کنترل دیابت (بیماری قند خون)
به دلایل گوناگونی دیابت در بین ايراني‌ها حتی در میان جوانان درحد هشداردهنده‌ای در حال گسترش است. اکثر صاحب نظران علت را اضافه‌وزن و چاقی همراه با شیوه زندگی غیرفعال می دانند. دیابت بیماری خطرناکی است که در آن هورمونی تحت عنوان انسولین یا تولید نمی‌شود یا به شکل مناسبی عمل نمی‌کند. انسولين برای تبديل قند موجود در خون و غذاها به انرژي ضروري است. در فرد دچار ديابت بدليل اينكه انسولین کمبود دارد یا بخوبی عمل نمی‌کند، قند (گلوکز) تا سطوح خطرناکی در خون بالا می‌رود. دو نوع دیابت وجود دارد:
نوع 1 که تحت عنوان دیابت جوانان نیز خوانده می‌شود و نوع 2 که شایع‌ترین شکل آن است و بدن در آن به شکل موثری نمی‌تواند از انسولین تولید شده استفاده کند (این حالت مقاومت به انسولین نامیده می‌شود).
گر چه در این حالت با گذشت زمان، پانکراس (لوزالمعده) شروع به نارسا شدن می‌کند و توانایی خود جهت تولید کافی انسولین به منظور غلبه بر مقاومت به انسولین را از دست می‌دهد. با بروز این پدیده سطح قندخون تا مقادیر غیرسالمی افزایش می‌یابد. در این فصل بر روی دیابت نوع 2 تمركز شده و نقش آن به عنوان یک عامل خطر اصلی در ایجاد بیماری‌های قلبی‌عروقی مطرح می‌شود.
ارتباط میان دیابت و بیماری‌های قلبی‌عروقی
دیابت ممكن است منجر به بروز عوارض خطرناک متعددی شود. تهدیدکننده‌ترین این عوارض، بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌باشند. اکثر افراد دچار دیابت (در حدود دو سوم موارد) بدلیل بیماری قلبی، سکته مغزی یا بیماری عروق محیطی می‌میرند. درمان با تغییر شیوه زندگی و یک داروی خاص (متفورمین) می‌تواند در کنترل دیابت کمک کند و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی را کاهش دهد. با افزایش روزافزون مبتلایان به دیابت یا پیش دیابت که به بیماری‌های قلبی‌عروقی دچار می شوند، این مطلب به ذهن می‌آید که بیماری‌های قلبی‌عروقی و دیابت به شدت با یکدیگر مرتبط می‌باشند. شما هرچه زودتر شروع به کنترل دیابت یا پیش‌دیابت نمایید و خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی را کاهش دهید، زندگی طولانی‌تر و سالم‌تری خواهید داشت.
به نظر می‌رسد که دیابت از طریق روند تصلب‌شرایین (سفت و تنگ شدن سرخرگ‌ها بدلیل افزایش رسوبات پلاک) منجر به بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌شود. این امر با آسیب به دیواره داخلی جدارسرخرگ‌ها (اندوتلیوم) آغاز می‌شود. دیواره‌های آسیب دیده سبب تسهیل تجمع چربی‌ها می‌گردند که خود موجب تشکیل پلاک می‌گردد. بزرگ شدن پلاک سبب افزایش احتمال لخته شدن خون می‌شود. تصلب‌شرایین می‌تواند منجر به حمله قلبی (زمانیکه خون‌رسانی عضله قلبی شما قطع می‌شود)، بیماری سرخرگ محیطی (هنگامیکه عروق خونی پای شما دچار انسداد می‌گردد) یا سکته مغزی (هنگامیکه لخته خون سبب قطع خون‌رسانی مغز می‌شود) گردد. گرچه روند کلی بیماری بدرستی شناخته شده نیست، دیابت ممکن است در آسیب اولیه به اندوتليوم دخیل باشد که خود سبب اختلال توانایی دیواره سرخرگ‌ها در گشادشدن به منظور تطبیق با میزان جریان خون می‌گردد. این حالت، بدن را مستعد ایجاد لخته خون می‌نماید.
برخی گروه‌هاي نژادي بدلیل استعداد ژنتیکی در معرض خطر بيشتري براي ابتلا به دیابت هستند. افراد دارای والدین یا برادر و خواهر دچار دیابت نیز در معرض خطر افزایش یافته ابتلا به دیابت می‌باشند. به دلایل نامعلومی دیابت در زنان شایع‌تر و شدیدتر است. البته اغلب مجموعه‌ای از عوامل در افراد دچار دیابت شایع هستندکه شامل چاقی، عدم فعالیت جسمانی، فشارخون‌بالا و افزایش کلسترول می‌باشند. تمامی این عوامل در ایجاد بیماری‌های قلبی‌عروقی هم دخیل هستند.
پیش دیابت
با افزایش تعداد افراد دچار دیابت (یا سندرم مقاومت به انسولین همراه با دیابت)، پزشکان سعی می‌کنند که در تشخیص و درمان دیابت و یا ترجیحاً پیشگیری اوليه جدیت بیشتری داشته باشند. اصطلاح جدید پیش‌دیابت در افرادی بکار می‌رود که دارای سطوح قند خون بیشتر از حد طبیعی می‌باشند. البته این افزایش به حدی نیست که در محدوده دیابت قرارگیرد. هم تست تحمل گلوکز و هم تست گلوکز ناشتای پلاسما، سطح گلوکز خون را اندازه‌گیری می‌کنند ( با واحد میلی‌گرم در دسی‌لیتر mg/dl ). از هر دو آزمایش می‌توان استفاده کرد اما نحوه تفسیر نتایج آنها با یکدیگر متفاوت است.
اگر دچار اضافه‌وزن هستید یا بیش از 45 سال سن دارید، از پزشک بخواهید تا در معاینه بعدی برای شما یک آزمایش برای تشخیص حالت پیش‌دیابت نیز درخواست نماید. اگر اضافه‌وزن داشته و کمتر از 45 سال سن دارید، پزشک ممکن است بسته به وجود سایر عوامل‌خطر مانند سابقه خانوادگی دیابت، فشارخون‌بالا یا افزایش کلسترول خون انجام این آزمایش را به شما توصیه نماید.
اگر شما در محدوده پیش‌دیابت هستید، باید اقداماتی را جهت پیشگیری یا به تأخیر انداختن ابتلا به دیابت انجام دهید. بسیاری از افراد می‌توانند سطح گلوکزخون را تنها با ايجاد تغییرات اندکی در شیوه زندگی به حدود طبیعی بازگردانند. شما با کاهش تنها 5 تا 10 درصد از وزن خود می‌توانید از فواید سلامتی آن بهره‌مند شوید. اگر نمی‌توانید به وزن مطلوب خود دست پیدا کنید، حتی یک کاهش وزن 4/5 تا 7 كيلوگرمي وضعیت بهتری را ایجاد مي‌نماید. در این مرحله تغییرات سالم در شیوه زندگی بسیار مفید هستند. همچنين ممکن است پزشک با شما درباره سایرعوامل خطر مانند فشارخون بالا، کلسترول بالای‌خون و استعمال سیگار صحبت کند.
سندرم مقاومت به انسولین (سندرم متابولیک) چیست؟
سندرم مقاومت به انسولین که سندرم متابولیک نیز ناميده می‌شود، مجموعه‌ای از ویژگی‌های پرخطر مربوط به سلامتی است که به شکل قابل توجهی احتمال ابتلا به دیابت نوع 2، بیماری قلبی‌عروقی یا هر دو را افزایش می‌دهد. این سندرم در ايران درحال افزایش است و افراد زيادي دچار آن می‌باشند. علت زمینه‌ای سندرم مقاومت به انسولین و افزایش آن در ايران اضافه‌وزن و چاقی، شیوه زندگی بدون تحرک و برخی عوامل ژنتیکی است.
اگر شما سه يا تعداد بيشتري از ویژگی‌های زیر را داشته باشید دچار این سندرم هستید:
- تجمع چربی در دورکمر (چاقي سیب شکل). دورکمر بیش از 40 اینچ (102 سانتی‌متر) در مردان و بیش از 35 اینچ (88 سانتی‌متر) در زنان.
- سطح تری‌گلسیرید بالا (بیش از mg/dl 150)
- سطح کلسترول HDL (کلسترول‌خوب) پایین: کمتر از mg/dl 40 در مردان و کمتر از mg/dl 50 در زنان
- فشارخون 130/85 میلی‌متر جیوه یا بیشتر
- سطح بالای گلوکز ناشتای خون شاخصی برای مقاومت به انسولین، mg/dl 110 یا بیشتر (جدول زیر)
دیابت
ابتلا به دیابت به این مفهوم است که شما در معرض خطر بیشتر بیماری‌های عروق محیطی (درپاها) و قلبی می‌باشید . شما باید دیابت، فشارخون و سطح کلسترول خون خود را بدقت کنترل کنید. مراقبت از قلب در برگیرنده اعمال تغییرات سالم در شیوه زندگی (مثل رژیم سالم، کاهش وزن یا اطمینان از عدم افزایش بیش از حد وزن، ترک سیگار در صورت استعمال) و علاوه بر آنها مصرف داروی مناسب در صورت نیاز می‌باشد.
پیشگیری از حمله قلبی
یکی از نگرانی‌های عمده در افراد مبتلا به دیابت، پیشگیری از بیماری سرخرگ کرونری است که شایع‌ترین شکل بیماری قلبی‌عروقی بوده و می‌تواند منجر به حمله قلبی شود.
پزشک با شما برای ایجاد تغییرات سالم در شیوه زندگی همکاری خواهدکرد که این امر در به حداقل رساندن خطر حمله قلبی کمک کننده است. هدف کنترل مناسب قندخون، فشارخون و سطح کلسترول خون می‌باشد.
- کنترل سطح قندخون نیازمند مراقبت دقیق می‌باشد. پزشک ممکن است به شما یاد بدهدکه چگونه روزانه سطح قند خون خود را کنترل کنید. پزشک همچنین ممکن است آزمایشی تحت عنوان HbA1C را برای شما انجام دهد که یک آزمایش خونی است. این آزمایش مقدار قند متصل به هموگلوبین درخون را اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش ميانگين قند خون شما را در 2 تا 3 ماه گذشته نشان مي‌دهد و مشخص مي‌كند كه در طول اين مدت قندخون چگونه کنترل شده است. هدف درمانی برای سطح HbA1C، کمتر از 7 می‌باشد که نشان می‌دهد در طول دوره مربوطه سطح قند خون شما کمتر از 150 بوده است.
- کنترل فشار خون در سطح 130/80 میلی‌مترجیوه، بار موجود برروی قلب را کاهش می‌دهد و به حفظ عملکرد کلیه‌ها کمک می‌کند.
- کنترل کلسترول باید شامل سطح هدف برای هر سه نوع چربی‌های خون باشد (LDL و HDL و تری‌گلیسیرید). در افرادیکه مبتلا به دیابت نوع 2 هستند، هدف درمانی LDL دست‌یابی به سطح mg/dl 100 يا حتي بهتر از آن mg/dl 70 است.
علائم هشداردهنده حمله قلبی
اگر هر یک از علایم حمله قلبی به شرح زیر را تجربه کردید، بلافاصله با شماره تلفن 115 یا اورژانس تماس بگیرید:
- درد يا احساس ناراحتی در قفسه سینه
- درد یا احساس ناراحتی در بازو، پشت، صورت، گردن یا معده
- تنگی نفس
- تعریق یا سبکی سر
- سوء هاضمه یا تهوع
درخواست فوری کمک بسیار مهم است چرا که شروع درمان مناسب در ساعت اول بروز علایم حمله قلبی، می‌تواند جان انسان را نجات دهد. دیابت ممكن است دستگاه عصبی را تحت تأثیر قرار دهد. در نتیجه ممکن است به هنگام حمله قلبی هیچ گونه علامتی حس نکنید یا ممکن است نسبت به سایر افراد علایم باليني خفیف‌تر باشند. مهم است که شما و خانواده‌تان علایم حمله قلبی را بشناسید تا بتوانید بلافاصله آنها را تشخيص داده و به دنبال درمان باشید.
مصرف آسپرین برای پیشگیری از حمله قلبی
پزشک ممکن است علاوه بر داروهایی که استفاده می‌کنید به شما توصیه کند که روزانه از مقدار کمی آسپرین هم استفاده کنید. یک فرد دچار دیابت نسبت به سایر افراد، استعداد بیشتری جهت لخته شدن خون دارد و آسپرین بنظر می‌رسد مانع از تشکیل شدن لخته خون بوسیله سلول‌های خونی می‌شود.
پزشک ممکن است پایین‌ترین دوز (مقدار) موثر را برای شما توصیه کند که اغلب بین 80 تا 160 میلی‌گرم است. بدلیل آنکه بیشتر افراد دچار تحریک دیواره معده متعاقب مصرف آسپرین می‌شوند، ممکن است شما ترجیح دهید که از قرص‌های آسپرین با پوشش روده‌ای استفاده کنید. این پوشش قرص آسپرین را قادر می‌سازد تا از معده بدون حل شدن عبور کند و بجای آن در روده حل شود. این امر از عوارض نامطلوبی چون درد معده و تهوع جلوگیری می‌کند. برخی افراد نمی‌توانند به شکل مطمئن از آسپرین استفاده کنند. اگر می‌دانید که دچار آلرژی نسبت به آسپرین هستید، احتمال خونریزی دارید، به تازگی دچار خونریزی گوارشی شده‌اید، بیماری کبدي دارید، یا سنتان کمتر از 21 سال است (عوارض آسپرین در افراد جوان هنوز به خوبی بررسی نشده‌است) باید از مصرف آسپرین پرهیز کنید. در افرادیکه نمی‌توانند آسپرین مصرف کنند، پزشک ممکن است داروی جایگزینی نظیر «کلوپیدوگرل» را تجویز نماید.
کنترل فشارخون بالا
از هر سه فرد دچار دیابت، درحدود دو نفر مبتلا به فشارخون بالا هستند. تنها راه تشخیص ابتلا به فشارخون بالا، اندازه‌گیری آن است. اگر شما مبتلا به دیابت باشید، باید هر موقع که به پزشک مراجعه می‌کنید، فشارخون خود را اندازه‌گیری کنید (دست‌کم سالیانه2 تا 4 بار). بدلیل اینکه هم دیابت و هم فشارخون‌بالا در ایجاد بیماری قلبی‌عروقی دخیل هستند، فرد دچار دیابت باید سطح فشارخون خود را حتی پایین‌تر از سایر افراد نگه دارد (کمتر از 130/80 میلتی‌متر جیوه). علاوه بر توصیه به رعایت رژیم غذایی، ورزش، ترک سیگار و عدم سومصرف الکل، پزشک ممکن است مصرف یک یا چند دارو را به شما توصیه نماید. این داروها ممکن است شامل ادرارآورها، مهارکننده‌های ACE، مهارکننده‌های بتا، مهارکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین نوع 2 و یا مهارکننده‌های کانال کلسیم باشند.
کنترل کلسترول بالا
بسیاری از افراد مبتلا به دیابت نمی‌توانند سطح چربی‌خون خود را در محدوده مقادیر سالم حفظ نمایند. اگر دچار دیابت هستید، دست‌کم سالی یکبار چربی‌های خون خود را اندازه‌گیری کنید (در صورت توصیه پزشکتان با تناوب بیشتر). افراد دچار دیابت نسبت به سایر افراد به احتمال بیشتری دارای کلسترول HDL پایین و تری‌گلیسیرید بالا می‌باشند. همچنین به احتمال بیشتری،سطوح بسیار بالای VLDL را دارند. VLDL نوعی کلسترول است که فرد را مستعد ایجاد رسوب در سرخرگ‌ها می‌کند.
در افراد دچار دیابت، حفظ کلسترول و تری‌گلسیرید در سطوح پایین بسیار مهم است. اکثر افراد دچار دیابت برای حفظ چربی‌های خون خود در حدود پایین، علاوه بر تغییرات سالم در شیوه‌زندگی به مصرف دارو هم نیاز دارند. پزشک ممکن است برای شما یک یا چند نوع از داروهای کاهش دهنده کلسترول خون تجویز نماید.
بیماری سرخرگ محیطی
بیماری سرخرگ محیطی (PAD) زمانی رخ می‌دهد که عروق پا بواسطه افزایش رسوب دچار گرفتگی یا تنگ شدگی شده باشند. تصلب‌شرایین روندی است که سبب بروز PAD می‌شود. بیماری سرخرگ محیطی (PAD) در افراد دچار دیابت در سنین پایین‌تری ایجاد می شود و سریع‌تر پیشرفت می‌نماید. PAD در مراحل اولیه در بیشتر افراد بدون علامت است. اگر بیماری تا مراحل شدید پیشروی کند، شایع‌ترین علامت درد در عضلات (و نه در مفاصل) در هنگام فعالیت خواهد بود. این علامت لنگش متناوب ناميده می‌شود و مفهوم آن این است که پا و ساق پا در هنگام فعالیت، خون و اکسیژن کافی دریافت نمی‌کنند.
درد در لنگش متناوب با فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی ایجاد می‌شود و با استراحت یا توقف فعالیت برطرف می‌شود. بدون درمان، PAD ممکن است به حدی پیشرفت کند و خون‌رسانی را آن‌قدرکم نماید که پوست و بافت عضلانی پا و ساق پا را بدلیل محروم شدن از اکسیژن دچار آسيب نماید. در موارد شدید ممکن است عمل جراحي بر روي عروق خوني يا حتي قطع پا ضرورت پیدا کند. در افراد مبتلا به دیابت و PAD همزمان، تعداد زیادی از موارد قطع پا و شست پا صورت می‌گیرد.
در حدود یک سوم از افراد دچار دیابت، مبتلا به بیماری سرخرگ محیطی نیز می‌باشند. این افراد اگر دچار علایم نشوند، متوجه آن نمی‌شوند. اگر شما سیگار می‌کشید، فشارخون بالا و کلسترول بالا دارید، دچار اضافه وزن می‌باشید، از لحاظ جسمانی غیرفعال هستید، بیش از 50 سال سن دارید، سابقه خانوادگی بیماری قلبی‌عروقی دارید و يا قبلاً دچار حمله قلبی یا سکته مغزی شده‌اید، در معرض خطر بیشتر ابتلا به PAD قرار دارید. اگر متوجه شدید که عضلات ساق پای شما هنگامیکه ورزش می‌کنید دچار درد و گرفتگی می‌شوند و با استراحت این حس برطرف می‌شود، اگر گاهی احساس بی‌حسی، سوزن سوزن شدن یا سرما در پا و ساق خود می‌کنید یا دچار عفونت یا زخمی در پای خود هستیدکه بهبود نمی‌یابد، به نزد پزشک خود بروید تا از لحاظ PAD مورد ارزیابی قرار گیرید.
اگر شما دچار آسيب عصبي (نوروپاتي) هستید که علامتی شایع در افراد دیابتی بوده و به مفهوم احساس سوزش در پا و ران می‌باشد، ممکن است شما اين دو درد را با هم اشتباه کنید. تا حد امکان ویژگی‌های درد را برای پزشک خود توضیح دهید. بویژه اگر علاوه بر دیابت عوامل خطر دیگری هم داشته باشید (حتی اگر دچار علایم هم نشده باشید) ممکن است پزشک ارزیابی از نظر PAD را برای شما انجام دهد.
شایع‌ترین تست جهت شناساییPAD، ارزیابی نبض مچ پا و پا می‌باشد.
اگر شما مبتلا به PAD باشید درمان بوسیله تغییرات سالم در شیوه زندگی مثل ترک سیگار، کنترل دیابت، کنترل فشارخون‌بالا، فعالیت جسمانی بیشتر، شروع یک برنامه ورزشی جهت بهبود جریان خون و استفاده از رژیم کم کالری جهت کنترل کلسترول خون آغاز می‌شود. همچنین پزشک شما ممکن است داروهایي برای رفع درد پاها و افزایش میزان پیاده‌روی و همچنین داروهای ضدپلاکتی (که به پیشگیری از لخته شدن خون کمک می‌کنند) و یا استاتین‌ها (که به کاهش کلسترول خون کمک می‌کنند) را برای شما تجویز کند.
علائم کاهش قند خون عبارتند از:
درمان کاهش قند خون قانون 15:15
فهرست منابع
کتاب راهنمای پیشگیری و درمان بیماری‌های قلبی عروقی – دکتر اکبر نیک‌پژوه
تاریخ آخرین ویرایش: دی‌ماه 1402