سرطان پروستات (Prostate Cancer) چیست؟
سرطان پروستات رشد سلولهای غیرطبیعی در غدهٔ پروستات مردانه است. غدهٔ پروستات بخشی از سیستم تولید مثل مردان است. این غده مایعی تولید میکند که هنگام انزال با اسپرم و سایر مایعات مخلوط میشود. اندازهٔ طبیعی پروستات تقریباً به اندازهٔ یک گردو است.
سرطان پروستات یکی از شایعترین انواع سرطان در مردان است. بیشتر انواع سرطان پروستات به کندی رشد میکنند. با این حال، برخی از انواع آن میتوانند به سرعت رشد کرده و به سایر بخشهای بدن گسترش پیدا کنند. زمانی که سرطان پخش میشود، پزشکان میگویند سرطان متاستاز داده است (Metastasized).
علائم سرطان پروستات
سرطان پروستات، بهویژه در مراحل اولیه، اغلب هیچ علامتی ندارد. علائم معمولاً زمانی ظاهر میشوند که سرطان رشد کرده باشد. این علائم میتوانند شامل موارد زیر باشند:
- دشواری در ادرار کردن
- جریان ضعیف ادرار
- چکیدن ادرار پس از اتمام ادرار کردن
- نیاز به ادرار مکرر، بهویژه در طول شب
- درد هنگام ادرار کردن
- وجود خون در ادرار یا منی
- دشواری در ایجاد یا حفظ نعوظ
- درد هنگام انزال
- درد یا خشکی در ناحیهٔ کمر، لگن، باسن یا بخش بالایی رانها
- کاهش وزن بدون برنامه یا کاهش اشتها
علت بروز سرطان پروستات
پزشکان دقیقاً نمیدانند چه چیزی باعث سرطان پروستات میشود. با این حال، آنها میدانند برخی عوامل میتوانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. این عوامل شامل موارد زیر است:
- سن بالا: مردان در هر سنی ممکن است به سرطان پروستات مبتلا شوند، اما این بیماری در مردان بالای ۶۵ سال شایعتر است.
- نژاد: مردان سیاهپوست بیشتر از مردان قفقازی به سرطان پروستات مبتلا میشوند.
- سابقهٔ خانوادگی: مردانی که پدر یا برادرشان سرطان پروستات داشتهاند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند.
- چاقی: مردان مبتلا به سرطان پروستات که چاق هستند، بیشتر احتمال دارد سرطان پیشرفته یا تهاجمی داشته باشند.
تشخیص سرطان پروستات
سرطان پروستات با بیوپسی (نمونهبرداری) از پروستات تشخیص داده میشود. بیوپسی معمولاً زمانی انجام میشود که علائم یا نتایج غربالگری نگرانی ایجاد کنند.
غربالگری سرطان پروستات
غربالگری سرطان پروستات آزمایشی است که پزشک قبل از ظاهر شدن علائم برای شناسایی بیماری انجام میدهد. دو نوع تست غربالگری وجود دارد:
- معاینهٔ انگشتی مقعدی (DRE – Digital Rectal Exam)
- آزمایش آنتیژن اختصاصی پروستات (PSA – Prostate-Specific Antigen)
شما و پزشکتان با هم تصمیم میگیرید که آیا به غربالگری نیاز دارید یا خیر. این آزمایشها تنها به پزشک نشان میدهند که پروستات شما سالم است یا خیر. نتایج غیرطبیعی همیشه به معنای سرطان نیست. میزان غربالگری به سن و عوامل خطر شخصی شما بستگی دارد.
نحوه انجام DRE:
پزشک انگشت پوشیده با دستکش و روانکننده را چند سانتیمتر وارد مقعد میکند تا غدهٔ پروستات را لمس کند. پروستات طبیعی سفت است. اگر پزشک نقاط سختی در پروستات احساس کند، ممکن است آزمایشهای بیشتری را برای بررسی سرطان توصیه کند.
نحوه انجام آزمایش PSA:
در این آزمایش، نمونهٔ خون از ورید بازو گرفته میشود. این تست میزان PSA (مادهای که توسط پروستات تولید میشود) را در خون اندازهگیری میکند. مردانی که سرطان پروستات دارند، معمولاً سطح PSA بالاتری دارند. با این حال، عفونت یا بزرگ شدن پروستات نیز میتواند باعث افزایش PSA شود.
آزمایشهای تکمیلی در صورت نتایج غیرطبیعی
اگر نتایج غربالگری غیرطبیعی باشد، پزشک ممکن است آزمایشهای زیر را پیشنهاد دهد:
- سونوگرافی ترانسرکتال: یک پروب کوچک به مقعد وارد شده و امواج صوتی را ارسال میکند. این امواج بازتاب داده شده و توسط کامپیوتر به تصویر پروستات تبدیل میشوند.
- بیوپسی (نمونهبرداری): پزشک با استفاده از سوزن نمونههای کوچکی از بافت پروستات را برمیدارد. این نمونهها از چند بخش مختلف پروستات گرفته میشوند. بیوپسی مطمئنترین راه برای تشخیص سرطان پروستات است.
اگر بیوپسی طبیعی باشد، به این معناست که سرطان پروستات ندارید. در این حالت با پزشک دربارهٔ علل دیگر علائم یا سطح بالای PSA مشورت کنید.
نتایج بیوپسی و مراحل سرطان
اگر بیوپسی مثبت باشد، پزشک سرطان را درجهبندی (Grading) و مرحلهبندی (Staging) میکند.
- درجهبندی (Grading): نشان میدهد سرطان تا چه حد تهاجمی یا سریعالرشد است. یک سیستم رایج برای درجهبندی، نمرهٔ گلیسون (Gleason Score) است که از ۲ (کمتهاجمی) تا ۱۰ (بسیار تهاجمی) متغیر است.
- مرحلهبندی (Staging): نشان میدهد سرطان چقدر پیشرفته است و تا چه حد گسترش یافته است.
- مرحلهٔ I و II: سرطان زود تشخیص داده شده و هنوز از پروستات خارج نشده است.
- مرحلهٔ III و IV: سرطان به بافتها، اندامهای اطراف یا بخشهای دیگر بدن گسترش یافته است.
برای تعیین مرحله، ممکن است از سونوگرافی، اسکن استخوان، سیتیاسکن (CT) یا امآرآی (MRI) استفاده شود.
بحث درباره غربالگری
برخی پزشکان معتقدند غربالگری لازم نیست، زیرا:
- بیشتر موارد سرطان پروستات سریعالرشد نیستند.
- آزمایش PSA همیشه دقیق نیست و ممکن است نتایج مثبت کاذب بدهد که باعث اضطراب و هزینهٔ غیرضروری میشود.
بنابراین، سازمانهایی مانند U.S. Preventive Services Task Force و American Academy of Family Physicians (AAFP) توصیه میکنند غربالگری PSA به صورت روتین انجام نشود.
در نهایت، تصمیمگیری درباره غربالگری باید بر اساس:
- مزایا و معایب غربالگری
- وضعیت سلامتی فردی
- عوامل خطر شخصی
- ترجیحات بیمار درباره تشخیص و درمان
- نظر و مشاوره پزشک
انجام شود.
پیشگیری از سرطان پروستات
برخی عوامل خطر مانند سابقهٔ خانوادگی و سطح هورمونها قابل پیشگیری نیستند. اما با سبک زندگی سالم میتوانید خطر ابتلا را کاهش دهید:
- مصرف روزانهٔ میوهها و سبزیجات
- فعالیت بدنی منظم
- حفظ وزن مناسب یا کاهش وزن در صورت اضافهوزن
درمان سرطان پروستات
درمان به سن، وضعیت کلی سلامت و مرحله و درجهٔ سرطان بستگی دارد.
۱. نظارت فعال (Watchful Waiting)
در این روش درمان انجام نمیشود، اما بیمار به طور منظم تحت آزمایش خون، معاینهٔ انگشتی و بیوپسی قرار میگیرد. اگر رشد سرطان مشاهده نشود، درمان ادامه پیدا نمیکند.
۲. پرتودرمانی (Radiation Therapy)
دو نوع پرتودرمانی وجود دارد:
- پرتودرمانی خارجی (External Beam Radiation Therapy):
- پرتوها از دستگاهی شبیه دستگاه اشعهٔ ایکس به پروستات تابانده میشوند.
- هر جلسه حدود ۱۰ دقیقه طول میکشد، ۵ روز در هفته به مدت ۶ تا ۸ هفته انجام میشود.
- نیاز به بیهوشی ندارد و عوارض جانبی معمولاً خفیفتر هستند.
- پرتودرمانی داخلی یا براکیتراپی (Seed Therapy):
- دانههای رادیواکتیو در پروستات قرار داده میشوند.
- نیاز به بیهوشی دارد اما معمولاً فقط یک بار مراجعه به بیمارستان کافی است.
- امکان استفاده از دوز بالاتر پرتو به طور مستقیم بر روی سرطان وجود دارد.
گاهی هر دو روش با هم استفاده میشوند.
۳. پروستاتکتومی رادیکال (Radical Prostatectomy)
جراحی برای برداشتن کامل غدهٔ پروستات و غدد لنفاوی اطراف است. پس از جراحی، سوند (Catheter) به مدت ۲ تا ۳ هفته برای تخلیهٔ ادرار باقی میماند.
مزایا:
- اطلاعات دقیق دربارهٔ میزان پیشرفت سرطان فراهم میکند.
- اگر تمام سرطان برداشته شود، بیشترین شانس درمان کامل وجود دارد.
عوارض احتمالی:
- بیاختیاری ادرار
- اختلال نعوظ (Impotence)
۴. هورموندرمانی (Hormone Therapy)
این روش با کاهش سطح هورمونهای مردانه (آندروژنها مانند تستوسترون) باعث کوچک شدن تومور و کند شدن رشد سرطان میشود.
روشها:
- تزریق یا قرصهای سرکوب هورمونی برای چند ماه
- در برخی موارد، برداشتن بیضهها از طریق جراحی
این روش معمولاً همراه با سایر درمانها استفاده میشود اما سرطان پروستات را درمان قطعی نمیکند.
۵. شیمیدرمانی (Chemotherapy)
داروهای شیمیدرمانی به صورت تزریق وریدی (IV) وارد بدن میشوند تا سلولهای سرطانی را تخریب کنند. مدت درمان به شدت سرطان بستگی دارد و میتواند چند هفته تا چند ماه طول بکشد.
عوارض شایع:
- حالت تهوع
- ریزش مو
- خستگی
- از دست دادن حس چشایی
زندگی با سرطان پروستات
کیفیت زندگی شما بستگی به مرحلهٔ تشخیص و نوع درمان دارد. مثلاً پس از برداشتن پروستات ممکن است اختلال جنسی داشته باشید یا در صورت انجام شیمیدرمانی و هورموندرمانی، عوارض بلندمدت داروها باقی بماند. با پزشک خود دربارهٔ راههای بهبود کیفیت زندگی مشورت کنید.
سوالاتی که باید از پزشک بپرسید
- چه عواملی غیر از سرطان باعث بزرگ شدن پروستات میشوند؟
- از چه سنی باید غربالگری سرطان پروستات را شروع کنم؟
- هر چند وقت یک بار باید غربالگری انجام دهم؟
- آیا بعد از جراحی پروستات میتوانم زندگی جنسی طبیعی داشته باشم؟
- عوارض بلندمدت شیمیدرمانی چیست؟
منابع
American Cancer Society: Prostate Cancer
Centers for Disease Control and Prevention: Prostate Cancer
National Cancer Institute: Prostate Cancer
National Institutes of Health, MedlinePlus: Prostate Cancer
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد با پزشک معالج مشورت شود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
