما استفاده کرده بودند. عوارض جانبی وارنیکلین شامل تهوع، سردرد و بی‌خوابی است.
فهرست منابع
کتاب راهنمای پیشگیری و درمان بیماریهای قلبی عروقی – دکتر اکبر نیک‌پژوه
تاریخ آخرین ویرایش: دی‌ماه 1402