زنان و بيماری‌های قلبی
در طول نيمه دوم قرن بيستم پيشرفت‌هاي بسياري در پزشكي رخ داد و آگاهي انسان درباره موارد زیر افزايش يافت: عوامل خطري كه انسان را در معرض خطر ابتلا به بيماري سرخرگ‌های كرونري قرار مي‌دهند، نحوه كنترل اين عوامل خطر به منظور پيشگيري از بيماري‌های قلبی‌عروقی و بهبود كيفيت زندگي، و نحوه مداخله زودهنگام در طي حملات قلبي. بيشتر تحقيقات بزرگ در زمينه عوامل‌خطر ابتلا به بيماري‌هاي قلبيعروقي، در مردان انجام شده است و پزشكان و عموم مردم فكر مي‌كردند كه بيماري‌هاي قلبيعروقي، بيشتر يك بيماري تهديدكننده زندگي در بین مردان ميانسال و سالمند ميباشد. اما در سال 1991 ميلادي يك تحقيق بزرگ بر روي زناني كه با شكايت درد قفسه سينه مراجعه نموده بودند ولي مراقبت كافي پزشكي دريافت نکرده بودند، انجام گرديد. از آن زمان به بعد بر اساس نتایج این تحقیق پزشكان و بيمارستان‌ها به تشخيص، پيشگيري و درمان بيماري‌هاي قلبيعروقي در بین زنان توجه فزاينده‌اي را نمودند. در حاليكه ميزان مرگ و مير ناشي از بيماري‌هاي قلبيعروقي در مردان در طول 25 سال اخير رو به كاهش بوده است، اين ميزان در طي اين مدت با نرخ رو به رشدي در بین زنان مواجه بوده است.
وقتيكه تحقيقات از تفاوت‌هاي فاحش در علایم باليني، درمان و توصيه‌هاي مرتبط با پيشگيری، در بین زنان و مردان مبتلا به بيماري كرونري قلبي، پرده برداشت، حقيقتي آشكار شد. امروزه معلوم شده است که بيماري‌هاي قلبيعروقي قاتل شماره يك زنان است. ميزان مرگ و مير ناشي از بيماري‌هاي قلبيعروقي در زنان، 10 برابر ميزان مرگ و مير ناشي از سرطان پستان است. هم زنان و هم پزشكان آنها براي كاهش ميزان مرگ و مير ناشی از بيماري‌هاي قلبيعروقي بايد كارهاي بسیار زيادي انجام دهند. بهترين راهبرد شناسایی عوامل‌خطر ابتلا به بيماري سرخرگ‌های كرونري در زنان و سپس کنترل اين عوامل خطر به منظور پيشگيري از وقوع بيماري‌های قلبي‌عروقی و نیز بهبود بقا و كيفيت زندگي زنان می باشد.
تفاوت‌های مابين زنان و مردان مبتلا به بيماری‌های قلبی
برخي از تفاوت‌هاي موجود بين مردان و زنان در نحوه پيدايش بيماري سرخرگ‌های كرونري و نيز چگونگي علايم باليني آن می‌باشد. تحقيقات باليني كه تا اکنون بر روي زنان انجام گرفته‌اند، ممكن است برخي از اين تفاوت‌ها را به شكل كاملی توضيح دهند:
1. زنان غير يائسه‌ای كه سيگاري نبوده و بيماري قندخون نيز ندارند، به ندرت به بيماري سرخرگ‌های كرونري مبتلا مي‌شوند. در زنان غیريائسه‌ای که قائده مي‌شوند، هورمون استروژن که از تخمدان‌ها ترشح می‌شود از تشكيل پلاك در سرخرگ‌ها جلوگیری كرده و كلسترول خون را كاهش مي‌دهند. اما با شروع يائسگي، بدن زنان استروژن كمتري توليد مي‌كند و آنها درمعرض خطر بيشتري براي ابتلا به حملات قلبي قرار مي‌گيرند.
2. حملات قلبي در زنان نسبت به مردان در سنين بالاتري رخ مي‌دهد (با تفاوت 10 سال). قبل از يائسگي ميزان خطر وقوع یک حمله قلبي در زنان نسبتا پایين است. معمولا زنان در سنين بالاتری دچار حمله قلبي مي‌شوند و معمولا در اين سنين زنان مبتلا به بيماري‌هاي ديگري نیز می‌باشند كه بر نحوه بهبودي از حمله قلبي تأثير منفي می‌گذارند.
3. حملات قلبي در زنان نسبت به مردان شديدتر است. در اولين سال پس از حمله قلبي، احتمال مرگ در زنان تقريباً 2 برابر مردان است. در شش ماه نخست پس از حمله قلبي، امكان بروز دومین حمله قلبي در زنان 2 برابر مردان است.
4. علايم باليني حمله قلبي در زنان در مقایسه با مردان متفاوت ميباشد. در هر دو جنس، درد قفسه سينه كلاسيك ديده مي‌شود كه در قسمت فوقاني بدن پخش مي‌شود، اما زنان نسبت به مردان بيشتر دچار دردهاي غيرمعمول قفسه سينه و علايم باليني عمومي (مانند سوهاضمه، خستگي، درد پشت يا تنگي نفس) مي‌شوندكه تشخيص حمله قلبي را مشكل تر مي‌نمايند.
5. نتايج برخي از بررسي‌هاي تشخيصي متداول در زنان نسبت به مردان، صحت كمتري دارند. براي مثال نتيجه يك استرس تست ورزشي در يك خانم جوان به احتمال بيشتري مثبت كاذب خواهد بود (يعني نتيجه بررسي وجود بيماري را نشان مي‌دهد، درحاليكه در واقع بيماري سرخرگ‌های كرونري وجود ندارد).
6. زنان مبتلا به بيماري ديابت (بيماري قندخون، بيماري بسيار شايعي است و در زنان بسيار بيشتر از مردان رخ مي‌دهد)، در مقایسه با مردان به احتمال زیادتر در اثر بيماري سرخرگ‌های‌كرونري فوت می كنند. اين زنان اغلب علايم باليني نشان‌دهنده بيماري سرخرگ‌های كرونري را ندارند و حتي قبل از شروع يائسگي، ممكن است مبتلا به بيماري سرخرگ‌های كرونري شوند.
تحقيقات بعدي نشان دادند كه به طوركلی زنان در مقایسه با مردان به مراقبت‌هاي پزشكي متفاوتي در رابطه با بيماري‌هاي قلبيعروقي نياز دارند:
7. وقتيكه ميزان خطر حمله قلبي در زن‌ها برآورد مي‌شود، احتمال بيشتري وجود دارد كه به اشتباه زنان در دسته كم خطر طبقه‌بندي شوند و در نتيجه توجه‌هاي كمتري در ارتباط با مراقبت‌هاي پيشگيري دريافت كنند.
8. در صورت وجود نشانه‌هاي احتمالي حمله قلبي، زنان قبل از مراجعه به بخش اورژانس بيمارستان‌ها، مدت زمان بيشتري صبر مي‌نمايند و خود را معطل می‌کنند و ممكن است با يك تشخيص ديگر (براي مثال سوهاضمه يا اضطراب) در منزل باقي بمانند. در حاليكه در مردان به احتمال زيادي حمله قلبي تشخيص داده شده و به موقع درمان شروع مي‌شود.
9. روش‌هاي تصويربرداري قلبي عروقي همانند استرس اكوكارديوگرافي كه در زنان و مردان به يك اندازه صحت تشخيصي دارند، در زنان كمتر انجام مي‌شود.
10. درمان‌هايي مانند آنژيوپلاستي با بالون و استنت‌گذاري كه به منظور باز كردن سرخرگ‌هاي مسدود شده انجام مي‌گيرند، در زنان بسيار كمتر استفاده مي‌شوند.
11. جراحي باي‌پس سرخرگ‌های كرونري در زنان نسبت به مردان خطر بيشتري دارد. به طوركلي زنان در سنين بالايي مبتلا به بيماري كرونري شده و براي جراحي باي‌پس ارجاع داده مي‌شوند. بنابراين اغلب به هنگام جراحي، بيماري شديدتري نسبت به مردان دارند.
ممكن است سرخرگ‌هاي كرونري در زنان كوچك‌تر و باریک‌تر باشند، كه اين امر باعث دشوارتر شدن جراحي باي‌پس در زنان مي‌شود.
12. زنانيكه براي جراحي قلب ارجاع مي‌شوند، معمولا مسن بوده و نحيف مي‌باشند و ممكن است در اين سن بيوه يا مجرد باشند، بنابراين نسبت به مردان كه در سنين پایين‌تري تحت جراحي قرار مي‌گيرند، ممكن است حمايت كمتري دريافت نمايند.
برخي يافته‌ها نشان می‌دهند که روش‌های درماني با توجه به وضعيت فرهنگي پيچيدگي‌هایی دارند. شكاف‌هاي موجود درمانی با توجه به نيازهاي منحصر به فرد زنان بايد در بيمارستان‌ها رفع شوند. شكاف اطلاعاتي زنان در رابطه با بيماري‌هاي قلبي عروقي بايد از بين برود. زنان بايد بدانند كه بيماري‌هاي قلبيعروقي قاتل شماره يك تمامي انسان‌ها مي‌باشند. با توجه به تفاوت‌هاي موجود در مراقبت از بيماري‌هاي قلبيعروقي در زنان پيام بسيار روشن است: زنان و پزشكان آنها بايد براي محافظت از زنان در برابر بيماري‌هاي قلبيعروقي فعاليت بسیار زیادی نمايند.
پيشگيری از بيماری‌های قلبی عروقی در زنان
پيروي از يك شيوه سالم زندگي، بهترين وسيله براي پيشگيري از بيماري‌هاي قلبيعروقي در زنان و مردان است. به محض آگاهی از این نکته كه شما نيز ممكن است مبتلا به بيماري‌هاي قلبيعروقي شويد، به راحتي خواهید توانست به دانش موجود در زمينه پيشگيري از بيماري‌هاي قلبيعروقي دسترسي پيدا كنيد. در فرآيند تجزيه و تحليل ميزان خطر فردي ابتلا به بيماري‌های قلبيعروقي و نیز تلاش براي كم كردن اثر اين عوامل خطر يا رفع كلي آنها در مردان و زنان تشابه‌هاي بسيار زيادي وجود دارد.
عوامل خطر ابتلا به بيماری‌های قلبی عروقی در زنان
چه چيزهايي زنان را در معرض خطر ابتلا به بيماري‌هاي قلبيعروقي قرار مي‌دهند؟
عوامل خطری که شما نمي‌توانيد آنها را تغيير دهيد عبارتند از: سن، زمان يائسگي، سابقه پزشكي خانوادگي و تأثير حساسيت ژنتيكي در ابتلا به كلسترول بالای خون، فشارخون بالا و ديابت. با این وجود شما مي‌توانيد بسياري از جنبه‌هاي شيوه زندگي خود را به منظور بهبود ميزان كلي سلامتي و به خصوص ميزان سلامت قلبی عروقی خودتان تغيير دهيد.
گام اول ملاقات با پزشك معالج و درخواست انجام آزمايش‌ها و بررسي‌هاي مورد نياز است از قبيل:
- فشارخون. با يك اندازه‌گيري ساده فشارخون بلافاصله نتايج در اختيار شما قرار مي‌گيرد.
- آزمايش چربي خون. اين آزمايش خوني مقادير كلي كلسترول، LDL (كلسترول بد)، HDL (كلسترول خوب) و تري‌گليسيريد شما را مشخص می‌کند. همچنين ساير آزمايش‌هاي خوني مثل هوموسيستئين و پروتئين واكنشي CRP) C) نيز ممكن است مفيد باشند.
- قند ناشتاي خون. اين آزمايش بيماري قند خون (ديابت) را تشخيص مي‌دهد.
- وزن و شاخص توده بدني (BMI). چاقي به ويژه در زنان عامل خطر مهمي است. تحقيقات نشان داده‌اند كه افزایش وزن زنان در دوران قبل از يائسگي برای مثال در 18 سالگي (مثل افزايش وزن آنها در طي دوره بلوغ) موجب افزایش ميزان خطر ابتلا به بيماري‌هاي قلبيعروقي در زنان می‌شود. همچنين چاقي با ساير عوامل خطر مثل ديابت و سيگاركشيدن تركيب می شود و ميزان خطر ابتلا به بيماري سرخرگ‌های كرونري را افزایش می دهد.
با در دست داشتن نتايج اين بررسي‌ها، مي‌توانيد درباره این موارد با پزشكتان مشورت نمایيد: ميزان خطر فردي خودتان براي ابتلا به بيماري‌هاي قلبيعروقي و نيز اينكه چگونه مي‌توانيد زندگي سالم‌تر و طولاني‌تري داشته باشيد. شما و پزشكتان مي‌توانيد از يك محاسبه‌گر ميزان خطر كه براي زنان تهيه شده است، استفاده نمایيد و از پزشكتان سوال نمایيد كه كداميك از طبقه‌بندي‌هاي ميزان خطر، در مورد شما صدق می‌کند. اين نتايج شما را از نظر ميزان خطر ابتلا به بيماري‌هاي قلبي عروقي در طبقه‌هاي كم خطر، با خطر متوسط، و با خطر بالا قرار مي‌دهند.
اگر شما درگذشته به بيماري‌هايي مثل حملۀ قلبي، سكته مغزي، ديابت يا بيماري قندخون، يا بيماري مزمن كليوي مبتلا شده باشيد، به طورخودكار در گروه با ميزان خطر بالا قرار مي‌گيريد. اگر شما به يك بيماري ژنتيكي در رابطه با كلسترول خون مبتلا باشيد، در طبقه با ميزان خطر بالا قرار مي‌گيريد.
هنگامي‌كه شما ميزان خطرخودتان را با همكاري پزشكتان تعيين نماييد، شما بهتر خواهيد توانست در مورد برنامه‌ريزي براي پيشگيري و در صورت نياز درمان، اقدام نماييد. براي مثال، يك زن با ميزان خطر پايين ابتلا به بيماري‌هاي قلبيعروقي تنها با كمي ورزش و پيروي از يك رژيم سالم غذايي، بهبود می‌يابد. يك زن با ميزان خطر متوسط ابتلا به بيماري‌هاي قلبيعروقي، ضمن پيروي از موارد ذكر شده بايد توجه بيشتري به كنترل فشارخون و كلسترول خود داشته باشد، همچنين ممكن است پزشك به چنين فردي توصيه نمايد كه آسپیرين مصرف نمايد. يك زن با ميزان خطر بالاي ابتلا به بيماري‌هاي قلبيعروقي، بايد تغييراتي سالم در شيوه زندگي خود اعمال کند و از داروها استفاده نمايد.
چگونه زنان می‌توانند از بروز بيماری‌های قلبی عروقی پيشگيری نمايند؟
به ويژه برخي از تغييرات مثبت و پيشگيرانه‌اي كه پزشك توصيه مي‌كند تا در شيوه زندگي خود اعمال نماييد از اهميت زيادي برخوردارند، اما همه اين تغييرات كه در ذيل ذكر مي‌شوند مهم هستند:
- اطلاع از سابقه خانوادگي. ميزان خطر شما درصورتيكه يك عضو خانواده شما در سنين پاييني دچار بيماري‌هاي قلبي شده باشد، افزايش مي‌يابد.
- ترك استعمال دخانيات و دوري از دود سيگار ديگران. زنانيكه قرص‌هاي ضدبارداري استفاده مي‌كنند و سيگاري نيز هستند، در معرض خطر بيشتري براي لخته شدن خون و سكته مغزي مي‌باشند. ايده‌آل اين است كه هر زني كه سيگاري است، سيگار خود را به هر حال ترك نمايد، ولي به ويژه ترك سيگار در زناني كه از قرص‌هاي ضدبارداري استفاده مي‌نمايند، مهم تر است. زنان بالاي 35 سالي كه سيگاري هستند، نبايد از قرص‌هاي ضدبارداري استفاده نمايند.
- روزانه حداقل 30 دقيقه ورزش نماييد. اگر پزشك به شما بگويد كه روزانه يكساعت ورزش براي شما مناسب‌تر است، توصيه وي را انجام دهيد. لازم نيست كه به باشگاه‌هاي گران قيمت برويد. تحقيقات نشان داده‌اند كه روزانه 30 دقيقه پياده‌روي براي زنان بسيار مفيد است.
- از يك رژيم غذايي سالم قلبي پيروي نماييد.
- وزن خود را در محدوده سالم نگه داريد.
- با پزشك خود براي كنترل فشارخون‌بالا و كلسترول‌خون بالا همكاري نماييد. ممكن است علاوه بر تغييرات سالم در شيوه زندگي نياز به مصرف دارو داشته باشيد. زنان يائسه نسبت به مردان هم سن خود، كلسترول خون بالاتري دارند.
- توجه زيادي به سطوح تري گليسيريد خون معطوف نماييد. سطح بالاي تري‌گليسيريد در زنان نسبت به مردان همراهي بيشتري با بيماري‌هاي قلبيعروقي دارد. سطح طبيعي تري‌گليسيريد كمتر از 150 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر ميباشد.
- با پزشك خود براي كنترل ديابت يا پيش ديابت همكاري نماييد. اين بيماري‌ها ارتباط بسيار نزديكتري با بيماري‌هاي قلبيعروقي در زنان دارند. در حقيقت، زنان مبتلا به ديابت به همان اندازه مردان مبتلا به ديابت، در معرض خطر ابتلا به بيماري‌هاي قلبيعروقي مي‌باشند.
- با پزشك خود درباره مصرف آسپیرين به عنوان پيشگيري صحبت نماييد. برخي از تحقيقات نشان داده‌اند كه مصرف آسپیرين در زنان زير 65 سال ممكن است براي پيشگيري از اولین حمله قلبي مفيد نباشد، ولي در زنان بالاي 65 سال مفيد است. آسپیرين همچنين ممكن است ميزان خطر بروز سكته مغزي را در زنان كاهش دهد.
- كنترل استرس و تنش‌هاي عصبي را ياد بگيريد و اجرا نماييد.
علائم بالينی در زنان
شايد يكي از جالب‌ترين يافته‌هاي تحقيقات اخيری كه در رابطه با زنان و بيماري‌هاي قلبيعروقي انجام گرفته است، اين واقعيت باشد كه علايم باليني بيماري‌هاي قلبيعروقي در زنان به طورقابل توجهي با علايم باليني مردان متفاوت است. علايم باليني كلاسيك بيماري قلبي هم در مردان و هم در زنان روي مي‌دهند. اما تمامي زنان و پزشكان بايد بدانند كه ناراحتي فشارنده قفسه سينه كه 20 دقيقه يا بيشتر در مردان طول می‌کشد و باعث تشخيص حمله قلبي در بسياري از مردان مي‌شود، كمتر در زنان ديده مي‌شود. زنان ممكن است اصلاً دردي نداشته باشند و يا اينكه ناراحتي آنها زودگذر باشد.
ممكن است زنان علايم زير را ذكر نمايند :
- ناراحتي زودگذر در قفسه سينه كه در عرض چند دقيقه در قفسه سينه ظاهر شده و رفع مي‌شود، يا دردهاي سينه‌ای مبهم كه به آساني ممکن است با سوهاضمه اشتباه شود.
- تنگي نفس
- خستگي يا ضعف
- عرق سرد
- سرگيجه
- درد پشت (قسمت بالايي كمر ما بين شانه‌ها).
وقتي از زنانيكه مبتلا به حملات قلبي بوده‌اند، از هرگونه علامت باليني جديد يا غيرمعمول در يك ماه قبل از وقوع حمله قلبي سؤال مي‌شود آنها ممكن است هيچگونه ناراحتي در قفسه سينه را ذكر ننمايند. گرچه ممكن است درد قفسه سينه اولين نشانه حمله قلبي باشد، ولي زنان اغلب از خستگي شديد، بي‌خوابي، تنگي نفس، سوهاضمه يا اضطراب شكايت مي‌نمايند. اين موارد علايم بسيار عمومي مي‌باشند كه به راحتي با علايم پيري يا كار زیاد اشتباه گرفته مي‌شوند. تحقيقات نشان داده‌اند كه وقتي زنان دچار علايم باليني حمله قلبي مي‌شوند، بيشتر در خانه باقي مانده و در رفتن به بيمارستان تعلل مي‌كنند، چرا كه نمي‌دانند دچار حمله قلبي شده‌اند. به محض مشاهده علايم باليني حمله قلبي، تماس با اورژانس (115) و مراجعه به بخش اورژانس بيمارستان ضروري است. بسياري از زنان (بويژه پير زنان) دوست ندارند كه شكايتي از علايم باليني خود بكنند و باعث زحمت ديگران شوند. همچنین آنها دوست ندارند که از شدت بيماري خودشان آگاه شوند. باید توجه داشت که اين عدم تمایل، دريافت تنها درماني كه ممكن است باعث نجات زندگي آنها شود را به تعويق مي‌اندازد.
ممکن است در مقایسه با مردان، زنان در طی حمله قلبی دچار علایم بالینی متفاوتی گردند. اگرچه برخی از زنان دچار درد قفسه سینه فشارنده می‌شوند که علامت شایع حمله قلبی است، ولی خیلی از زنان علایم مبهمی مانند خستگی، سرگیجه، تعریق سرد و یا آشفتگی خواب را ذکر می‌کنند. اگر شما به الگویی از علایم بالینی دچار شده‌اید که نمی‌توانید آنها را توضیح دهید، به پزشک مراجعه کنید و از او بخواهید که آزمایش‌های مربوط به حمله قلبی را برای شما درخواست نماید.
موارد زير را به خاطر بسپاريد و اقدامات گفته شده را در صورت لزوم انجام دهيد:
- اگر شما متوجه يك الگوي غيرطبیعی در علايم باليني خود شده‌ايد كه نمي‌توانيد آن را توضيح دهيد، بلافاصله پزشك خود را ملاقات نموده و علايم باليني خودتان را براي وي توصيف نماييد. همچنين به تغييرات اندك در توانايي خود در انجام كارهاي روزمره خود توجه نمایید. به پزشك معالج خود بگوييد كه نگران احتمال وقوع حمله قلبي مي‌باشيد. مي‌توانيد در اين رابطه با پزشك متخصص قلب و عروق نيز مشورت نماييد.
- اگر متوجه علايم باليني حمله قلبي در خودتان شده‌ايد كه بيش از 5 دقيقه طول كشيده‌اند، بلافاصله با اورژانس (115) تماس گرفته و يا به بخش اورژانس بيمارستان مراجعه نماييد.
- وقتيكه به اتاق اورژانس بيمارستان مراجعه نموديد، علايم باليني خودتان را تا حد امكان با جزئيات كامل توصيف نمایيد و به كادر پزشكي بگوييد كه در مورد احتمال وقوع حمله قلبي نگران مي‌باشيد. خجالت نكشيد و بگویيد كه تمايل داريد تحت بررسي با نوارقلب و يا آزمايش آنزيم‌هاي قلبي خون قرار بگيريد تا مشخص شود كه آيا دچار حمله قلبي شده‌ايد يا نه؟
موارد خاص در زنان
در مراحل مختلف زندگي، يك زن با مواردي مواجه مي‌شود كه ممکن است در سلامت قلبي عروقي وي تأثيرگذار باشند. قرص‌هاي ضد حاملگي، حاملگي، يائسگي و درمان جايگزيني هورموني (HRT) چگونه بر سلامت دستگاه قلبيعروقي تأثير مي‌گذارند؟ با تمركز تحقيقات قلبيعروقي بر روي زنان، اثرات استروژن بر روي قلب زنان در دست بررسي ميباشد.
سلامت روانی و بیماری‌های قلبی
اگرچه تاکنون رابطه ما بین عوامل روانی و بیماری‌های قلبی کاملا شناخته نشده‌اند، ولی یکسری شواهد بالینی وجود دارد که نشان می‌دهند رابطه‌ای بین استرس (تنش عصبی) و افسردگی با بیماری‌های قلبی‌عروقی وجود دارد.
ممکن است استرس یک علت مستقل برای بیماری قلبی نباشد، ولی باید توجه داشت که استرس باعث رفتارهای خطرناکی مانند سیگار کشیدن یا غذاخوردن بیش از حد می‌شود. بنابراین با کنترل استرس سطح کلی سلامتی از جمله سلامت قلبی عروقی افزایش می‌یابد.
همچنین استرس ممکن است علایم بالینی حمله قلبی را تقلید نماید. ممکن است زنان با علایمی مثل خستگی، تنگی نفس، اضطراب، تپش قلب و یا سو هاضمه به جای علایم معمول درد قفسه سینه به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه نمایند. ممکن است پزشکان این علایم را به استرس ربط داده و بررسی برای بیماری قلبی را انجام ندهند. ممکن است تنها به شما توصیه شود که زندگی را آسان بگیرید. حتی اگر شما نیز فکر می‌کنید که دچار استرس بوده‌اید و علایم بالینی شما احتمالا ناشی از استرس است، سوالاتی راجع به عملکرد قلب خودتان از پزشک بپرسید و از او بخواهید تا بررسی‌های لازم را درخواست نماید به ویژه اگر این علایم بالینی جدید بوده و یا اینکه در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌باشید.
استروژن و بيماری‌های قلبی
تا قبل از يائسگي، ميزان خطر ابتلاي يك زن به بيماري‌های قلبي‌عروقی بسيار كمتر از مردان است، اين مورد بيشتر به دليل اثرحفاظتی هورمون زنانه استروژن ميباشد. هرچند تأثير استروژن كاملا شناخته نشده است، اما به نظر مي‌رسد كه در زنان جوان استروژن تأثير مثبتي بر روي ميزان كلسترول خون و نیز خود رگ‌هاي خوني دارد. زماني‌كه توليد استروژن با شروع يائسه شدن متوقف مي‌شود، اين اثر محافظتي استروژن از بين مي‌رود. ميزان خطر ابتلاي زنان به بيماري‌های قلبي‌عروقی پس از يائسگي به تدريج افزايش مي‌يابد تا اينكه در 65 سالگي با ميزان آن در مردان برابر مي‌شود.
تا سال‌ها از درمان جايگزيني هورموني براي تخفيف علايم يائسگي برای مثال گرگرفتگي استفاده مي‌شد. تحقيقات بسياري نشان داده‌اند كه هورمون درماني درست مثل استروژني كه قبل از يائسگي در خود بدن زنان توليد مي‌شد، از زنان در برابر ابتلا به بيماري‌هاي قلبيعروقي و پوكي استخوان (استئوپروز) محافظت مي‌نمايد.
هورمون درماني ممكن است باعث افزايش ميزان خطر بروز سرطان سينه و برخي از سرطان‌ها شود، ولي مزاياي هورمون درماني در اکثر زنان خیلی بيشتر از ضررهاي آن ميباشد. ولي در سال 1990 نتايج يك بررسي طولاني‌مدت كه با كارآزمايي باليني هزاران زن را مطالعه نموده بود، نشان داد كه هورمون درماني استفاده شده در اين مطالعه (استروژن همراه با مدروكسي پروژسترون) از بيماري‌هاي قلبيعروقي محافظت ننموده و باعث افزايش اندك اما قابل توجه ميزان خطر حمله قلبي، سكته مغزي و تشكيل لخته خون در اين زنان شده است. مصرف تنهای استروژن، سبب افزايش مشابه در تشكيل لخته خون شده بود، ولي ميزان حمله قلبي در زنان 60 ساله را افزايش نداده بود. با اين وجود مصرف تنهاي استروژن از حملات قلبي در زنان 50 ساله جلوگيري كرده بود.
هم اكنون توصيه‌هاي علمي شامل موارد زير مي‌باشند:
- زنان مبتلا به بيماري سرخرگ‌های كرونري نبايد به منظور پيشگيري از بيماري‌هاي قلبيعروقي، از هورمون درماني استفاده نمايند.
- هورمون درماني نبايد صرفاً براي پيشگيري از بيماري‌هاي قلبيعروقي يا سكته‌هاي مغزي شروع شود يا ادامه يابد.
آيا اين بدين معناست كه شما در طي يائسگي نبايد هيچگونه درمان هورمونی را دريافت داريد؟ لزوماً نه خير. اين بدين معناست كه شما با همكاري پزشكتان، بايد ميزان خطر فردي خودتان براي ابتلا به بيماري‌هايی مثل بيماري‌هاي قلبيعروقي، پوكي استخوان و سرطان را در برابر منافع انواع مختلف هورمون درماني برآورد كنيد. تحقيقات نشان داده‌اند كه هورمون درماني باعث كاهش موارد بروز شكستگي‌هاي استخوان‌های لگن و ستون فقرات و سرطان روده بزرگ مي‌شود. كماكان از درمان جايگزيني هورموني مي‌توان براي درمان موثرگرگرفتگي، تعريق‌هاي شبانه و ساير علايم باليني يائسگي استفاده نمود. اگر شما هم اكنون درمان جايگزيني هورموني دريافت مي‌کنید يا تصميم داريد كه به زودي از اين نوع درمان استفاده نماييد با پزشك خود درباره عوامل خطر ابتلا به بيماري سرخرگ‌های كرونري و آزمايش‌هاي مورد نياز مشورت نماييد. اگر شما استروژن تنها يا استروژن به همراه پروژستين مصرف مي‌كنيد با پزشك خود درباره مزايا و معايب درمان‌هاي غيرهورموني موجود مشورت نماييد.
حاملگی و بيماری قلبی
حاملگي نيازهاي بيشتري را بر قلب زنان تحميل مي‌كند. وقتي حامله‌ايد، حجم خونتان به تدريج تا 50 درصد افزايش مي‌يابد. قلبتان تندتر مي‌تپد و با هر انقباض خون بيشتري را پمپ مي‌كند تا بتواند خون مورد نياز رحم، جفت و جنين در حال رشد را تامين نمايد. در يك زن مبتلا به يك بيماري قلبيعروقي مانند بيماري قلبي مادرزادي، بيماري سرخرگ‌های کرونري، اختلال دريچه‌های قلب، فشارخون بالا يا ديابت، حاملگی خطرات بيشتري را به مادر و جنين وارد مي‌كند. به زنان مبتلا به فشارخون بالای ریوی (هايپرتانسیون پولموناري) يا آسیب عضلات قلبی (كارديوميوپاتي) توصيه مي‌شود که از حاملگی اجتناب کنند.
امروزه زنان زيادي با انواع بيماري‌هاي قلبي، يا ساير عوامل پرخطر، كودكان سالمي را به دنيا مي‌آورند. ولي بايد با دقت بسيار بر روي حاملگي خود برنامه‌ريزي نمايید، يعني هم با متخصص زنان و هم متخصص قلب مشورت نماييد. پزشك با شما درباره مشكلات قلبتان بحث می‌کند و به شما توضيح می‌دهد كه بیماری شما چگونه ممكن است بر روي شما و نوزادتان تاثير منفي بگذارد. او شما را در جريان علایم ممكن قرار می‌دهد. شما بايد درباره داروهاي مصرفي خود نیز با پزشكتان صحبت كنيد، چون برخي داروها حتي داروهاي بدون نسخه ممكن است در طول حاملگي براي شما خطرناک باشند. پزشك ممكن است داروهاي بي‌خطرتري را براي شما تجويز كند. يا دوز داروهاي موجود را تغيير دهد. شما همچنين بايد در طول حاملگي مرتب تست شويد تا سلامت شما و كودكتان به طور مرتب ارزيابي شود.
از آنجاییکه حاملگی دارای تاثیری عمیق بر فعالیت قلبی‌عروقی زنان می‌باشد، برخی زنان دارای قلب سالم نیز در طول حاملگی دچار مشکل می‌شوند. ممکن است به نوعی صدای مورمور در قلبتان دچار شوید (یک صدای قابل شنیدن که در اثر عبور خون از قلب ایجاد می‌شود) که قبلاً به آن مبتلا نبوده‌‌اید. معمولاً این صداها بی‌ضررند، اما پزشک باید علت آنهارا مشخص نماید و مطمئن شود که دریچه‌های قلب شما به خوبی کار می‌کنند. ممکن است در اثر حاملگی به آریتمی دچار شوید. همچنین ممکن است بیماری قلبی که قبلا تشخیص داده نشده بود در اثر افزایش بار قلب ناشی از حاملگی تشخیص داده شود. ممکن است پزشک از شما بخواهد که یک نوار قلب بگیرید یا به دستگاه مونیتور قلب وصل شوید تا آریتمی را بررسی کند. ممکن است به درمان نیاز نداشته باشید اما اگر نیاز به درمان داشته باشید، پزشک از تاثیر درمان بر خودتان و جنین‌تان، شما را مطلع خواهد کرد. به ندرت زنان در انتهای حاملگی یا حتی بلافاصله بعد از زایمان، علایم نارسایی قلبی را از خود بروز می‌دهند. این علایم مستلزم توجه سریع و درمان فوری هستند.
ممکن است در شما علایم فشارخون بالا به ویژه در طول سه ماهه آخر حاملگی دیده شود و این دلیل اندازه‌گیری مرتب فشارخون شما در طول حاملگی، توسط پزشک می‌باشد. فشارخون بالای ناشی از حاملگی معمولاً بعد از زایمان از بین می‌رود اما ممکن است بعدها دوباره عود کند. اما نوعی از فشارخون بالا موسوم به “پره‌اکلامپسی” یک عارضه بسیار خطرناک حاملگی است و نیاز به مراقبت سریع پزشکی دارد.
قرص‌های ضدحاملگی
ستروژن موجود در قرص‌های ضدحاملگی در برخی از زنان باعث افزایش فشارخون، افزایش قندخون و افزایش احتمال تشکیل لخته خون می‌شوند و به طورکلی خطر بروز حمله قلبی یا سکته مغزی را افزایش می‌دهند. استفاده از قرص‌های ضدحاملگی ممکن است باعث تشدید اثرات سایر عوامل خطر مانند استعمال دخانیات، دیابت یا افزایش وزن گردد. این خطرات با افزایش سن زنان بیشتر هم می‌شوند ولی به محض قطع اینگونه قرص‌ها، آنها هم از بین می‌روند. با این وجود میزان خطر این قرص‌ها در مقایسه با میزان خطر حاملگی ناخواسته، بسیار اندکند، بنابرین در بیشتر زنان به ویژه آنهایی‌که در دهه بیست یا اول سی سالگی خود قرار دارند، بطورکلی استفاده از قرص‌های ضدحاملگی از سایر روش‌های جلوگیری از بارداری که کمتر موثرند، ایمن‌تر می‌باشند، به خصوص اگر خطر حاملگی ناخواسته را نیز در نظر بگیریم.
بیشتر این اطلاعات از تحقیقات انجام شده بر روی زنانی به دست آمده‌اند که قرص‌های ضدبارداری با دوز بالا مصرف کرده‌اند. امروزه میزان استروژن موجود در این قرص‌ها کاهش زیادی یافته است. معمولاً می‌توانید از این قرص‌ها به شکل ایمنی استفاده کنید به شرط آنکه سیگار نکشید و یا مبتلا به فشارخون بالا، دیابت و یا سایر عوامل خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی نباشید، حتی اگر بیش از 40 سال سن داشته باشید. اگر شما از این قرص‌ها استفاده می‌کنید، هرگز سیگار نکشید. اگر شما سیگاری هستید و بالای 35 سال سن دارید، به شما توصیه اکید می‌شود که از قرص‌های ضدبارداری استفاده نکنید، چرا که در معرض خطر عوارض جانبی شدید مانند سکته مغزی قرار می‌گیرید. اگر شما قصد دارید که از این قرص‌ها استفاده نمایید، حتما به پزشکتان در مورد سابقه وجود عوامل خطر بیماری‌های قلبی درخودتان و خانواده‌تان اطلاعات لازم را بدهید.
پرسش و پاسخ
پرسش: من دچار گرگرفتگي‌هاي شديدي مي‌شوم و فاقد هرگونه سابقه خانوادگي بيماري قلبي، لخته شدن خون و يا سرطان پستان هستم. اگر من از هورمون درماني استفاده نمايم، تا چه مدت مي‌توانم آن را ادامه دهم؟
پاسخ: اگر شما از استروژن به تنهايي يا همراه با پروژستين براي رفع علايم يائسگي استفاده مي‌نماييد، بهترين کار اين است كه از كمترين مقدار موثر دارو و براي كوتاه‌ترين زمان ممکن استفاده كنيد. با پزشك خود دست كم سالي يكبار جهت ارزيابي مجدد نياز به هورمون درماني مشورت نماييد و در مورد هرگونه يافته‌هاي جديد علمي كه ممكن است در تصميم‌گيري شما مؤثر باشند، با وي صحبت نماييد. امروزه ما دقيقاً نمي‌دانيم كه طول درمان كوتاه‌مدت هورمون درماني، چه قدر بايد باشد. يك تحقيق نشان داده است كه ميزان لخته شدن خون و سكته مغزي در عرض 1سال و ميزان بروز سرطان پستان در عرض 4 سال در افراديكه از استروژن به همراه پروژستين استفاده مي‌نمايند، افزايش مي‌يابد. ممكن است شما با مشورت پزشكتان به اين نتيجه برسيد كه افزايش ميزان اندكي خطر در شما قابل قبول است.
در مورد خطرات آگاه باشيد. استعمال سيگار و ديابت ميزان اين خطرات را افزايش مي‌دهند. بيشتر زنانيكه دچار گرگرفتگي ناشي از يائسگي مي‌شوند، معمولا آن را به مدت 4 سال يا كمتر تجربه مي‌كنند. به غير از هورمون درماني شما مي‌توانيد شدت اين علايم را به چند طريق كاهش دهيد:
- لباس‌هاي نازك بپوشيد.
- دماي منزل را پايين نگه داريد.
- از غذاهاي ادويه‌دار، كافئين و الكل پرهيز نماييد.
- از تكنيك‌هاي بيوفيدبك و ورزش‌هاي آرام بخش استفاده نماييد
همچنين با وجود آنكه هورمون درماني مؤثرترين درمان براي گرگرفتگي است، ساير داروهاي تجويزي مانند كلونيدين نيز ممكن است به تخفيف علايم البته تا حد كمتري كمك نمايند.
فهرست منابع
کتاب راهنمای پیشگیری و درمان بیماری‌های قلبی عروقی – دکتر اکبر نیک‌پژوه
تاریخ آخرین ویرایش: دی‌ماه 1402