آﻣﻮزش خودمراقبتی بیماران در بای‌پس عروق کرونری (CABG)
بیمار/ همراه گرامی خواهشمندیم در جهت ارائه خدمات بهتر، خودمراقبتی زیر را مطالعه فرموده و به این توصیه‌ها پس از ترخیص از بیمارستان توجه فرمائید.
جراحی بای‌پس عروق کرونری (CABG) چیست؟
حملات قلبی، آنژین و سایر مشكلات قلبی به‌دنبال تنگی یا انسداد سرخرگهای كرونر تأمین‌كننده خون عضلات قلب روی میدهند. جراحی بای‌پس قادر است با خلق یك مسیر عروقی دیگر، جریان خون عضله قلب را دوباره بازگرداند. این عمل اغلب، هنگامی انجام می‌شود كه علائم شما به دارو پاسخ نداده یا به چند انسداد در سرخرگهای كرونر مبتلا باشید.
در عمل بای‌پس (Coronay Artery Bypass Groft)، جراح یك رگ خونی مربوط به قسمت دیگری از بدن را به سرخرگ كرونر پیوند میزند. به این منظور یكی از این سه رگ خونی استفاده می‌شود: سرخرگ پستانی داخلی از قفسه سینه، سیاهرگ صافن از كناره داخلی پا یا سرخرگ رادیال از ساعد دست. بعضی پزشكان ممكن است تركیبی از این عروق پیوندی را استفاده كنند.
هدف از جراحی بای‌پس، برقراری مجدد جریان خون كافی به عضله قلب است. بهبود جریان خون در اغلب اوقات، درد قلبی و سایر مشكلات سرخرگ كرونر را تسكین میدهد.
آموزش بدو ورود
- تمامی سوالات خود در مورد مراقبت از بیمارتان در منزل در طول بستری در بخش را از پرستار بپرسید.
- دستبند مشخصات جهت شناسایی شما می‌باشد، لذا خواهشمند است تا زمان ترخیص آن را در مچ دست خود نگه دارید و هنگام ترخیص توسط پرستار بخش از دست شما خارج خواهد شد در غیر این صورت به پرستار اطلاع دهید.
- بهداشت فردی خود را در طول بستری رعایت نموده و دست‌های خود را مرتب بشویید.
- زباله‌های عادی خود را در سطل زباله آبی رنگ رها کنید.
- وسایل مربوط به پانسمان و سرم شما زباله عفونی محسوب می‌شود و باید در سطل زباله زرد رها شود.
- در صورت نیاز به پرستار از زنگ احضار که بالای سر شما نصب گردیده است استفاده نمایید.
- نرده‌های کنار تخت را جهت جلوگیری از سقوط بالا نگه دارید.
- در صورت داشتن سابقه بیماری و سابقه حساسیت (دارویی، غذایی) پرستار و پزشک معالج را در جریان قرار دهید.
- در صورتی که بیماری خاصی دارید و تحت درمان هستید به پزشک و پرستار خود اطلاع دهید، زیرا ممکن است نیاز باشد داروهای شما قطع شده و داروهای جدید جایگزین شود.
- دوش بگیرید و بدن خود را با صابون یا شامپو بدن بشویید. موهای زائد باید تراشیده شود. (در مردان از ناحیه گردن تا مچ پا)
- شب قبل از عمل شام سبک میل کنید. از ۱۲ شب هیچگونه خوراکی یا نوشیدنی میل ننمایید.
- هر گونه وسیله خارجی اعم از ساعت، دندان مصنوعی، جواهرات، گیره، موبایل و… را تحویل همراهان خود دهید. خانم‌ها از مصرف هر گونه وسیله آرایشی، اسپری ضد عرق و لاک ناخن خودداری نمایند. کلیه لباس‌ها به هنگام اعزام به اتاق عمل خارج و لباس مخصوص پوشیده شود.
- هر گونه آرایش و لاک ناخن را پاک نمایید.
- در شب قبل از عمل معمولا به شما یك داروی آرامبخش نیز داده می‌شود تا راحت بخوابید و چنانچه باز هم دچار بی‌خوابی بودید حتماً با پرستار خود صحبت كنید زیرا داشتن یك خواب خوب قبل از عمل جراحی بسیار مهم است.
- مدارک قبلی خود را به همراه داشته باشید تا پزشک بتواند در مورد درمان شما تصمیم درست بگیرد.
- قبل از جراحی جهت انجام سرفه عمیق و محکم، تمرین کنید تا بعد از جراحی این کار را به راحتی انجام دهید.
آموزش حین بستری
بخش مراقبت‌های ویژه (آی سی یو):
بعد از اتمام عمل شما به بخش مراقبت‌های ویژه منتقل می‌شوید. در این بخش فشار خون، تعداد تنفس، سطح اکسیژن، درجه حرارت و نوار قلب شما به طور مداوم بررسی می‌شود. پس از آنکه وضعیت شما به ثبات نسبی رسید و به هوش آمدید، صدای صحبت و نیز صداهای عجیبی می‌شنوید. سر و صداها مربوط به دستگاه‌های اطراف شماست. وضع شما مرتب بررسی می‌شود. تا زمانی که لوله تنفسی در گلوی شماست قادر به صحبت نیستید. وقتی شما هوشیارتر شده و خودتان تنفس کنید، لوله تنفسی خارج می‌شود و برای مدتی به وسیله یک ماسک، اکسیژن دریافت می‌کنید. ممکن است مدت کوتاهی به علت وجود لوله تنفسی، در گلو احساس سوزش داشته باشید که با گذشت زمان برطرف خواهد شد. ممکن است احساس کنید مثانه شما پر است و نیاز به ادرار کردن دارید، نگران نباشید زیرا برای شما سوند تخلیه ادرار قرار داده شده است.
بعد از آنکه لوله تنفسی خارج شد هر دو ساعت سرفه کرده و تنفس‌های عمیق داشته باشید. این کار کمی سخت است، ولی برای خروج خلط از ریه‌ها و جلوگیری از ذات‌الریه بسیار مهم است. به علت داروهایی که گرفته‌اید در دهانتان احساس خشکی می‌کنید. پرستار لب‌های شما را با آب مرطوب می‌کند. مصرف بیشتر مایعات موجب استفراغ شما خواهد شد.
مراقبت در روزهای دوم به بعد:
- وقتی وضعیت شما به حد کافی تثبیت شد پرستار به شما کمک خواهد کرد در تخت خود بنشینید و پاهایتان را از لبه تخت آویزان نمایید. اگر این حالت را تحمل کنید شاید حتی لحظاتی بتوانید کنار تخت بایستید یا در یک صندلی بنشینید. وقتی نشسته‌اید پاهایتان را روی هم نیندازید. بدون کمک هرگز به تخت برنگردید.
- برای کاهش تورم پاها و بهبود خونرسانی ممکن است نیاز به پوشیدن جوراب‌های واریس داشته باشید.
- در روزهای بعد کماکان به تنفس عمیق و سرفه ادامه دهید. دستگاه مخصوصی برای کمک به تنفس‌های عمیق در اختیارتان قرار می‌گیرد.
- لوله‌های موجود در قفسه سینه شما ممکن است تا ۲-۱ روز دیگر باقی بمانند.
- هیچ‌گاه پشت سرهم و سریع نفس نکشید و یا سرفه نکنید.
- موقع ایستادن و راه رفتن کمر و سینه خود را صاف نگه دارید و قوز نکنید.
- با اجازه پزشک شروع به راه رفتن کنیدو هر روز بیشتر راه بروید.
- موقع تغییر وضعیت مواظب سیم‌ها و لوله‌های متصل باشید.
- در صورتی که محل زخم جراحی شما خیس شد یا پانسمان جدا شد پرستار را مطلع کنید.
- در صورت داشتن درد به پرستار اطلاع دهید.
رژیم غذایی بعد از عمل در بیمارستان:
روز اول بعد از عمل معمولا چندین ساعت تغذیه شما منحصر به سرم می‌باشد و به تدریج بر حسب تحمل شما ابتدا رژیم مایعات شروع می‌شود و به تدریج غذای نیمه جامد و جامد داده خواهد شد.
آموزش پس از ترخیص
دردهای پس از جراحی:
- معمولا پس از جراحی باز قلب با توجه به برش قفسه سینه به مدت چند هفته تا سه ماه در این ناحیه گاهی دردهای شدید به خصوص با تغییر وضعیت، فشار روی این قسمت‌ها و یا در تنفس عمیق حس می‌شود. به طور معمول هنگام درد توصیه می‌شود از مُسکن‌های خوراکی مثل استامینوفن استفاده نمایید.
- نباید بیمار این دردها را تحمل کند چون سبب افزایش کار قلب و یا افزایش فشار خون می‌شود.
- در صورتی که درد با مُسکن‌های معمول بهبودی نداشت به پزشک یا نزدیکترین مرکز درمانی مراجعه نمایید.
مراقبت از زخم و استحمام:
- اغلب بخیه‌های قفسه سینه قابل جذب بوده و نیازی به پانسمان نمی‌باشد، مگر اینکه ترشحات وجود داشته باشد.
- برای پیشگیری از عفونت ضرورت دارد محل جراحی خشک و تمیز نگه داشته شود.
- خارش، سوزش و بی‌حسی در مسیر زخم ممکن است اتفاق بیفتد.
- استفاده از پماد ویتامین A+D برای نرم نگه داشتن زخم مناسب است.
- تا چند روز پس از ترخیص ممکن است از محل عمل (جای لوله‌های تخلیه کننده ترشحات عمل) باز هم ترشحات بیاید. در این صورت روی آنها گاز استریل قرار دهید.
- بعد از ترخیص حمام مجاز است. سعی کنید هفته‌های اول حمام شما بیشتر از ده دقیقه طول نکشد.
رژیم و عادات غذایی:
- بعد از عمل تا چند روزی ممکن است اشتهای شما کاهش یابد و احساس تلخی در دهان داشته باشید، ولی شما باید رژیم مناسب و کافی را تا حد ممکن برای بهبود هر چه سریع‌تر دریافت کنید.
- در ماه اول بهتر است بعد از خوردن غذا مقداری نشسته و استراحت کنید.
- غذا را به آرامی و با حوصله (جویدن کامل) میل کنید. بهتر است به جای مصرف 3 وعده غذایی، 5 تا 6 وعده غذا با حجم‌های کمتر مصرف کنید.
- بهتر است از روغن‌های کانولا، کلزا و زیتون استفاده کنید و تا حد امکان مصرف روغن‌های حیوانی و نباتی را محدود نمایید.
- برای پیشگیری از یبوست، مایعات فراوان و میوه و مواد غذایی حاوی فیبر مثل سالاد و سبزیجات استفاده کنید.
- نان‌های سبوس‌دار را جایگزین نان‌های سفید کنید.
- مصرف شیرینی و قند و نوشابه را محدود کرده و از قندهای طبیعی (کشمش، توت خشک، خرما و…) استفاده کنید.
- اگر دچار دیابت هستید باید رژیم غذایی خود را طبق دستور پزشک ادامه دهید.
- از لبنیات کم‌چرب استفاده کنید. گوشت ماهی و منابع گیاهی اُمگا 3 شامل سویا و آجیل‌های خام برای شما خوب است.
- مصرف قرص وارفارین با ویتامین K تداخل دارد. منابع غذایی حاوی ویتامین K شامل سبزیجات سبز تیره (کاهو، کلم بروکلی و اسفناج) است. این مواد باید به صورت ثابت و هفتگی و با مقدار کم مصرف شود اما آنها را نباید از رژیم غذایی حذف کرد، چون تأثیر هر کدام از این مواد غذایی، بر روی دارو و PT در افراد مختلف متفاوت است.
فعالیت‌ها و ورزش:
- موقع ترخیص با ماشین شخصی می‌توانید به منزل بروید.
- در صورت نبود آسانسور در خانه مسکونی شما، روزهای اول بعد از ترخیص می‌توانید به آرامی 40 تا 50 پله را بالا بروید.
- در اولین روزهای ورود به منزل، فعالیت شما بایستی نظیر فعالیت‌هایی باشد که در بیمارستان انجام می‌داده‌اید. به تدریج می‌توانید فعالیت خود را کمی افزایش دهید.
- احساس خستگی و ضعف بعد از جراحی شایع است.
- پیاده‌روی از روزی 5 دقیقه (3 تا 4 بار در روز) شروع کنید. به تدریج بر میزان پیاده‌روی بیافزایید. سپس به روزی یک ربع تا نیم ساعت پیاده‌روی افزایش دهید.
- از حرکاتی که به قفسه سینه فشار می‌آورد خودداری فرمایید. (دور کردن بازو ها از هم، برداشتن جسم سنگین و…)
- از ایستادن یا نشستن در یک وضعیت برای مدت طولانی بپرهیزید.
- از انجام کارهای سنگین به مدت 3 ماه خودداری کنید.
- 3 ماه بعد از عمل جراحی قلب و اطمینان از جوش خوردن قفسه سینه می‌توانید به تدریج ورزش‌های دیگر از جمله شنا، دویدن نرم و دوچرخه‌سواری را شروع نمایید.
- شدت ورزش به حدی باشد که دچار احساس تنگی نفس، خستگی، سرگیجه و درد سینه نشوید.
- یادتان باشد دو ساعت بعد از غذا خوردن ورزش را شروع کنید.
- هنگام استراحت و خواب می‌توانید به پشت و یا پهلوها بخوابید.
- هنگام سرفه کردن به وسیله دست یا یک بالش که جلوی استخوان جناغ خود قرار می‌دهید، قفسه سینه را ثابت نگه دارید.
اختلالات گوارشی:
- بسیاری از بیماران از یبوست بعد از عمل شاکی هستند که این به خاطر عدم تحرک و نیز مصرف کم مایعات است. با افزایش پیاده‌روی، مصرف مایعات و مصرف غذاهای فیبردار و میوه می‌توان این حالت را برطرف کرد.
- در صورت لزوم با نظر پزشک از داروهای مُلَیِن استفاده کرد.
مصرف دارو:
- به دستورات پزشک خود در مورد داروها دقت کنید.
- در صورت مصرف آسپرین آن را وسط غذا میل کنید.
- اگر هنگام مصرف داروها حالت‌هایی مثل سردرد، سرگیجه یا تاری دید به شما دست داد، به پزشک خوداطلاع دهید.
- از مصرف خودسرانه سایر داروها حتی داروهای گیاهی خودداری کنید.
- داروی دیگوکسین را بهتر است صبح ناشتا و داروی وارفارین را عصر با معده خالی مصرف کنید.
- داروهای ادرارآور مثل فروزوماید، اسپیرونولاکتون و تریامترن اچ را در ابتدای صبح مصرف کنید و اگر روزی 2 بار استفاده می‌کنید نوبت دوم را عصر مصرف کنید تا شب راحت بخوابید.
- برای کنترل بی‌خوابی که پس از جراحی شایع است، با تجویز پزشک معالج داروی خواب‌آور مصرف کنید و از خوردن مواد محرک و کافئین‌دار مثل قهوه و چای زیاد در شب پرهیز نمایید.
- هنگام مراجعه به مطب پزشک حتماً داروهای مصرفی و مدارک پزشکی خود را به همراه داشته باشید.
سایر توصیه‌ها:
- تورم پا تا مدتی بعد از عمل ممکن است دیده شود. برای کاهش این تورم بهتر است هنگام خوابیدن بالش زیر پاها بگذارید.
- در روزهای خیلی گرم و خیلی سرد بیرون نروید. (سه ماه اول)
- باید سعی کنید که از اضطراب و استرس دور باشید.
- پس از ترخیص، ملاقات و عیادت‌ها شما را خسته کرده و دوره نقاهت را طولانی می‌کند. تا دو هفته ملاقات‌ها باید خیلی کم باشد.
- سیگار نکشید و حتی از حضور در مکان‌هایی که دیگران در آنجا مشغول سیگار کشیدن هستند دوری کنید.
- در زمان تعیین شده توسط پزشک به مطب مراجعه نمایید.
- از سرگیری فعالیت جنسی به موازات سایر فعالیت‌ها می‌باشد و 8 هفته پس از جراحی می‌توانید به طور طبیعی به آن بپردازید.
علائم هشدار
در صورت مشاهده موارد زیر سریعاً به پزشک یا نزدیکترین مرکز درمانی مراجعه نمائید:
- درد شدید قفسه سینه
- خونریزی از محل عمل
- پیشرفت تورم و کبودی در محل عمل
- تنگی نفس شدید و احساس سنگینی در قفسه سینه
- تب بالای 38 درجه
- تپش قلب شدید
- ضعف و بی‌حالی
فهرست منابع
- Schwartz Principles of Surgery
- Acute Coronary Syndroms. American Heart Association
- http://mayoclinic.org/disease condition
- برونر و سودارث / پرستاری داخلی جراحی: قلب و عروق 2022 – انتشارات جامعه‌نگر
تاریخ آخرین ویرایش: 10 مرداد 1402