آﻣﻮزش خودمراقبتی بیماران در جراحی دریچه قلبی
بیمار/ همراه گرامی خواهشمندیم در جهت ارائه خدمات بهتر، خودمراقبتی زیر را مطالعه فرموده و به این توصیه‌ها پس از ترخیص از بیمارستان توجه فرمائید.
جراحی دریچه قلب چیست؟
جراحی قلب باز، بهترین گزینه در درمان بعضی از مبتلایان به مشكلات دریچهای است. واژه جراحی قلب باز به معنی باز كردن قفسه سینه و استفاده از یك ماشین قلبی ریوی برای تأمین تنفس و جریان خون بدن در زمان ترمیم ناهنجاری قلب است. در این موارد از جراحی قلب باز استفاده می‌شود: جراحی بایپس سرخرگ كرونر، اصلاح ناهنجاریهای مادرزادی قلب، جراحی دریچه قلب و برداشتن بعضی از تومورهای قلبی.
برای انجام این عمل، شما تحت بیهوشی عمومی قرار میگیرید. از طریق یك برش جراحی در طول استخوان سینه (جناغ)، قلب شما نمایان شده و سپس به یك ماشین قلبی ریوی متصل می‌شود تا عمل تنفس و حفظ گردش خون را در طول عمل جراحی به عهده بگیرد. پس از آن دریچه مصدوم قلب، ترمیم یا تعویض می‌شود.
آموزش بدو ورود
- تمامی سوالات خود در مورد مراقبت از بیمارتان در منزل در طول بستری در بخش را از پرستار بپرسید.
- دستبند مشخصات جهت شناسایی شما می‌باشد، لذا خواهشمند است تا زمان ترخیص آن را در مچ دست خود نگه دارید و هنگام ترخیص توسط پرستار بخش از دست شما خارج خواهد شد در غیر این صورت به پرستار اطلاع دهید.
- بهداشت فردی خود را در طول بستری رعایت نموده و دست‌های خود را مرتب بشویید.
- زباله‌های عادی خود را در سطل زباله آبی رنگ رها کنید.
- وسایل مربوط به پانسمان و سرم شما زباله عفونی محسوب می‌شود و باید در سطل زباله زرد رها شود.
- در صورت نیاز به پرستار از زنگ احضار که بالای سر شما نصب گردیده است استفاده نمایید.
- نرده‌های کنار تخت را جهت جلوگیری از سقوط بالا نگه دارید.
- در صورت داشتن سابقه بیماری و سابقه حساسیت (دارویی، غذایی) پرستار و پزشک معالج را در جریان قرار دهید.
- در صورتی که بیماری خاصی دارید و تحت درمان هستید به پزشک و پرستار خود اطلاع دهید، زیرا ممکن است نیاز باشد داروهای شما قطع شده و داروهای جدید جایگزین شود.
- دوش بگیرید و بدن خود را با صابون یا شامپو بدن بشویید. موهای زائد باید تراشیده شود. (در مردان از ناحیه گردن تا مچ پا)
- شب قبل از عمل شام سبک میل کنید. از ۱۲ شب هیچگونه خوراکی یا نوشیدنی میل ننمایید.
- هرگونه وسیله خارجی اعم از ساعت، دندان مصنوعی، جواهرات، گیره، موبایل و… را تحویل همراهان خود دهید. خانم‌ها از مصرف هر گونه وسیله آرایشی، اسپری ضد عرق و لاک ناخن خودداری نمایند. کلیه لباس‌ها به هنگام اعزام به اتاق عمل خارج و لباس مخصوص پوشیده شود.
- هر گونه آرایش و لاک ناخن را پاک نمایید.
- در شب قبل از عمل معمولا به شما یك داروی آرامبخش نیز داده می‌شود تا راحت بخوابید و چنانچه باز هم دچار بی‌خوابی بودید حتماً با پرستار خود صحبت كنید زیرا داشتن یك خواب خوب قبل از عمل جراحی بسیار مهم است.
- مدارک قبلی خود را به همراه داشته باشید تا پزشک بتواند در مورد درمان شما تصمیم درست بگیرد.
آموزش حین بستری
بخش مراقبت‌های ویژه (آی سی یو):
بعد از اتمام عمل شما به بخش مراقبت‌های ویژه منتقل می‌شوید. در این بخش فشار خون، تعداد تنفس، سطح اکسیژن، درجه حرارت و نوار قلب شما به طور مداوم بررسی می‌شود. پس ار آنکه وضعیت شما به ثبات نسبی رسید و به هوش آمدید، صدای صحبت و نیز صداهای عجیبی می‌شنوید. سرو صداها مربوط به دستگاه‌های اطراف شماست. وضع شما مرتب بررسی می‌شود. تا زمانی که لوله تنفسی در گلوی شماست قادر به صحبت نیستید. وقتی شما هوشیارتر شده و خودتان تنفس کنید، لوله تنفسی خارج می‌شود و برای مدتی به وسیله یک ماسک، اکسیژن دریافت می‌کنید. ممکن است مدت کوتاهی به علت وجود لوله تنفسی، در گلو احساس سوزش داشته باشید که با گذشت زمان برطرف خواهد شد. ممکن است احساس کنید مثانه شما پر است و نیاز به ادرار کردن دارید، نگران نباشید زیرا برای شما سوند تخلیه ادرار قرار داده شده است.
بعد از آنکه لوله تنفسی خارج شد هر دو ساعت سرفه کرده و تنفس های عمیق داشته باشید. این کار کمی سخت است، ولی برای خروج خلط از ریه‌ها و جلوگیری از ذات‌الریه بسیار مهم است. به علت داروهایی که گرفته‌اید در دهانتان احساس خشکی می‌کنید. پرستار لب‌های شما را با آب مرطوب می‌کند. مصرف بیشتر مایعات موجب استفراغ شما خواهد شد.
مراقبت در روزهای دوم به بعد:
- وقتی وضعیت شما به حد کافی تثبیت شد پرستار به شما کمک خواهد کرد در تخت خود بنشینید و پاهایتان را از لیه تخت آویزان نمایید. اگر این حالت را تحمل کنید شاید حتی لحظاتی بتوانید کنار تخت بایستید یا دریک صندلی بنشینید. وقتی نشسته‌اید پاهایتان را روی هم نیندازید. بدون کمک هرگز به تخت بر نگردید.
- برای کاهش تورم پاها و بهبود خونرسانی ممکن است نیاز به پوشیدن جوراب‌های واریس داشته باشید.
- در روزهای بعد کماکان به تنفس عمیق و سرفه ادامه دهید. دستگاه مخصوصی برای کمک به تنفس‌های عمیق در اختیارتان قرار می‌گیرد.
- لوله‌های موجود در قفسه سینه شما ممکن است تا ۲-۱ روز دیگر باقی بمانند.
- هیچ‌گاه پشت سرهم و سریع نفس نکشید و یا سرفه نکنید.
- موقع ایستادن و راه رفتن کمر و سینه خود را صاف نگه دارید و قوز نکنید.
- با اجازه پزشک شروع به راه رفتن کنیدو هر روز بیشتر راه بروید.
- موقع تغییر وضعیت مواظب سیم‌ها و لوله‌های متصل باشید.
- در صورتی که محل زخم جراحی شما خیس شد یا پانسمان جدا شد پرستار را مطلع کنید.
- در صورت داشتن درد به پرستار اطلاع دهید.
رژیم غذایی بعد از عمل در بیمارستان:
روز اول بعد از عمل معمولا چندین ساعت تغذیه شما منحصر به سرم می‌باشد و به تدریج برحسب تحمل شما ابتدا رژیم مایعات شروع می‌شود و به تدریج غذای نیمه جامد و جامد داده خواهد شد.
آموزش پس از ترخیص
دردهای پس از جراحی:
- معمولا پس از جراحی باز قلب با توجه به برش قفسه سینه به مدت چند هفته تا سه ماه در این ناحیه گاهی دردهای شدید به خصوص با تغییر وضعیت، فشار روی این قسمت‌ها و یا در تنفس عمیق حس می‌شود. به طور معمول هنگام درد توصیه می‌شود از مُسکن‌های خوراکی مثل استامینوفن استفاده نمایید.
- نباید بیمار این دردها را تحمل کند چون سبب افزایش کار قلب و یا افزایش فشار خون می‌شود.
- در صورتی که درد با مُسکن‌های معمول بهبودی نداشت به پزشک یا نزدیکترین مرکز درمانی مراجعه نمایید.
مراقبت از زخم و استحمام:
- اغلب بخیه‌های قفسه سینه قابل جذب بوده و نیازی به پانسمان نمی‌باشد مگر اینکه ترشحات وجود داشته باشد.
- برای پیشگیری از عفونت ضرورت دارد محل جراحی خشک و تمیز نگه داشته شود.
- خارش، سوزش و بی‌حسی در مسیر زخم ممکن است اتفاق بیفتد.
- استفاده از پماد ویتامین A+D برای نرم نگه داشتن زخم مناسب است.
- تا چند روز پس از ترخیص ممکن است از محل عمل (جای لوله‌های تخلیه کننده ترشحات عمل) باز هم ترشحات بیاید. در این صورت روی آنها گاز استریل قرار دهید.
- بعد از ترخیص حمام مجاز است. سعی کنید هفته‌های اول حمام شما بیشتر از ده دقیقه طول نکشد. حمام باید در وضعیت نشسته روی یک صندلی، با آب ولرم (نه سرد و نه گرم) باشد.
رژیم و عادات غذایی:
- بعد از عمل تا چند روزی ممکن است اشتهای شما کاهش یابد و احساس تلخی در دهان داشته باشید، ولی شما باید رژیم مناسب و کافی را تا حد ممکن برای بهبود هر چه سریع‌تر دریافت کنید.
- در ماه اول بهتر است بعد از خوردن غذا مقداری نشسته و استراحت کنید.
- غذا را به آرامی و با حوصله (جویدن کامل) میل کنید. بهتر است به جای مصرف 3 وعده غذایی، 5 تا 6 وعده غذا با حجم‌های کمتر مصرف کنید.
- بهتر است از روغن‌های کانولا، کلزا و زیتون استفاده کنید و تا حد امکان مصرف روغن‌های حیوانی و نباتی را محدود نمایید.
- برای پیشگیری از یبوست، مایعات فراوان و میوه و مواد غذایی حاوی فیبر مثل سالاد و سبزیجات استفاده کنید.
- نان‌های سبوس‌دار مانند نان سنگک و نان جو را جایگزین نان‌های سفید کنید.
- مصرف شیرینی و قند و نوشابه را محدود کرده و از قندهای طبیعی (کشمش، توت خشک، خرما و…) استفاده کنید.
- اگر دچار دیابت هستید باید رژیم غذایی خود را طبق دستور پزشک ادامه دهید.
- از لبنیات کم‌چرب استفاده کنید. گوشت ماهی و منابع گیاهی اُمگا 3 شامل سویا و آجیل‌های خام برای شما خوب است.
- مصرف قرص وارفارین با ویتامین K تداخل دارد. منابع غذایی حاوی ویتامین K شامل سبزیجات سبز تیره (کاهو، کلم بروکلی و اسفناج) است. این مواد باید به صورت ثابت و هفتگی و با مقدار کم مصرف شود اما آنها را نباید از رژیم غذایی حذف کرد، چون تأثیر هر کدام از این مواد غذایی، بر روی دارو و PT در افراد مختلف متفاوت است.
فعالیت‌ها و ورزش:
- موقع ترخیص با ماشین شخصی می‌توانید به منزل بروید.
- در صورت نبود آسانسور در خانه مسکونی شما، روزهای اول بعد از ترخیص می‌توانید به آرامی 40 تا 50 پله را بالا بروید.
- در اولین روزهای ورود به منزل، فعالیت شما بایستی نظیر فعالیت‌هایی باشد که در بیمارستان انجام می‌داده‌اید. به تدریج می‌توانید فعالیت خود را کمی افزایش دهید.
- احساس خستگی و ضعف بعد از جراحی شایع است.
- پیاده‌روی از روزی 5 دقیقه (3 تا 4 بار در روز) شروع کنید. به تدریج بر میزان پیاده‌روی بیافزایید. سپس به روزی یک ربع تا نیم ساعت پیاده‌روی افزایش دهید.
- از حرکاتی که به قفسه سینه فشار می‌آورد خودداری فرمایید. (دور کردن بازوها از هم، برداشتن جسم سنگین و…)
- از ایستادن یا نشستن در یک وضعیت برای مدت طولانی بپرهیزید.
- از انجام کارهای سنگین به مدت 3 ماه خودداری کنید.
- 3 ماه بعد از عمل جراحی قلب و اطمینان از جوش خوردن قفسه سینه می‌توانید به تدریج ورزش‌های دیگر از جمله شنا، دویدن نرم و دوچرخه‌سواری را شروع نمایید.
- شدت ورزش به حدی باشد که دچار احساس تنگی نفس، خستگی، سرگیجه و درد سینه نشوید.
- یادتان باشد 2 ساعت بعد از غذا خوردن ورزش را شروع کنید.
- هنگام استراحت و خواب می‌توانید به پشت و یا پهلوها بخوابید.
- هنگام سرفه کردن به وسیله دست یا یک بالش که جلوی استخوان جناغ خود قرار می‌دهید، قفسه سینه را ثابت نگه دارید.
مصرف دارو:
- به دستورات پزشک خود در مورد داروها دقت کنید.
- اگر هنگام مصرف داروها دچار سردرد، سرگیجه یا تاری دید می‌شوید به پزشک خود اطلاع دهید.
- از مصرف خودسرانه دارو حتی داروهای گیاهی خودداری کنید.
- مهم‌ترین نکته درباره وارفارین، مصرف دارو در وقت معین است. وارفارین را عصر با معده خالی مصرف کنید.
- اگر یک روز مصرف وارفارین را فراموش کردید روز بعد هرموقع یادتان افتاد وارفارین دیروز را میل کنید.
- در کسانی که وارفارین مصرف می‌کنند میزان PT بین 24-18 و میزان INR بین 3.5 – 2.5 تنظیم می‌شود.
- البته این به نوع دریچه، محل دریچه و نظر پزشک بستگی دارد و حتماً باید توسط پزشک تنظیم شود.
- طبق نظر پزشک معالج به صورت دوره‌ای PT و INR بیمار کنترل و به اطلاع پزشک مربوطه می‌رسد.
- اگر مصرف داروی وارفارین فراموش شد، PT و INR به صورت اورژانسی کنترل و با پزشک قلب، تماس گرفته شود.
- مصرف بعضی از داروها ممکن است با اثر وارفارین تداخل داشته باشد، خصوصاً داروهای هورمونی مثل قرص ضد بارداری، آنتی‌بیوتیک‌ها، بعضی مُسکن‌ها و ویتامین K
- در صورت نیاز به مصرف هر داروی دیگر همراه با وارفارین پزشک خود را مطلع نمایید.
- مقدار مصرف وارفارین در اشخاص مختلف متفاوت است لذا هیچ‌گاه مقدار مصرفی خود را به دیگری توصیه نکنید.
سایر توصیه‌ها:
- به خاطر مصرف داروهای رقیق‌کننده خون در صورت بریدگی، خون شما دیرتر از زمان عادی بند می‌آید.
- هنگام کار با وسایلی که ممکن است موجب زخم شوند، احتیاط لازم را بعمل آورید.
- قبل از انجام هر گونه اقدام پزشکی یا مراجعه به سایر پزشکان و یا دندانپزشکی، پزشک خود را در جریان مصرف داروهای رقیق‌کننده خون قرار دهید.
- پس از ترخیص، ملاقات و عیادت‌ها شما را خسته کرده و دوره نقاهت را طولانی می‌کند. سعی کنید تا دو هفته ملاقات‌ها خیلی کم باشد.
- در زمان تعیین شده توسط پزشک به مطب مراجعه نمایید.
- هنگام مراجعه به مطب پزشک، حتماً داروهای مصرفی و مدارک پزشکی خود را به همراه داشته باشید.
علائم هشدار
در صورت مشاهده موارد زیر سریعاً به پزشک یا نزدیکترین مرکز درمانی مراجعه نمائید:
- درد شدید قفسه سینه
- خونریزی از محل عمل
- پیشرفت تورم و کبودی در محل عمل
- تنگی نفس شدید و احساس سنگینی در قفسه سینه
- تب بالای 38 درجه
- تپش قلب شدید
- ضعف و بی‌حالی
- در صورت وجود زخم خونریزی دهنده در سر و گردن و سینه
فهرست منابع
- Schwartz Principles of Surgery
- Acute Coronary Syndroms. American Heart Association
- http://mayoclinic.org/disease condition
- برونر و سودارث / پرستاری داخلی جراحی: قلب و عروق 2022 – انتشارات جامعه‌نگر
تاریخ آخرین ویرایش: 10 مرداد 1402