فلج اطفال
فلج اطفال (Polio، Poliomyelitis) بیماری‌ای است که می‌تواند علائمِ شبیهِ آنفلوانزا (Flu-like symptoms)، التهابِ مغز و فلج (Paralysis) ایجاد کند. ویروسِ فلج اطفال (Poliovirus) علتِ آن است. این بیماری از طریقِ تماس با مدفوع (Stool) یا قطراتِ تنفسی (Respiratory droplets) از فردی به فردِ دیگر منتقل می‌شود. بیشترِ افراد هیچ علائمی ندارند یا علائمِ خفیف دارند، اما برخی دچار فلجِ دائمی می‌شوند. واکسیناسیون بهترین راهِ پیشگیری از فلج اطفال است.
فلج اطفال چیست؟
فلج اطفال بیماری‌ای است که می‌تواند گلو و روده‌های شما را آلوده کند. به آن «پولیومیلیت» و «عفونتِ ویروسِ فلج اطفال» نیز گفته می‌شود. می‌تواند علائمِ شبیهِ آنفلوانزا و فلج ایجاد کند. شما فلج اطفال را از ویروسِ فلج اطفال می‌گیرید؛ میکروبی که به‌راحتی از فردی به فردِ دیگر منتشر می‌شود.
بیشترِ افراد احساسِ بیماری ندارند یا فقط علائمِ خفیف دارند. اما در برخی موارد، به مغز و طنابِ نخاعی (Spinal cord) گسترش می‌یابد. این مسئله ممکن است عضلاتی را که برای نفس‌کشیدن، صحبت‌کردن، بلعیدن و حرکتِ دست‌وپاها استفاده می‌کنید فلج کند.
فلج اطفال کاملاً ریشه‌کن نشده است، اما واکسن‌های دورانِ کودکی آن را در بیشترِ جاها از بین برده‌اند. در اوایلِ دههٔ ۱۹۰۰، فلج اطفال هزاران نفر را فلج کرد و کُشت. به‌لطفِ واکسن‌ها، مواردِ بیماری در ۷۰ سالِ گذشته بسیار کاهش یافته است. اما اگر فلج اطفال هرجا وجود داشته باشد، می‌تواند دوباره گسترش یابد — به‌ویژه اگر افرادِ کمتری واکسینه شوند.
علائم و علل
علائمِ فلج اطفال
علائمِ فلج اطفال از «هیچ» تا «شدید» متغیر است. بیشترِ افراد احساسِ بیماری نمی‌کنند. اگر علائم ظاهر شوند، ممکن است خفیف — مانند آنفلوانزا — شروع شوند، اما گاهی بدتر می‌شوند. برخی به‌سرعت بهبود می‌یابند. برخی دیگر دچار مشکلاتِ دستگاهِ عصبی می‌شوند. در اینجا فهرستی از علائم، از خفیف تا شدید، آمده است:
- علائمِ شبیهِ آنفلوانزا: تب، خستگی، گلودرد، سردرد
- مشکلاتِ گوارشی: تهوع و استفراغ، اسهال، یبوست، دردِ شکم
- نشانه‌های تورمِ مغز و طنابِ نخاعی: سردردِ شدید، حساسیت به نور یا لمس، سفتیِ گردن
- تأثیراتِ دستگاهِ عصبی: درد یا احساسِ سوزن‌سوزن‌شدن در بازوها و پاها (پارستزی [Paresthesia])، اسپاسم‌های عضلانی، ضعف یا فلج که می‌تواند بر حرکت، تنفس، بلع یا گفتار اثر بگذارد
عللِ فلج اطفال
فلج اطفال به‌وسیلهٔ ویروسی به نامِ ویروسِ فلج اطفال ایجاد می‌شود. این ویروس به‌راحتی از فردی به فردِ دیگر از طریقِ تماس با مدفوع یا قطراتِ تنفسی ناشی از سرفه و عطسه منتشر می‌شود. همچنین از طریقِ آب یا غذای آلوده گسترش می‌یابد.
ممکن است فلج اطفال را به یکی از این روش‌ها بگیرید:
- نشستن دست‌ها پس از رفتن به دستشویی یا لمسِ مدفوع
- نوشیدن یا بلعیدنِ آبِ آلوده
- شناکردن در آبِ آلوده، از جمله استخرها
- خوردنِ غذاهایی که با آبِ آلوده تماس داشته‌اند
- لمس‌کردنِ سطوحی که ویروس روی آن‌هاست
- در تماسِ نزدیک بودن با کسی که فلج اطفال دارد، حتی اگر علائمی نداشته باشد
عواملِ خطر
هرکسی می‌تواند به پولیومیلیت مبتلا شود، اما برخی افراد در معرضِ خطرِ بیشتری هستند. کودکانی که به‌طورِ کامل واکسینه نشده‌اند، بیشتر احتمال دارد بیمار شوند. نوجوانان و بزرگسالانی که واکسینه نشده‌اند یا قبلاً فلج اطفال نگرفته‌اند نیز می‌توانند مبتلا شوند. اگر در جاهایی زندگی می‌کنید یا سفر می‌کنید که فلج اطفال هنوز در آنجا گسترش می‌یابد، خطرِ شما بیشتر است.
عوارض
بیشترِ افراد بدونِ مشکلاتِ ماندگار از فلج اطفال بهبود می‌یابند. اما در برخی موارد، ویروس می‌تواند عوارضِ جدی ایجاد کند. ممکن است بر مغز، اعصاب یا عضلاتِ شما اثر بگذارد — حتی سال‌ها بعد. به‌ندرت، می‌تواند به نارساییِ تنفسی یا مرگ منجر شود. عوارضِ فلج اطفال شامل مواردِ زیر است:
- فلج در بازوها، پاها یا عضلاتِ تنفسی
- تورمِ مغز (انسفالیت [Encephalitis]) یا پیرامونِ مغز و طنابِ نخاعی (مننژیت [Meningitis])
- سندرمِ پس از فلج اطفال (Post-polio syndrome) — ضعف، درد و خستگیِ جدید سال‌ها پس از بهبود
- مرگ، که اغلب ناشی از فلج‌شدنِ عضلاتِ تنفسی است
تشخیص و آزمایش‌ها
پزشکان چگونه فلج اطفال را تشخیص می‌دهند
یک ارائه‌دهندهٔ خدماتِ سلامت با بررسیِ علائم و آزمایشِ مایعاتِ بدن، فلج اطفال را تشخیص می‌دهد. حتماً اگر اخیراً به جایی سفر کرده‌اید به او بگویید.
ارائه‌دهندهٔ شما ممکن است نمونه‌هایی برای آزمایشِ فلج اطفال یا عفونت‌های دیگر جمع‌آوری کند:
- تف (saliva) از گلو
- مدفوع (Stool)
- خون
- مایعِ نخاعی (پونکسیونِ کمری [Lumbar puncture])
علائمِ فلج اطفال می‌تواند بسیار شبیهِ آنفلوانزا باشد، بنابراین ارائه‌دهندهٔ شما ممکن است برای بیماری‌های دیگر نیز آزمایش انجام دهد.
مدیریت و درمان
آیا درمان/شفایی وجود دارد؟
برای فلج اطفال درمانِ قطعی وجود ندارد و هیچ دارویی نمی‌تواند آن را سریع‌تر از بین ببرد. فیزیوتراپی (Physical therapy) ممکن است به عضلاتِ ضعیف یا فلج‌شده کمک کند. اگر عفونت روی تنفسِ شما اثر بگذارد، ممکن است به دستگاهی برای کمک به نفس‌کشیدن (ونتیلاتور [Ventilator]) نیاز داشته باشید.
چه زمانی باید به ارائه‌دهندهٔ خدماتِ سلامت مراجعه کنم؟
اگر در معرضِ فلج اطفال بوده‌اید و احساسِ بیماری می‌کنید، یا اگر دربارهٔ واکسن سؤال دارید، با ارائه‌دهندهٔ خدماتِ سلامت خود تماس بگیرید.
ممکن است بپرسید:
- چگونه باید در خانه از خود مراقبت کنم؟
- چه زمانی باید پیگیری کنم؟
- چه علائمی به این معناست که باید به بیمارستان بروم؟
- آیا من مُسری هستم؟ تا چه مدت؟
- آیا رفتن به محلِ کار یا مدرسه امن است؟
- چگونه می‌توانم از انتشارِ آن جلوگیری کنم؟
- چه زمانی بهتر خواهم شد؟
- آیا ممکن است مشکلاتِ بلندمدت داشته باشم؟
چشم‌انداز / پیش‌آگهی
اگر فلج اطفال بگیرید چه اتفاقی می‌افتد؟
بیشترِ افرادِ مبتلا به فلج اطفال به‌مدتِ چند روز تا یک هفته احساسِ بیماری می‌کنند. اما برخی در طولِ زمان بدتر می‌شوند. ممکن است بهتر شوید و سپس روزها یا هفته‌ها بعد علائمِ جدیدی پیدا کنید.
آیا می‌توانید کاملاً بهبود یابید؟
بله، بیشترِ افراد به‌طورِ کامل بهبود می‌یابند. اما برخی ضعفِ عضلانیِ ماندگار یا فلج خواهند داشت. اگر در کودکی فلج اطفال گرفته باشید، ممکن است در بزرگسالی دچارِ سندرمِ پس از فلج اطفال شوید.
آیا کاری هست که بتوانم برای احساسِ بهتر انجام دهم؟
برای احساسِ بهتر، می‌توانید:
- مایعاتی مانند آب و آبگوشت بنوشید
- برای عضلاتِ دردناک از کیسهٔ گرم‌کن استفاده کنید
- از مُسکن‌های بدونِ نسخه (OTC) استفاده کنید (پیش از دادنِ هر دارویی به کودک، از پزشکِ کودک سؤال کنید)
- توصیه‌های ارائه‌دهندهٔ خود را دربارهٔ فیزیوتراپی و ورزش دنبال کنید
- استراحتِ فراوان داشته باشید
پیشگیری
آیا می‌توان از فلج اطفال پیشگیری کرد؟
بهترین راه برای کاهشِ خطرِ فلج اطفال، واکسینه‌شدن — معمولاً در دورانِ کودکی — است. اگر در کودکی واکسینه نشده‌اید یا نمی‌دانید که واکسینه شده‌اید یا نه، دربارهٔ گزینه‌های خود از ارائه‌دهندهٔ خدماتِ سلامت بپرسید.
همچنین می‌توانید با این اقدامات خطر را کاهش دهید:
- شستنِ مکررِ دست‌ها، به‌ویژه پس از استفاده از دستشویی یا تعویضِ پوشک
- نوشیدن و پخت‌وپز با آبِ بطری‌شده اگر آبِ سالم در دسترس نیست
References/منابع
Centers for Disease Control and Prevention (U.S.). About Polio in the United States. Last updated 5/9/2024. Accessed 6/16/2025.
Modlin JF, Bandyopadhyay AS, Sutter R. Immunization Against Poliomyelitis and the Challenges to Worldwide Poliomyelitis Eradication. J Infect Dis. 2021;224(12 Suppl 2):S398-S404. Accessed 6/16/2025.
Rai A, Uwishema O, Uweis L, et al. Polio returns to the USA: An epidemiological alert. Ann Med Surg (Lond). 2022;82:104563. Accessed 6/16/2025.
Sutter RW, Cochi SL. Poliomyelitis. In: Boulton ML, Wallace RB, eds. Maxcy-Rosenau-Last Public Health & Preventive Medicine. 16th ed. McGraw-Hill; 2022.
Thompson KM, Lauring AS, Pollard AJ, et al. Polio eradication: Addressing the hurdles on the last mile. Cell. 2023;186(1):1-4. Accessed 6/16/2025.
Viruses That Infect the Enteric Tract. In: Levinson W, Chin-Hong P, Joyce EA, et al., eds. Review of Medical Microbiology & Immunology: A Guide to Clinical Infectious Diseases. 17th ed. McGraw-Hill; 2022.
World Health Organization. Poliomyelitis. Updated 4/2/2025. Accessed 6/16/2025.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیک‌پژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وب‌سایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیه‌های سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائه‌شده صرفاً جهت اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیه‌ها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
