خونریزی از بینی (خون دماغ)
کتابچه شماره 1
کتابچه شماره 2
برای مطالعه، کتابچه بالا را ورق بزنید، از بزرگنمایی و حالت تمام صفحه استفاده کنید و …
همچنین میتوانید با کلیک علامت … کتابچه را دانلود کنید و در صورت نیاز پرینت کنید یا مستقیم به صفحه مورد نظر بروید.
پادکست
برای گوش کردن به پادکست، از دکمه پخش زیر استفاده نمایید:
خلاصه
خونریزی بینی: درمان و پیشگیری اپیستاکسی
این مقاله به بررسی خونریزی بینی، که اصطلاح پزشکی آن اپیستاکسی است، میپردازد و آن را به عنوان خروج خون از بافت پوشاننده داخلی بینی تعریف میکند. این متن علل شایع این عارضه را شامل هوای خشک، دستکاری بینی، آسیب فیزیکی و برخی داروها برمیشمرد. همچنین، دو نوع اصلی خونریزی بینی را قدامی (شایعتر و کمتر جدی) و خلفی (عمیقتر و نیازمند مراقبت پزشکی فوری) طبقهبندی میکند. علاوه بر روشهای تشخیص و درمان پزشکی، توصیههایی برای توقف خونریزی در خانه و پیشگیری از آن ارائه میدهد و بر ضرورت مراجعه به پزشک در موارد خونریزی مکرر یا شدید تأکید میکند.
فیلم آموزش همگانی
خونریزی بینی (اپیستاکسی)
اپیستاکسی (Epistaxis) یا خونریزی بینی زمانی رخ میدهد که از بافتی که داخل بینی شما را پوشانده است، خون خارج شود. هوای خشک یکی از دلایل اصلی خونریزی بینی است. با انجام چند اقدام ساده میتوانید این وضعیت را درمان کرده و از آن پیشگیری کنید.
اگرچه خونریزی بینی آزاردهنده است، اما معمولاً جای نگرانی ندارد.
نمای کلی
اپیستاکسی چیست؟
اپیستاکسی اصطلاح پزشکی برای خونریزی بینی است. خونریزی بینی، به معنی خروج خون از بافت داخلی بینی، میتواند در یک یا هر دو سوراخ بینی رخ دهد، اما معمولاً فقط یک سوراخ بینی را درگیر میکند.
در بینی شما رگهای خونی بسیار ریزی وجود دارند که به گرم و مرطوب شدن هوایی که تنفس میکنید کمک میکنند. این رگها به سطح داخلی بینی بسیار نزدیک هستند. زمانی که هوا از بینی عبور میکند، ممکن است این رگها خشک و تحریک شوند. این اتفاق باعث میشود به راحتی آسیب ببینند یا پاره شوند و خونریزی بینی ایجاد شود.
حدود ۶ نفر از هر ۱۰ نفر در طول زندگی خود حداقل یک بار خونریزی بینی را تجربه میکنند. اکثر خونریزیها خفیف بوده و با مراقبت در خانه برطرف میشوند. اما اگر خونریزی شدید بود یا علائم دیگری مانند استفراغ یا مشکل در تنفس داشتید، باید به اورژانس مراجعه کنید.
انواع خونریزی بینی
دو نوع اصلی خونریزی بینی وجود دارد که بر اساس محل خونریزی تقسیمبندی میشوند:
خونریزی قدامی (Anterior Nosebleed)
خونریزی قدامی در قسمت جلویی بینی و در بخش پایینی تیغه میانی (سپتوم) که دو سمت بینی را از هم جدا میکند، شروع میشود. در این بخش، مویرگها و رگهای خونی کوچک شکننده هستند و به راحتی پاره میشوند و خونریزی میکنند. این نوع خونریزی شایعترین نوع اپیستاکسی است و معمولاً جدی نیست و اغلب میتوان آن را در خانه درمان کرد.
خونریزی خلفی (Posterior Nosebleed)
خونریزی خلفی در عمق بینی رخ میدهد و از رگهای خونی بزرگتر در بخش پشتی بینی نزدیک به گلو ناشی میشود. این نوع خونریزی میتواند شدید باشد و ممکن است خون به سمت پشت گلو جریان پیدا کند. در این حالت نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارید.
علائم و علل
علائم خونریزی بینی
معمولاً علامت دیگری به جز خروج خون از بینی وجود ندارد. در خونریزی خلفی، ممکن است مقداری خون به سمت پشت گلو و سپس معده برود. این موضوع میتواند طعم بدی در پشت گلو ایجاد کند و باعث حالت تهوع شود.
اگر علائم دیگری همراه با خونریزی داشتید، ممکن است نشانه یک بیماری زمینهای باشد.
علل خونریزی بینی در یک سوراخ بینی
اکثر خونریزیها فقط یک سوراخ بینی را درگیر میکنند، اما گاهی هر دو سوراخ را تحتتأثیر قرار میدهند. خوشبختانه بیشتر علل خونریزی بینی جدی نیستند.
شایعترین علت خونریزی بینی هوای خشک است. هوای خشک معمولاً در شرایط زیر وجود دارد:
- آبوهوای گرم و کمرطوبت
- مناطق با ارتفاع بالا
- فضاهای داخلی گرمشده با وسایل گرمایشی
هوای خشک باعث خشک شدن و ترکخوردن بافت ظریف داخل بینی میشود. در این حالت، با دستکاری بینی، واردکردن جسم خارجی یا حتی فین کردن، خونریزی بهراحتی رخ میدهد.
علل شایع دیگر خونریزی بینی:
- وارد کردن جسم خارجی به داخل بینی
- آسیب به بینی یا صورت
- انحراف تیغه بینی (Deviated septum)
- عفونتهای تنفسی فوقانی یا عفونت سینوسی که باعث عطسه، سرفه و فین کردن مکرر میشوند
- رینیت آلرژیک یا غیرآلرژیک (التهاب مخاط بینی)
- استفاده مکرر از اسپریهای ضداحتقان یا آنتیهیستامین که باعث خشکی مخاط بینی میشوند
- مصرف داروهای رقیقکننده خون مانند آسپرین، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) یا وارفارین
- استنشاق مواد شیمیایی یا بخارات ناشی از شویندهها یا محیط کار
- مصرف مواد مخدر استنشاقی مانند کوکائین
علل کمتر شایع:
- مصرف الکل
- اختلالات انعقادی مانند هموفیلی (Hemophilia) یا بیماری فون ویلبراند (Von Willebrand disease)
- فشار خون بالا
- آترواسکلروز (Atherosclerosis) یا سختشدن دیواره عروق
- جراحیهای بینی یا صورت
- تومورهای بینی
- پولیپهای بینی
- ترومبوسیتوپنی ایمنی (Immune thrombocytopenia)
- لوسمی (Leukemia)
- تلانژکتازی هموراژیک ارثی (Hereditary hemorrhagic telangiectasia)
- بارداری
علت خونریزی بینی هنگام خواب
دلایل خونریزی بینی در خواب مشابه دلایل روزانه هستند. هوای خشک، آلرژیها و عفونتهای تنفسی فوقانی میتوانند به بافت ظریف داخل بینی آسیب بزنند. همچنین خوابیدن به پهلو ممکن است فشار مستقیمی به حفره بینی وارد کرده و باعث خونریزی شبانه شود.
عوامل خطر
هر فردی میتواند دچار خونریزی بینی شود، اما برخی افراد در معرض خطر بیشتری هستند:
- کودکان ۲ تا ۱۰ ساله: به دلیل هوای خشک، سرماخوردگی، آلرژی و عادت به دستکاری بینی.
- بزرگسالان ۴۵ تا ۸۰ ساله: با افزایش سن، خون دیرتر لخته میشود. در این سنین همچنین احتمال ابتلا به فشار خون بالا، آترواسکلروز یا اختلالات انعقادی بیشتر است.
- زنان باردار: رگهای خونی داخل بینی در دوران بارداری گشاد میشوند و باعث افزایش فشار بر این رگها میشوند.
- افراد مصرفکننده داروهای رقیقکننده خون مانند آسپرین و وارفارین.
- افراد با اختلالات انعقادی مانند هموفیلی و بیماری فون ویلبراند.
تشخیص و آزمایشها
چه زمانی باید نگران خونریزی بینی باشم؟
در بیشتر موارد، خونریزی بینی جدی نیست و در خانه قابل کنترل است. اما در شرایط زیر باید به پزشک مراجعه کنید:
- خونریزی مکرر بینی
- علائم کمخونی مانند ضعف، خستگی، رنگپریدگی، تنگی نفس یا احساس سرما
- شروع خونریزی همزمان با شروع مصرف یک داروی جدید
- وجود کبودیهای غیرمعمول در بدن همراه با خونریزی بینی (ممکن است نشانه اختلالات خونی، لوسمی یا تومور بینی باشد)
اگر کودک زیر دو سال دچار خونریزی بینی شد، حتماً به پزشک کودکان اطلاع دهید.
روشهای تشخیصی پزشک
پزشک از شما سؤالاتی میپرسد، از جمله:
- مدت زمان خونریزی (به دقیقه)
- میزان تقریبی خون از دست رفته
- تعداد دفعات خونریزی
- یکطرفه یا دوطرفه بودن خونریزی
همچنین درباره موارد زیر سؤال میشود:
- داروهای مصرفی، بهویژه داروهای رقیقکننده خون و داروهای آلرژی و سرماخوردگی
- سابقه خانوادگی اختلالات خونی
- مصرف الکل یا مواد مخدر استنشاقی
سپس پزشک بینی شما را معاینه میکند. او با استفاده از یک اسپکولوم کوچک سوراخ بینی را باز میکند و با چراغ یا آندوسکوپ داخل بینی را بررسی میکند. گاهی برای کاهش درد و خونریزی از داروهای بیحسی موضعی و داروهای تنگکننده عروق استفاده میشود. همچنین ممکن است لختهها یا ترشحات خشکشده از داخل بینی خارج شوند که ممکن است ناخوشایند باشد اما دردناک نیست.
در برخی موارد، ممکن است نیاز به تصویربرداری (اشعه ایکس یا سیتیاسکن) یا آزمایش خون برای بررسی اختلالات انعقادی یا تومورهای بینی باشد.
درمان و مدیریت
درمانهای اپیستاکسی
روش درمان به علت خونریزی بستگی دارد. ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تامپون بینی (Nasal packing): قرار دادن گاز، اسفنجهای خاص یا بالون لاتکس بادشونده در بینی برای اعمال فشار و توقف خونریزی.
- کوتریزاسیون (Cauterization): سوزاندن یا بستن رگ خونی با مواد شیمیایی (نیترات نقره) یا حرارت پس از بیحسی موضعی.
- تنظیم یا قطع داروها: کاهش یا قطع داروهای رقیقکننده خون و شروع داروهای کنترل فشار خون یا داروی ترانگزامیک (Tranexamic) برای کمک به لخته شدن خون.
- خارج کردن جسم خارجی در صورت وجود.
- جراحی: برای ترمیم شکستگی بینی یا اصلاح انحراف تیغه بینی (سپتوپلاستی).
- لیگیشن (Ligation): بستن رگ خونی عامل خونریزی.
توقف خونریزی در خانه
مراحل زیر را دنبال کنید:
- آرامش خود را حفظ کنید و از دهان نفس بکشید.
- صاف بنشینید و سر را کمی به سمت جلو خم کنید.
- با انگشت شست و اشاره، قسمت نرم بالای سوراخهای بینی را فشار دهید.
- ۱۵ تا ۲۰ دقیقه صبر کنید تا خونریزی متوقف شود.
- از دستمال یا پارچه مرطوب برای گرفتن خون استفاده کنید.
موارد نیازمند مراجعه به بیمارستان یا تماس با اورژانس
در شرایط زیر به اورژانس مراجعه کنید:
- خونریزی بیش از ۱۵ تا ۲۰ دقیقه ادامه پیدا کند
- مقدار خون از دست رفته بیش از یک فنجان باشد
- مصرف داروهای رقیقکننده خون یا اختلالات انعقادی و خونریزی غیرقابلکنترل
- مشکل در تنفس
- استفراغ مداوم به دلیل بلع خون
- خونریزی پس از ضربه به سر، تصادف یا آسیب جدی به صورت یا بینی
آیا بعد از خونریزی بینی میتوانم آب بنوشم؟
بله، نوشیدن آب و مایعات بدون کافئین مانند آبمیوه توصیه میشود. ممکن است مقداری خون به معده شما رفته باشد و حالت تهوع ایجاد کند، اما نوشیدن آب باعث تشدید خونریزی نمیشود.
آیا خونریزی بینی میتواند باعث مرگ شود؟
در موارد نادر، خونریزیهای عمیق و شدید ممکن است کنترل آن دشوار باشد، اما مرگ ناشی از خونریزی بینی بسیار نادر است.
پیشگیری
روشهای پیشگیری از خونریزی بینی:
- استفاده از اسپری یا قطره سالین ۲ تا ۳ بار در روز برای مرطوب نگهداشتن بینی.
- استفاده از دستگاه بخور یا مرطوبکننده در منزل، بهویژه در اتاق خواب.
- قرار دادن ژل یا پماد مرطوبکننده مانند وازلین یا Bacitracin در سوراخ بینی با گوشپاککن (حداکثر یکچهارم اینچ داخل بینی).
- پرهیز از فین کردن شدید.
- عطسه با دهان باز درون دستمال یا آرنج.
- جلوگیری از وارد کردن اجسام یا انگشت به بینی.
- محدود کردن مصرف داروهایی مانند آسپرین و ایبوپروفن (با مشورت پزشک).
- مراجعه به پزشک برای کنترل بهتر آلرژی بینی.
- ترک سیگار.
- استفاده از محافظ صورت یا کلاه ایمنی در فعالیتهایی که احتمال آسیب به بینی دارند.
- کوتاه نگهداشتن ناخنهای کودک و آموزش به او برای دستکاری نکردن بینی.
پرسشهای متداول
آیا لختههای خون در خونریزی بینی طبیعی هستند؟
بله. لختههای خون زمانی تشکیل میشوند که یک رگ خونی آسیب میبیند تا خونریزی متوقف شود. هنگام فشار دادن بینی برای توقف خونریزی، لخته ایجاد شده و تا زمان خارج کردن یا فین کردن باقی میماند.
چرا دچار خونریزی بینی مکرر میشوم؟
دلایل متعددی برای خونریزی مکرر بینی وجود دارد، از جمله:
- استفاده مکرر از اسپریهای بینی برای آلرژی یا سرماخوردگی
- هوای خشک محیط زندگی
- مصرف مواد مخدر استنشاقی
در موارد نادر، خونریزی مکرر میتواند نشانه اختلالات انعقادی یا بیماریهای جدیتر باشد. اگر خونریزیهای شما مکرر است، باید به پزشک مراجعه کنید.
نکته پایانی
اپیستاکسی یا خونریزی بینی یک مشکل شایع ولی آزاردهنده است. با یادگیری روشهای صحیح توقف خونریزی میتوانید سریع به فعالیتهای روزمره خود برگردید. اگر خونریزی مکرر یا اختلالات انعقادی دارید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد با پزشک معالج مشورت شود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
همچنین بخوانید
