Generic selectors
Exact matches only
Search in title
Search in content
Post Type Selectors

سکته مغزی و سایر بیماری‌های عروق خونی

العربیة English
استخوان و مفاصل اصلاح شیوه زندگی بیماری‌های تنفسی بیماری‌های روان بیماری‌های قلبی عروقی چشم و بینایی داخلی دهان و دندان دیابت، غدد و متابولیسم زنان و بارداری سرطان‌ها (کانسر) کلیه و مجاری ادراری گوش، حلق و بینی مغز و اعصاب صفحه اصلی کتابچه‌های آموزشی فهرست کتابچه‌ها و نوشته‌های آموزشی

سکته مغزی و سایر بیماری‌های عروق خونی

سکته مغزی نوعی آسیب مغزی است و زمانی رخ می‌دهد که خون‌رسانی قسمتی از مغز قطع می‌شود و یا اینکه در قسمتی از بافت مغزی خونریزی روی می‌دهد. سکته مغزی با شروع ناگهانی علایم عصبی مشخص می‌شود و این علایم عصبی حداقل 24 ساعت طول می‌کشند. همانند هر عضو دیگری در بدن، فعالیت مغز نیز وابسته به تغذیه خونی می‌باشد و مغز نیازمند خون حاوی اکسیژن و مواد غذایی می‌باشد تا میلیاردها سلول مغزی از این مواد استفاده نمایند. کاهش و فقدان اکسیژن باعث مرگ سریع سلول‌های مغزی می‌شود و آسیب دایمی مغز، ظرف مدت کوتاهی (چند ساعت یا حتی چند دقیقه) رخ می‌دهد.

سلول‌های مغزی به خوبی برای انجام کارهای مختلف در بدن از تنفس و تحرک گرفته تا صحبت کردن، فکرکردن، احساس‌کردن، هشیاری و حافظه سازمان‌دهی شده‌اند. عوارض سکته مغزی به این موارد بستگی دارد: چه قسمتی از مغز آسیب دیده است؟ چه قدر طول کشیده است تا جریان خون باز برگردد؟ سایر نواحی مغز تا چه حد می‌توانند این آسیب را جبران نمایند؟

سکته مغزی یکی از علل اصلی ناتوانی و مرگ و میر است. سکته مغزی حاصل بیماری‌های عروق مغزی (معمولا تصلب شرایین یا آترواسکلروز رگ‌های خون‌رسانی کننده مغز) می‌باشد. مثل بیماری‌های قلبی‌عروقی که بیماری‌های زمینه‌ای آن‌ها ممکن است سال‌ها قبل از “حمله قلبی ناگهانی” بوجود آمده باشند، شرایطی که باعث می‌شوند فرد دچارسکته مغزی (حمله مغزی) شود نیز ممکن است طی سال‌ها پدید آمده باشند. امروزه، پزشکان، اطلاعات بسیاری درباره نحوه تشخیص علایم یک سکته مغزی، نحوه درمان سریع آن و نحوه بازتوانی فردیکه دچار سکته مغزی شده است، بدست آورده‌اند. همچنین اطلاعات خوبی درباره اینکه چه عواملی باعث بروز سکته قلبی می‌شوند نیز در دسترس می‌باشند، لذا برای پیشگیری از سکته مغزی می‌توان گام‌هایی برداشت.

خون چگونه به مغز شما می‌رسد

مغز (که تقریبا به 20 درصد خون‌رسانی بدن نیاز دارد)، خون غنی از اکسیژن را توسط دو سری سرخرگ دریافت می‌کند. سری اول، سرخرگ‌های کاروتیدی نام دارند که از گردن بالا می‌روند. سرخرگ‌های کاروتیدی، سرخرگ‌های اصلی هستند که می‌توانید نبض آنها را در زیر فک‌هایتان احساس کنید. سرخرگ کاروتید خارجی خون صورت شما را تامین می‌کند و سرخرگ کاروتید داخلی به جمجمه می‌رود و خون دو سوم جلویی مغزتان را تامین می‌کند. بیشتر سکته‌های مغزی در نتیجه انسداد این سرخرگ‌ها روی می‌دهند.

گروه دیگر سرخرگ‌ها، سرخرگ‌های مهره‌ای هستند که موازی با ستون فقرات شما کشیده شده‌اند و به کف جمجمه می‌روند . این دسته عروق در ساقه مغز منشعب می‌شود و یک سوم باقی مانده پشت مغز را تغذیه می‌کند. آمبولی (لخته متحرک) نیز ممکن است از طریق این سرخرگ‌ها به مغز برود و ایجاد سکته مغزی نماید. سیاهرگ‌های ژوگولار (وداجی) که از گردن به سمت پایین می‌روند، خون را از مغز خارج کرده و به قلب باز می‌گردانند.

پیشگیری از سکته مغزی

تحقیقات نشان داده‌اند که سکته مغزی در گروه خاصی از افراد بیشتر رخ می‌دهد و در این راستا عوامل خطری وجود دارند که نمی‌توان آنها را تغییر داد. سن یکی از این عوامل است و اگر چه احتمال ابتلا به سکته مغزی در هر سنی وجود دارد، ولی خطر بروز این بیماری با افزایش سن بالا می‌رود. بطورکلی، مردان بیش از زنان به سکته مغزی دچار می‌شوند، ولی در صورت ابتلا به سکته مغزی زنان نسبت به مردان بیشتر دچار مرگ می‌شوند. همچنین سابقه ژنتیکی فرد، نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کند: در صورت ابتلای یکی از والدین، اجداد یا خواهر و برادرها به سکته مغزی، خطر ابتلا به سکته مغزی افزایش خواهد یافت. تقریباً تعداد سیاه‌پوستانی که در اثر سکته مغزی جان می‌سپارند دو برابر تعداد سفیدپوستان است، و این امر تا حدودی به این علت است که سیاه‌پوستان در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به فشارخون‌بالا، دیابت و چاقی قرار دارند.

در ارتباط با سکته مغزی عوامل زیادی نیز وجود دارند که می توان آنها را کنترل و درمان کرد. سابقه پزشکی اهمیت بسیار زیادی دارد. اگر درگذشته به یک سکته مغزی حتی یک حمله گذرای کاهش خون‌‌رسانی دچار شده‌اید (TIA، که در آن علایم بالینی در عرض کمتر از 24 ساعت ناپدید می‌شوند)، احتمال وقوع یک سکته مغزی دیگر در شما افزایش خواهد یافت. اگر مبتلا به بیماری‌های قلبی مانند بیماری سرخرگ‌های کرونری، ریتم نامنظم قلب (آریتمی) و نارسایی قلبی باشید، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سکته مغزی قرار خواهید داشت. بنابراین، تغییرات سالم در شیوه زندگی و درمان دارویی بیماری‌های قلبی عروقی ممکن است از بروز سکته مغزی پیشگیری نمایند.

شما برای کاهش خطر بروز سکته مغزی می‌توانید کارهای زیادی انجام دهید از قبیل:

تشخیص علائم هشداردهنده

عوارض و اثرات سکته‌های مغزی ممکن است خفیف یا شدید بوده و موقتی یا دایمی باشند. در برخی از انواع سکته‌های مغزی ، مراقبت فوری و سریع پزشکی و بازگرداندن سریع خون‌رسانی به مغز، ممکن است آسیب وارده به مغز را به حداقل برساند و بهبودی ناحیه دچار سکته مغزی را به حداکثر برساند. سه ساعت نخست بعد از وقوع سکته مغزی حیاتی‌ترین ساعات هستند، بنابراین باید به سرعت نسبت به علایم بالینی سکته مغزی واکنش نشان داد. بیشترین تاخیر در شروع درمان، به علت دیر رسیدن بیماران دچار سکته مغزی به بیمارستان رخ می‌دهند. معمولا این بیماران مدت زمان زیادی صبر می‌کنند و سپس با اورژانس تماس گرفته و یا به بیمارستان مراجعه می‌نمایند. هرگز خود را معطل نکنید و بلافاصله با اورژانس تماس گرفته و یا به بیمارستان مراجعه نمایید.

علائم هشداردهنده سکته مغزی

اگر متوجه یک یا چند مورد از علایم زیر در خودتان یا یکی از اعضای خانواده یا دوستان خود شدید، تاخیر نکنید. سریعاً به اورژانس (115) زنگ بزنید و یا بلافاصله به بیمارستان مراجعه نمایید:

خود را برای اقدامات زیر آماده کنید:

خود را برای اقدامات اورژانسی آماده کنید:

حملات گذرای کاهش خون‌رسانی

حمله گذرای کاهش خون‌رسانی (TIA)، سکته مغزی کوچک یا سکته مغزی هشداردهنده نیز نامیده می‌شود. TIA زمانی رخ می‌دهد که یک لخته خونی موقتا جریان خون به سمت مغز را متوقف می‌کند ولی قبل از اینکه آسیب جدی به مغز برسد، آنرا ترک می‌کند. TIAممکن است چند دقیقه تا 24 ساعت طول بکشد، ولی سپس این علایم بالینی از بین می‌روند و ایجاد آسیب دایمی نمی‌کنند. TIA باعث وقوع علایمی مانند سکته مغزی می‌شود، ولی سبب آسیب دایمی نمی‌شود. با این حال، TIA یک شاخص بسیار مهمی برای سکته مغزی محسوب می‌شود: از هر سه نفری که به TIA دچار می‌شوند، یک نفر در آینده دچار سکته مغزی خواهد شد.

اما TIA هیچ اطلاعاتی درباره زمان بروز سکته مغزی ناتوان‌کننده و یا کشنده بعدی نمی‌دهد. سکته مغزی ناتوان کننده و یا کشنده بعدی ممکن است روزها و یا شاید سال‌ها بعد اتفاق بیافتد. تنها تفاوت بین TIA و سکته مغزی دوره کوتاه علایم و این حقیقت است که عوارض ناشی از TIA دایمی نیستند. اما مراجعه سریع به نزد پزشک و دریافت مراقبت‌های پزشکی لازم پراهمیت است. پزشک ابتدا باید بررسی کرده و مشخص نماید که آیا شما به TIA دچار شده‌اید یا به سکته مغزی، یا اینکه به بیماری‌های مرتبط دیگری (مانند تشنج، سنکوپ، سردرد میگرنی یا سایر بیماری‌های قلبی) مبتلا شده‌اید.

علایم هشداردهنده TIA
اگر متوجه یک یا چند مورد از علایم زیر در خود یا فرد دیگری شدید، تاخیر نکنید. بلافاصله با اورژانس (115) تماس بگیرید یا به بیمارستان مراجعه نمایید، مهم نیست که این علایم چقدر مبهم می‌باشند و یا اینکه چقدر طول کشیده‌اند:

انواع سکته مغزی

به طورکلی دو نوع سکته مغزی وجود دارد. بیشتر سکته‌های مغزی (یعنی 3 مورد از هر 4 سکته مغزی) ایسکمیک (ناشی ازکاهش خون‌رسانی) می‌باشند، یعنی اینکه در اثر انسداد یک سرخرگ خون‌رسانی کننده بخشی از مغز (معمولا توسط لخته خون) ایجاد می‌شوند. معمولا قبل از یک سکته مغزی بزرگ‌ و شدید و ناتوان‌کننده، یک TIA (کاهش گذرای خون‌رسانی مغز) ایجاد می‌شود. یک سکته مغزی هموراژیک (خونریزی دهنده،که کمتر دیده می‌شود ولی اغلب کشنده است) در اثر خونریزی در مغز بوجود می‌آید. درهر دو نوع سکته مغزی (ایسکمیک و هموراژیک)، جریان خون به قسمتی از مغز قطع می‌شود و بافت مغز آسیب می‌بیند.

فرد مبتلا به سکته مغزی ایسکمیک (ناشی از کاهش خون‌رسانی) ممکن است در اثر این سکته مغزی ناتوان شود، چرا که بخشی از مغز به خاطر نبودن خون می‌میرد و مغز نمی‌تواند سلول‌های از دست رفته را جایگزین کند. با این حال، ممکن است برخی افراد سرانجام بدون هیچ اختلالی و یا با کمی اختلال بهبود یابند. فردیکه دچار سکته مغزی هموراژیک (خونریزی دهنده) شده است، ممکن است به سرعت در اثر افزایش فشار جمجمه ناشی از خون‌ریزی در مغز جان خود را از دست بدهد. اما اگر فرد زنده بماند، ممکن است مغز قسمتی از فعالیت خود یا حتی بیشتر آن را دوباره بدست آورد.

سکته مغزی ایسکمیک (ناشی از کاهش خون‌رسانی)

یک سکته مغزی ایسکمیک (ناشی از کاهش خونرسانی) که شایع‌ترین نوع سکته مغزی می‌باشد، اغلب زمانی رخ می‌دهد که یک لخته خونی در یکی از سرخرگ‌های کاروتیدی تشکیل می‌شود و سپس از آنجا جدا شده و به یکی از سرخرگ‌های خون‌رسانی کننده مغز می‌رود و آن را مسدود می‌کند.

معمولا لخته‌های خونی بیشتر در سرخرگ‌های کاروتیدی که از قبل در اثر تصلب‌شرایین (آترواسکلروز) باریک و تنگ شده‌اند، تشکیل می‌شوند. این حالت بیماری سرخرگ کاروتیدی یا تنگی کاروتیدی نامیده می‌شود. همچنین لخته‌های خونی تشکیل شده در سرخرگ‌های مهره‌ای و یا در قلب، ممکن است باعث سکته مغزی شوند. پزشکان باید بدانند که لخته‌ها درکجا تشکیل شده‌اند، چرا که این امر به تشخیص بیماری‌های زمینه‌ای موجود و درمان آنها کمک می‌کند.
اگر در یک قسمت مسدود سرخرگ، یک لخته‌خونی ایجاد شود، به آن ترومبوس گفته می‌شود. ترومبوس بیشتر در یک سرخرگ مبتلا به تنگی کاروتیدی رخ می‌دهد. در سکته مغزی ترومبوآمبولیک، ابتدا ترومبوس تشکیل می‌شود و سپس قطعه کوچکی از آن جدا شده و حرکت می‌کند تا در یک سرخرگ کوچک متوقف شده و خون‌رسانی قسمتی از بافت مغزی را قطع ‌نماید.

وقتیکه یک لخته کوچک خونی در قسمتی از بدن تشکیل شده و سپس از محل تشکیل خود جدا شده و حرکت می‌کند به آن آمبولی (لخته متحرک) گفته می‌شود. اگر آمبولی در یک سرخرگ خون‌رسانی کننده مغز گیر کرده و آن را مسدود کند، نوعی سکته مغزی به نام سکته مغزی آمبولیک (ناشی از آمبولی) ایجاد می‌شود. اگر یکی از سرخرگهای کاروتید دچار تنگی شود احتمال تشکیل آمبولی افزایش زیادی می‌یابد.

بعضی اوقات یک آمبولی در قلب ایجاد می‌شود و از طریق جریان خون حرکت می‌کند و در نقطه‌ای از انشعابات دستگاه گردش خون سرخرگی گیر کرده و متوقف می‌شود. آمبولی‌های قلبی، اغلب توسط نوعی اختلال در ریتم قلب موسوم به فیبریلاسیون دهلیزی تشكيل مي‌شود. فیبریلاسیون دهلیزی باعث ضربان نامنظم قلب در دهليزها یعنی در حفرات فوقانی قلب می‌شود. به علت ضربان غیرطبیعی قلب، خون در دهلیزها باقی مانده و لخته‌هایی ایجاد می‌کنند که می‌توانند از قلب جدا شده، حرکت کرده و وارد جریان خون شوند. آمبولی‌های قلبی، معمولا باعث شروع ناگهانی علایم بالینی می‌شوند که ممکن است با گذشت زمان، شدیدتر نیز شوند.

سکته مغزی هموراژیک (خونریزی دهنده)

سکته‌های مغزی هموراژیک (خونریزی دهنده) زمانی رخ می‌دهند که یک سرخرگ در داخل یا بر روی سطح مغز ترکیده و یا پاره می‌شود و بافت مغز را غرق خون نماید. از آنجایی‌که رگ پاره شده خود بخشی از رگ‌های خون‌رسانی کننده بافت مغز می‌باشد، لذا بخشی از بافت مغزی منبع خون‌رسانی کننده خود را از دست می‌دهد. همچنین ممکن است خونریزی ایجاد فشار و یا تورم در داخل و یا بر روی مغز نماید. علاوه بر این، فعالیت رگ‌های خونی مجاور نیز مختل می‌شود و آنها با پاره شدن اولین رگ تحت فشار قرار می‌گیرند. شدت سکته مغزی به میزان خونریزی بستگی دارد. دو نوع سکته مغزی خونریزی دهنده وجود دارد (سکته داخل مغزی و سکته زیر عنکبوتیه‌ای)، که هر کدام از روی محل خونریزی شناسایی می‌شوند.

خونریزی مغزی، خونریزی در داخل مغز است. این حالت معمولا ناشی از پاره شدن آنوریسم مغزی می‌باشد. آنوریسم مغزی عبارتست از یک منطقه ضعیف شده در دیواره یک سرخرگ مغزی، که از خون پرشده و به سمت بیرون برآمده می‌شود. فشارخون‌بالای مزمن شایع‌ترین اختلال مرتبط با ضعف دیواره رگ‌های خونی می‌باشد. اگر آنوریسم پاره شود، که در بیشتر اوقات به دلیل ابتلا به فشارخون بالا رخ می‌دهد، سکته مغزی هموراژیک (خونریزی دهنده) روی می‌دهد. یک خونریزی مغزی ممکن است در اثر ضربه مغزی مثلا در تصادف با خودرو رخ دهد.

خونریزی زیر عنکبوتیه زمانی رخ می‌دهد که یک رگ خونی موجود در سطح مغز پاره شود و خون در فضای بین مغز و جمجمه (فضای زیر عنکبوتیه یا ساب آراکنویید) ریخته شود. خون ممکن است در مایع مغزی نخاعی که این فضا را پر می‌کند باقی بماند، یا اینکه ممکن است در پیامتر (غشا داخلی پوشاننده سطح مغز) پخش شود و روی بافت مغز نشت کند، اما معمولا وارد خود مغز نمی‌شود. این نوع خونریزی ممکن است ناشی از پاره شدن یک آنوریسم یا ضربه مغزی باشد. شایع‌ترین علامت خونریزی زیر عنکبوتیه سردرد ناگهانی و شدید می‌باشد.

سكته‌های مغزی هموراژیک (ناشی از خونریزی‌) و سکته‌های مغزی ایسکمیک (ناشی از کاهش خون‌رسانی): سكته ‌مغزی زمانی رخ می‌دهد كه خون‌رسانی بخشی از مغز، توسط یك لخته یا خونریزی قطع شود. اكثر سكته‌ها در اثر آمبولی (لخته در حال حركت خون) ایجاد می‌شوند. این آمبولی‌ها در داخل سرخرگ‌های تغذیه‌كننده بافت مغز گیر می‌کنند و باعث توقف خون‌رسانی و سکته مغزی می‌شوند. سكته مغزی خونریزی دهنده بر اثر خونریزی در داخل یا برروی بافت مغز ایجاد می‌شود و شیوع كمتری دارد.

سایر بیماری‌های عروقی

سکته‌های مغزی و TIAها (حملات گذرای ایسکمیک یا کاهش خون‌رسانی) شاید معروفترین انواع بیماری‌های عروقی باشند، اما این بیماری‌ها ممکن است ناشی از انواع دیگری از بیماری‌های عروق محیطی باشند و یا اینکه با این بیماری‌ها ارتباط داشته باشند. این بیماری‌ها عبارتند از تنگی کاروتیدی، بیماری سرخرگ محیطی، آنوریسم و ناهنجاریهای سرخرگی-سیاهرگی. هر یک از این بیماری‌های عروقی ممکن است سبب بروز علایم خاص خود شوند و اگر درمان نشوند ممکن است منجر به سکته مغزی شوند.

تنگی کاروتیدی

اگر سرخرگ‌های کاروتیدی توسط تصلب‌شرایین (آترواسکلروز) آسیب دیده باشند، ممکن است جریان خون مغز، به علت تشکیل پلاکی که سرخرگ را باریک می‌کند، کم شود. تنگی یک اصطلاح پزشکی برای توصیف باریک شدن است و پزشکان ممکن است بیماری شما را با اعلام درصد باریک شدگی اعلام کنند: تنگی 60 درصد یعنی اینکه سرخرگ شما 60 درصد مسدود شده است. شکل و شدت این باریک شدگی مرتبط با میزان خطر تشکیل لخته می‌باشد.

اگر مبتلا به بیماری سرخرگ کاروتیدی می‌باشید، ممکن است مبتلا به بیماری سرخرگ کرونری نیز باشید، چرا که فرایند تصلب‌شرایین (آترواسکلروز) معمولاً به یک بخش منفرد از دستگاه‌ گردش خون محدود نمی‌شود. عوامل مشابهی مانند سطوح بالای LDL و تری‌گلیسرید، فشارخون بالا، سیگارکشیدن، دیابت، سابقه خانوادگی، چاقی و عدم فعالیت جسمانی با این بیماری‌ها ارتباط داشته و معمولا منجر به یک گرفتاری عمومی در دستگاه گردش خون بدن می‌شوند.

خود بیماری سرخرگ کاروتیدی دارای علایم خاصی نمی‌باشد، اما نشانه‌های هشداردهنده سکته مغزی از جمله حملات گذرای کاهش خون‌رسانی مغز یا TIA ها نشانه‌هایی هستند که نشان می‌دهند جریان خون به سمت مغز مسدود شده است. با این حال، برخی افراد ممکن است مبتلا به تنگی شدید باشند بدون اینکه هیچ یک از این علایم بالینی را نشان بدهند.

ممکن است پزشک طی یک معاینه معمولی جسمانی از طریق گوش دادن با گوشی پزشکی در محل سرخرگ‌های گردن به وجود تنگی در سرخرگ کاروتیدی مظنون شود.گاهی اوقات یک سرخرگ نیمه مسدود باعث ایجاد صدای مشخصی (موسوم به برویی کاروتید) می‌شود، این صدا به علت تلاطم خون به هنگام عبور از محل تنگی ایجاد می‌شود که یک صدای نرم قابل شنیدن توسط گوشی پزشکی می‌باشد. اگر پزشک صدای فوق را بشنود به این معناست که تصلب شرایین (آترواسکلروز) وجود دارد، اما این موضوع نشان نمی‌دهد که شدت آن تا چه حدی است. برای ارزیابی شدت بیماری باید بررسی‌های بیشتری مانند سونوگرافی داپلر و MRI آنژیوگرافی انجام شوند.

ممکن است پزشک بررسی‌های تشخیصی دیگری را برای تعیین وجود یا وسعت بیماری تجویز کند: سونوگرافی کاروتید جریان خون و ضخامت سرخرگ‌های کاروتیدی را نشان می‌دهد؛ تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) تصویر واضحی از سرخرگ‌های خون‌رسانی کننده مغز می‌دهد؛ بررسی‌های چشمی، نبض‌ سرخرگ‌های پشت چشم را اندازه می‌گیرند، و ممکن است به طور غیر مستقیم انسداد سرخرگ‌های کاروتیدی را نشان‌ دهند؛ در آنژیوگرافی دیجیتالی و آنژیوگرافی تفریقی دیجیتال (DSA)، یک ماده حاجب به داخل جریان خون تزریق می‌شود و سپس از سرخرگ‌ها با استفاده از اشعه ایکس، عکس گرفته می‌شود.

به منظور بهبود بیماری سرخرگ کاروتیدی و پیشگیری از سکته مغزی باید شیوه زندگی خود را تغییردهید. اگر کمتر از 50درصد قطر سرخرگ‌های کاروتیدی شما مسدود شده‌اند، پزشک ممکن است برای شما داروهای ضدانعقاد مانند هپارین و وارفارین یا داروهای ضدپلاکتی مانند آسپرین یا کلوپیدوگرل را به منظورکاهش احتمال تشکیل لخته‌های خونی تجویز نماید. ممکن است مجبور باشید تا آخر عمرخود یک عامل ضدپلاکتی مانند آسپرین و یا یک عامل ضدانعقاد مانند وارفارین مصرف نمایید.

اگر دچار بیش از 50درصد تنگی در یک یا چند رگ کاروتیدی خود هستید و همچنین علایم کاهش جریان خون در مغز شما دیده می‌شوند، پزشک ممکن است عمل برداشت لایه داخلی کاروتید (اندآرترکتومی) یا ترمیم عروقی کاروتید (آنژیوپلاستی کاروتید) را برای شما توصیه کند تا از باریک‌تر شدن بیشتر رگ‌ها جلوگیری کند و به پیشگیری از سکته مغزی کمک کند.

سرخرگ‌های کاروتید و سرخرگ‌های مهره‌ای
سرخرگ کاروتید مشترک از آئورت جدا می‌شود. سرخرگ کاروتید مشترک به شاخه‌های کاروتید خارجی (که خون صورت و پوست سر را تامین می‌کند) و کاروتید داخلی (که خون بخش جلویی مغز را تامین می‌نماید) تقسیم می‌شود. سرخرگ‌های مهره‌ای هم از آئورت جدا می شوند و در طول نخاع طی مسیر می نمایند و سپس به شاخه هایی تقسیم می‌شوند که به قسمت عقبی مغز خون‌رسانی می‌نمایند.

آنوریسم‌ها

آنوریسم عبارتست از متورم شدن یا بالونی شدن قسمتی از دیواره عروق به سمت خارج. آنوریسم در اثر افزایش فشارخون در قسمتی از دیواره ضعیف شده سرخرگ بوجود می‌آید. همه آنوریسم‌ها پاره نشده و ممکن است کوچک و بی‌ضرر باقی بمانند. اما اگر قسمت بالونی شده بیش ازحد کشیده شود (احتمالا توسط تصلب‌شرایین یا آترواسکلروز، فشارخون‌بالا یا بر اثر سیگار کشیدن) ممکن است آنوریسم پاره شود.

ممکن است آنوریسم‌ها در هر سرخرگی دیده شوند ولی آنها معمولا در محل انشعاب سرخرگ‌ها تشکیل می‌شوند. آنوریسم‌های مغزی در رگ‌های خون‌رسانی کننده مغز ایجاد می‌شوند. اگر این سرخرگ‌ها پاره شوند، باعث ایجاد یک سکته مغزی هموراژیک (خونریزی دهنده) می‌شوند. انواع دیگر آنوریسم‌ها عبارتند از آنوریسم‌های موجود درآئورت شکمی (که خون را از قلب به سایر نقاط بدن می برند)؛ در زیر معده، آنوریسم سینه‌ای در بخشی از آئورت که در قفسه سینه قرار دارد و آنوریسم بطنی در بطن چپ قلب. در این نواحی، اگر آنوریسمی پاره شود، ممکن است فرد بیمار به سرعت در اثر خونریزی بمیرد.

ممکن است آنوریسم مغزی کوچک باشد و موجب بروز هیچ‌گونه علایم بالینی نشود. اما اگر به اعصاب و بافت‌های مجاور فشار وارد کند ممکن است منجر به سردرد، تاری دید یا دوبینی شود. پزشکان معمولا آنوریسم‌های مغزی را بوسیله آنژیوگرافی، ام-آر-آی یا سی‌تی‌اسکنتشخیص می‌دهند. درمان آنوریسم، به اندازه و محل آنوریسم‌ها و سطح کلی سلامت شما بستگی خواهد داشت. اگر آنوریسم کوچک بوده و شما فاقد علایم بالینی باشید، پزشک یا متخصص اعصاب ممکن است بصورت دوره‌ای آن را ارزیابی کند تا متوجه بزرگ شدن آن شود. خطر وقوع سکته مغزی با افزایش اندازه آنوریسم بیشتر می‌شود.

پاره‌ شدن آنوریسم به فضای زیر عنکبوتیه (ساب‌آراکنویید، فضایی ما بین دولایه از 3 لایه احاطه مغز)، شایع‌ترین علت خونریزی زیر عنکبوتیه می‌باشد. فضای زیرعنکبوتیه با مایع مغزی نخاعی (CSF) پر شده است و خونریزی ممکن است در این مایع باقی بماند یا اینکه از طریق پاره شدن لایه داخلی مغز (پیامتر) وارد بافت مغز شود. خونریزی شدید زیرعنکبوتیه (یکی از دلایل از دست رفتن هشیاری) ممکن است باعث آسیب دایمی یا مرگ شود. شایع‌ترین علامت خونریزی زیرعنکبوتیه سردرد ناگهانی و بسیار شدید می‌باشد. همچنین ممکن است گردن بیمار سفت شده و فرد نسبت به نور حساس گردد.

متداول‌‌ترین درمان آنوریسم، یک نوع عمل جراحی است که در طی آن یک قطعه فلزی در قسمت بالونی شده کار گذاشته می‌شود. درمان کمتر تهاجمی آنوریسم، با استفاده از یک روش داخل عروقی انجام می‌گیرد، که در طی آن از طریق یکی از عروق، یک استنت فنری در سرخرگ به منظور حمایت از دیواره‌ها کار گذاشته می‌شود

غربالگری برای آنوریسم آئورتی

آنوریسم آئورتی شکمی (یک نقطه ضعیف و بیرون برآمده در دیواره آئورت در زیر معده) بالقوه کشنده است. اگر این آنوریسم پاره شود، احتمالا به سرعت منجر به مرگ خواهد شد. سالانه افراد زیادی در اثر این عارضه جان خود را از دست می‌دهند و پزشکان حدس می‌زنند مرگ ناشی از پارگی آنوریسم ممکن است بیشتر از آمار ارایه شده باشد، چرا که مرگ‌های ناشی از پارگی آنوریسم اغلب به اشتباه به حملات قلبی و سکته‌های مغزی ربط داده می‌شوند.

مردان بیشتر از 65 سال که سیگاری بوده و یا سابقه مصرف سیگار درگذشته را دارند، در معرض خطر بیشتری جهت ابتلا به آنوریسم آئورتی می‌باشند. اگر یکی از اعضای خانواده دچار آنوریسم شده باشد، میزان خطر در بقیه اعضای خانواده بالاتر می‌رود. فشارخون بالا و کلسترول بالا نیز از جمله عوامل خطر مرتبط با آنوریسم می‌باشند. این عوامل خطر در مردان نسبت به زنان 4 برابر شایع‌تر می‌باشند.

بیشترآنوریسم‌های آئورتی، علایم بالینی ندارند. بسیاری از آنها به صورت اتفاقی در طول بررسی‌هایی تشخیص داده می‌شوند که به دلایل دیگر در حال انجام بوده‌اند. اگر یک آنوریسم آئورتی شروع به بزرگ شدن کند، ممکن است منجر به بروز درد در معده، پهلوها یا پشت شود. بعضی اوقات در طول یک معاینه جسمانی، پزشک ممکن است یک آنوریسم آئورتی را بصورت توده‌ای نرم و دارای ضربان در شکم احساس کند.

برخی متخصصان امورپزشکی توصیه می‌کنند که تمام مردان بالای 65 سالی که در طول زندگی خودشان دخانیات مصرف کرده‌اند (100 نخ سیگار یا بیشتر، حدود 5 بسته) باید از نظر وجود آنوریسم آئورتی شکم، سونوگرافی شوند. اگر یک آنوریسم کوچک تشخیص داده شود، می‌توان آن را با جراحی ترمیم کرد. سودمندی اسکن هنوز مورد بحث بود و ممکن است بیمه آن را پوشش ندهد، ولی انجام اسکن می‌تواند نجات بخش زندگی باشد. اگر شما یک مرد بالای 65 سال و سیگاری می‌باشید یا زنی با چندین عامل خطر می‌باشید، با پزشک خود مشورت نمایید که آیا ارزیابی بیشتر از نظر آنوریسم آئورتی لازم است.

ناهنجاری سرخرگی – سیاهرگی

ممکن است سکته‌های مغزی در اثر یک وضعیت غیرطبیعی مادرزادی در مغز به نام ناهنجاری سرخرگی-سیاهرگی رخ دهند. علت ناهنجاری‌های سرخرگی-سیاهرگی هنوز معلوم نشده است. ناهنجاری‌های سرخرگی-سیاهرگی درحقیقت توده‌ای از رگهای درهم برهم هستند. درناهنجاری سرخرگی-سیاهرگی اغلب اتصالات غیرطبیعی بین سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها وجود دارند. ناهنجاری‌های سرخرگی-سیاهرگی ممکن است در هر قسمت از مغز و نخاع وجود داشته باشند. فشارخون در این داخل این رگ‌ها بالا رفته و ممکن است منجر به پارگی آنها شود و متعاقب آن خونریزی بر روی مغز و یا داخل آن رخ دهد.

اغلب ناهنجاری‌های سرخرگی-سیاهرگی تا سال‌ها هیچگونه علایم بالینی ندارند. بیماران مبتلا به ناهنجاری‌های سرخرگی-سیاهرگی ممکن است در اثر نشت خون به مغز یا نخاع دچارسردردهای عودکننده یا تشنج شوند. اگر دچار علایم بالینی باشید، پزشک انجام ام.آر.آی یا آنژیوگرافی را برای تشخیص این رگ‌های ناهنجار توصیه خواهد کرد.

برنامه درمانی یک ناهنجاری سرخرگی-سیاهرگی اغلب شامل ترکیبی از تکنیک‌هایی است که به منظور برداشتن تمام یا بخشی از این توده عروقی یا قطع منبع خونی آن صورت می‌گیرد، قبل از اینکه بیش از حد بزرگ و در نهایت پاره شود. برخی از ناهنجاری‌های عروقی را می‌توان به وسیله عمل جراحی برداشت. جراحی پویای رادیویی (stereotactic radiosurgery) تکنیک دیگری است که از اشعه برای بستن رگ‌های غیرطبیعی استفاده می‌کند. این نوع عمل جراحی را تنها بر روی توده‌های کوچک می‌توان انجام داد و ممکن است دو سال طول بکشد تا کل توده از بین برود. تکنیک سوم، آمبولیزاسیون است. در آمبولیزاسیون از کاتترهای باریکی برای انتقال یک چسب مایع به رگ‌هایی استفاده می‌شود که این ناهنجاری را تغذیه می‌کنند. آمبولیزاسیون می‌تواند برداشتن توده توسط جراحی را ایمن‌تر نموده و یا اندازه توده را طوری کوچکترکند که امکان جراحی رادیویی بوجود بیاید.

اگر یک ناهنجاری سرخرگی-سیاهرگی قبل از تشخیص و درمان پاره شود، ممکن است بیمار به طورناگهانی بمیرد. اگر فرد بیمار زنده بماند و نواقص عصبی شدید ناشی از پارگی و خونریزی رخ ندهد، ممکن است جراحی اورژانسی بر روی بیمار انجام شود.

روش‌های ارزیابی سکته های مغزی

اگر درگذشته مبتلا به سکته مغزی، حملات گذرای کاهش خون‌رسانی مغز (TIA) یا سایر علایم سکته‌های مغزی شده‌اید، ممکن است پزشکان بررسی‌هایی را برای مشاهده مغز و نحوه خون‌رسانی آن انجام دهند تا بتوانند تشخیص دهند که کدام قسمت از مغز تحت تاثیر قرارگرفته است و همچنین بتوانند تعیین نمایند که سکته‌مغزی باعث چه مشکلاتی شده است. پزشک با درنظرگرفتن سابقه پزشکی شما تصمیم خواهد گرفت که چه بررسی‌هایی ضروری‌اند. معمولا این بررسی‌ها، ایمن و بدون درد بوده و ممکن است به صورت سرپایی انجام شوند (یعنی لازم نیست شما در طول شب در بیمارستان بستری باشید).

تصویربرداری از مغز
برخی بررسی‌ها برای بررسی بافت مغز از تکنیک‌های تصویربرداری استفاده می‌کنند:

روش‌های ارزیابی فعالیت الکتریکی مغز

برخی تست‌ها فعالیت الکتریکی مغز را بررسی می‌کنند:

روش‌های ارزیابی جریان خون در مغز

برخی تست‌‌ها عملکرد عروقی را بررسی می‌کنند و نشان می‌دهند که جریان خون در مغز چگونه است:

غربالگری برای بیماری سرخرگی
برخی متخصصین پزشكی توصیه می‌كنند كه تمامی افراد بالای 60 سال بویژه افرادیکه عوامل خطر سكته مغزی را دارند از لحاظ بیماری سرخرگ کاروتید و بیماری سرخرگ محیطی جهت پیشگیری از سكته مغزی ارزیابی شوند. دو تست تشخیصی شامل سونوگرافی كاروتید و شاخص مچ پایی بازویی (كه در آن فشارخون در دست و پا با هم مقایسه می‌شود) جهت سنجش مراحل زودرس بیماری سرخرگی به كار می‌روند. مراحل زودرس بیماری سرخرگی با تغییرات سالم در شیوه زندگی و دارو قابل رفع می‌باشند. سونوگرافی كاروتید و شاخص مچ پایی بازویی اغلب در بیمارستان انجام می‌شوند. اگر شما بالای 60 سال سن دارید و بیش از یك عامل خطر برای سكته مغزی دارید (سابقه خانوادگی، مصرف دخانیات، افزایش وزن، فشارخون بالا، دیابت یا پیش‌دیابت) با پزشك خود در مورد لزوم انجام سونوگرافی كاروتید و شاخص مچ‌پایی‌بازویی صحبت كنید.

اثرات سکته مغزی

اثرات سکته مغزی ممکن است از نسبتاً اندک تا به شدت ناتوان کننده متغیر باشند. این امر به نوع سکته مغزی، ناحیه آسیب دیده مغزی و شدت آسیب مغزی بستگی دارد. با بازتوانی بسیاری از این مشکلات بهبود می‌یابند. در برخی از افراد میزان بهبودی بیشتر است، چرا که سلول‌های مغزی اتصالات جدیدی را ما بین خود برای بازیابی عملکردهای از دست رفته ایجاد می‌کنند.

سکته مغزی ممکن است باعث هریک از موارد زیر در یک فرد شود:

فلج، ضعف، عدم کنترل حرکتی. یکی از شایع‌ترین ناتوانایی‌های حاصل از سکته مغزی، فلج یا ضعف می‌باشد. معمولا این موارد در یک سمت بدن، یعنی در سمت مخالف ناحیه آسیب دیده مغز روی می‌دهد. ممکن است این موارد به صورت، بازو، پا و یا کل یک سمت بدن آسیب واردکند. ممکن است فعالیت‌های روزمره مانند لباس پوشیدن، راه رفتن یا برداشتن وسایل دشوار شوند. برخی از افراد در بلعیدن غذا دچار مشکل می‌شوند. ممکن است صدمه به قسمت پایینی مغز موجب بروز مشکلاتی در هماهنگی شود، که به شکل بدن، طرز راه رفتن و تعادل بدن تاثیر می‌گذارند.

کاهش آگاهی. ممکن است از دست دادن حس یا توانایی حرکت باعث شوند که فرد نسبت به مسایل سمت آسیب دیده بدنش غافل شود، یا حتی وجود آن سمت را فراموش نماید. ممکن است این افراد فقط یک سمت بدن خود را بپوشانند یا فقط از یک طرف بدن روی مبلمان بنشینند.

آشفتگی حسی شامل درد. فرد دچار سکته مغزی ممکن است توانایی لمس کردن، احساس درد، دما یا موقعیت را از دست بدهد. همچنین ممکن است آسیب حسی باعث بروز مشکلاتی در تشخیص اشیای عادی و حتی قسمت‌هایی از بدن شود. برخی از افراد درد، بی‌حسی یا قلقلک را در اندام‌های آسیب دیده خود گزارش می‌کنند. ممکن است در اثر عدم تحرک، یک اندام فلج شده خشک شود و باعث ایجاد ناراحتی گردد. همچنین ممکن است آسیب به دستگاه عصبی باعث بروز درد مزمن در اندام‌های آسیب دیده یا سایر قسمت‌های بدن شود. سيستم عصبي نيز ممكن است باعث دردهاي مزمن هم در اندام‌هاي تحت تاثير و هم در ساير نقاط بدن گردد.

اختلال تکلم. حدوداً از هر چهار بيمار مبتلا به سكته مغزي، يك نفر در صحبت كردن و تكلم، فهم كلام، خواندن يا نوشتن دچار مشكل مي‌شود. اگر چه معمولا سكته مغزي بر روي شنوايي تاثير مستقیمی نمی‌گذارد، ولي آسيب به مركز تکلم در مغز ممكن است به توانايي فرد در فهم يا پاسخ دادن به كلمات گفتاري يا نوشتاري صدمه بزند، به اين شرايط آفازی‌ گفته مي‌شود. فرد مبتلا به “آفازي بیانی” نمي‌تواند افكار و احساسات خود را از طريق كلام منتقل نمايد. فرد مبتلا به “آفازی درکی” ‌در فهم و پردازش کلام مشكل دارد و اغلب بي‌ربط و متناقض صحبت مي‌كند. اگر عضلات مورد استفاده در سخن گفتن آسيب ببينند، فرد مبتلا ممكن است گفتاري آهسته، غیر شمرده و نامفهوم داشته باشد كه به اين حالت “دیس‌آرتری” گفته مي‌شود.

حافظه و يادگيري. در برخي افراد ممكن است طول مدت توجه كردن و تمرکزكوتاه شود، حافظه كوتاه-مدت ضعيف گردد و يا يادگيري مطالب جديد با مشكل مواجه شود. ممكن است توانایی این افراد در حفظ پیوستگی و تسلسل میان افكار و اعمال از بين برود، لذا این بیماران در زمان انديشيدن و فكركردن، سازماندهي كارها، انجام متوالي برخي امور و يا اطاعت از دستورات بسيار معذب مي شوند.

احساسات و هیجان‌ها. آسيب فيزيكي به مراكز احساسي و هیجانی در مغز ممكن است منجر به نوسانات خلق يا واكنش‌هاي احساسي و هیجانی غيرمنطقی موسوم به”ناپایداری هيجاني” و “تغییرات شخصیتی” گردد. فرد بیمار ممكن است كنترل خنده و گريه خود را از دست بدهد. پس از سكته مغزي و به عنوان یک پاسخ واكنشي به ناتواني، افسردگي در این افراد، بیماری شایعی است.

درمان سكته مغزي

سكته مغزي هيچ درماني قطعی ندارد، ولي استفاده از داروها، جراحي‌، مراقبت‌هاي بيمارستاني، پشتيباني و حمایت از بیماران در دوران نقاهت و همچنین بازتواني مبتلایان به سکته مغزی همه بخش‌های مفیدی از درمان سكته مغزي می‌باشند. از آنجايي‌كه فرایند بیماری در سکته‌های مغزی ایسکمیک (ناشی از کاهش خون‌رسانی) و یا هموراژیک (ناشی از خونریزی) متفاوت می‌باشند، لذا درمان فوري سکته‌های مغزی بر اساس نوع آنها متفاوت می‌باشند. در يك سكته مغزي ايسكميك (ناشی از کاهش خون‌رسانی)، درمان اوليه بر روي رفع انسداد (مانند لخته خون) در رگ‌هاي خوني و احياي جريان خون به سمت مغز متمرکز مي‌باشد. بيشتر سكته‌های مغزي از نوع ايسكميك می‌باشند. در يك سكته مغزي هموراژيك (ناشی از خونریزی)، درمان مي‌تواند شامل عمل جراحي براي متوقف كردن خونريزي و درمان حمایتی از آنوریسم عروقي به منظور پيشگيري از پارگي آن باشد. در هر دو نوع سكته مغزي برای درمان بیماری زمینه‌ای (که اغلب نوعي بيماري عروقي است)، ممكن است استفاده از دارو، جراحي يا آنژيوپلاستي ضروری باشد.

اگر به بيمارستانی مراجعه نمودید و پزشكان تشخيص دادند كه شما دچار سكته مغزي ايسكميك (ناشی از کاهش خون‌رسانی) شده‌ايد، ممكن است به شما داروهاي ضدپلاكتي (مانند آسپيرين وکلوپیدوگرل) و داروهای ضدانعقاد (مانند وارفارين) داده شود تا از تشکیل شدن لخته خون جلوگيري شود. وقتي‌كه بدن سعي مي‌كند كمبود خون به سمت مغز را جبران كند، فشارخون را بالا مي‌برد، بنابراین گاهي اوقات که فشارخون بعنوان یک مکانیسم جبرانی بالا است، ممكن است پزشكان تمایلی نداشته باشند كه فشارخون شما را سریع پايين بياورند.

فعال كننده پلاسمينوژن بافتی (tpA)

اميدواركننده‌ترين درمان براي سكته مغزي ايسكميك (ناشی از کاهش خون‌رسانی) داروي ترومبوليتيك يا تجزیه کننده لخته خون موسوم به tpA (فعال كننده پلاسمينوژن بافتی) مي‌باشد. اين دارو تنها دارويي است كه مجوز تجویز در سكته‌هاي مغزي را به عنوان تجزیه‌کننده لخته خون دریافت نموده است. در حدود 80درصد تمام سكته‌های مغزی بوسيله لخته خون ايجاد مي‌شوند و tpA‌ لخته خون را از بين مي‌برد و جريان خون به سمت مغز را به حالت طبيعي درمي‌آورد. به منظور بهره‌مندی از حداكثر فایده (يعني احياي جريان خون مغز براي جلوگيري از بروز آسيب بيشتر)، اين دارو بايد ظرف مدت سه ساعت پس از شروع علایم سكته مغزي مصرف شود. برای مصرف اين دارو در محدوده زماني مذكور، بايد خیلی سریع علایم بالینی در بیمار تشخیص داده شده و فرد مبتلا بلافاصله به بيمارستان برده شود و در بیمارستان نیز پزشكان نوع سكته مغزي او را سریع تشخيص دهند. در حال حاضر تنها حدود 3 تا 5 درصد مبتلایان به سكته مغزي به موقع به بيمارستان رسانده مي‌شوند، بطوریکه مصرف tpA‌ در آنها امکان‌پذیر می‌باشد.

در بيشتر افراديكه مبتلا به سكته مغزي ايسكميك (ناشی از کاهش خون‌رسانی) شده‌اند، جريان خون به سمت مغز به طوركامل قطع نمي‌شود. كاهش ميزان خون‌رسانی باعث مي‌شود كه فعاليت يك ناحيه هسته‌اي (مرکزی) در بافت مغز متوقف شود و علایم بالینی ظاهر شوند. اما تعداد بسيار بيشتري از سلول‌ها (موسوم به منطقه سايه روشن ايسكميك) در اطراف اين هسته وارد فاز تنبلي مي‌شوند. هرچند این سلول‌ها آسیب دیده‌اند ولی هنوز به طورکامل نابود نشده‌اند. این سلول‌ها تا چندين ساعت مي‌توانند در اين حالت زنده بمانند. مصرف به موقع tpA برگشت جريان خون به اين سلول‌ها را ميسر مي‌سازد.

استفاده از tpA در تمام قربانيان سكته مغزي بويژه در مبتلایان به سكته مغزي هموراژيك (ناشی از خونریزی) مناسب نيست. همچنين، tpA باعث ايجاد خطر خونريزي در مغز برخي از افراد مي‌شود. هم اكنون پزشكان به دنبال راه‌هايي براي تشخيص اين افراد از طريق آزمایش‌هاي خوني مي‌باشند تا استفاده از tpA را ایمن‌تر نمايند. بطوركلي، فرد داراي زخم‌های خونريزی‌کننده يا مبتلا به فشارخون بسيار بالا، فرد مناسبي براي تجويز اين نوع درمان نمي‌باشد. اما مزاياي بالقوه tpA‌ در بسیاری از افراد خیلی بیشتر از زیان‌های احتمالی آن می‌باشد. با در دسترس بودن tpA ، هم اکنون واکنش سريع به علایم سكته مغزي و انتقال هر چه زودتر فرد بیمار به بیمارستان از اهميت بسیاری برخوردار شده است.

اندآرترکتومی کاروتید

اندآرترکتومی کاروتید عبارتست از يك روش جراحي براي برداشتن پلاكي كه سرخرگ کاروتید را تنگ كرده است. اين عمل جراحی براي پيشگيري از بروز سكته مغزي انجام مي‌شود و بيشتر در افرادي انجام مي‌شود كه درگذشته دچار سكته مغزي شده‌اند و يا علایم سكته مغزي را از خود نشان داده‌اند و بيش از 50درصد تنگي در سرخرگ كاروتيدي خود دارند. حتي بدون نشان دادن علایم بالینی، فردیکه انسداد شدیدی (80 درصد یا بیشتر) در سرخرگ كاروتيدي خود داشته باشد، ممكن است از انجام اين عمل جراحی فایده ببرد.

براي انجام اندآرترکتومی کاروتید ابتدا بي‌هوشي عمومي داده مي‌شود. سپس جراح بر روي گردن برشي ايجاد مي‌كند و به سرخرگ کاروتید دسترسي پيدا می‌كند. جراح به سرخرگ کاروتید در بالا و پايين منطقه مسدود شده کلامپ می‌زند و يا اینکه يك باي‌پس موقتي به آنها مي‌زند تا در حين عمل جراحی خون بتواند قسمت مسدود سرخرگ کاروتید را دور بزند. جراح سرخرگ را بازكرده و پلاك را مي بُرد، سپس سرخرگ کاروتید را مي‌بندد و گاهی آن را با گذاشتن يك ماده طبيعي يا مصنوعي تقویت مي‌كند. در برخي موارد، به منظور جايگزيني قسمت آسيب ديده و مسدود، پيوند رگ انجام مي‌شود. ممكن است يك تا دو روز در بيمارستان بستري شويد. بايد طاق باز بخوابيد و تا حدامكان از تكان دادن سرتان خودداري كنيد. بعد از ترك بيمارستان، ممكن است دو هفته يا بيشتر در گردن‌تان احساس درد نماييد. احتمال اندکی برای بروز سكته مغزي يا حمله قلبي در طول عمل جراحی وجود دارد. مانند هر جراحي ديگري، قبل از جراحی با پزشک خود درباره خطرات احتمالی و دلايل اينكه چرا اين عمل جراحی بر روي شما انجام می‌گیرد، صحبت نمایید.

استنت‌های كاروتيدي

استفاده از نوعی استنت براي باز نگه‌داشتن سرخرگ‌هاي كاروتيدي دچار انسداد، توسط مراجع پزشکی تایید شده است. استفاده از استنت (يك لوله سيمي شبكه‌ای شکل که وارد سرخرگ مي‌شود و مانند داربستي آن را باز نگه مي‌دارد) یک گزینه درمانی در فردی است که داراي انسداد شدید كاروتيدي (بيش از 80 درصد) است و در ضمن کاندید خوبی برای اندآرترکتومی نمی‌باشد. به اين روش، آنژيوپلاستي مغزي گفته مي‌شود. هم ‌اکنون در تمام مراكز درماني امكان انجام آنژيوپلاستي مغزي وجود ندارد. آنژيوپلاستي مغزي یک روش درمانی در حال تکامل و امیدبخش به شمار می‌آید. اين روش درمانی، کمتر تهاجمی بوده و ممكن است نسبت به اندآرترکتومی کاروتید عوارض كمتري داشته باشد.

نظير آنژيوپلاستي سرخرگ‌هاي کرونری، قرار دادن يك استنت كاروتيدي ابتدا با برش‌هايي در سرخرگ ناحيه كشاله ران و سپس فرستادن کاتتر به سمت سرخرگ كاروتيدي همراه است. کاتتری که در انتهای خود یک بالون (بادکنک) دارد، با فشار آوردن به پلاك به سمت ديواره‌ها سرخرگ را باز مي‌كند. سپس استنت در سرخرگ قرار داده مي‌شود تا رگ را باز نگه دارد. استنت يك فيلتر در سرخود دارد كه مواد اضافی را جذب مي‌كند تا در حین جراحی این مواد زاید وارد جريان خون مغز نشوند.

ترميم جراحی يك آنوریسم

در فرد مبتلا به آنوریسم مغزي (چه آنوریسم پاره شده باشد یا پاره نشده باشد) جراح مغز و اعصاب مي‌تواند آنوریسم عروقي را از ريشه بچيند و بدینوسیله از خونريزي ناحيه ضعيف شده دیواره سرخرگ جلوگيري نماید. اين عمل همچنين از تركيدن آنوریسم جلوگيري کرده و درصورت پاره‌شدن آنوریسم، آن را مي‌بندد و از ادامه خونريزي و خونريزي مجدد در فرديكه دچار سكته مغزي هموراژيك شده است، جلوگيري می‌كند.

براي انجام اين عمل جراحي، جراح مغز و اعصاب بايد جمجمه را باز كند و به مغز دسترسي پيدا كند (به اين عمل جراحي کرانیوتومی گفته مي‌شود). جراح مغز و اعصاب آنوریسم رگ‌هاي خوني مغز را پيدا مي‌كند و به دقت آنها را از بافت پيراموني مغز جدا مي‌كند، سپس يك كليپ فلزي فنري شكل را در پايه برآمدگي قرار مي‌دهد. انواع بسياري زیاد و با اندازه‌هاي متفاوتی از كليپ‌ها براي درمان آنوریسم در قسمت‌هاي مختلف وجود دارند.

کلاف‌پيچی اندوواسكولار (Endovascular Coiling)

کلاف پيچي اندوواسكولار تكنيكي براي ترمیم آنوریسم عروقي است که از طريق جاگذاری يك وسيله فنري شکل در داخل رگ خوني انجام می‌گیرد. در اين روش، جراح مغز و اعصاب ابتدا در سرخرگ بازو يا ساق پاي بیمار، برشی ایجاد می‌کند و از آنجا کاتتر را به سمت مغز و بسوی آنوریسم عروقي می‌فرستد. جراح مغز و اعصاب سپس يك فنر سيمي نرم را وارد آنوریسم عروقي مي‌كند. اين فنر جريان خون را اصلاح کرده و يك لخته خون تشكيل مي‌دهد كه بعنوان بالشتک آنوریسم عروقي عمل می‌کند و از تركيدن آن ممانعت مي‌كند. کلاف‌پيچي اندوواسكولار، روش مطلوبي است چرا که نيازی به بازكردن جمجمه ندارد. مدت زمانی که با اين روش، مشکل موجود رفع می‌شود، مشخص نیست. به اين علت کنترل دوره‌اي (معمولا توسط MRI) ضروری است. تمام انواع آنوریسم‌های عروقي براي اين نوع درمان مناسب نيستند.

هر دو این درمان ها یعنی ترمیم جراحی توام با كليپ‌گذاري و کلاف‌پیچی توام با فنرگذاري، خطر پاره شدن آنوریسم عروقي در حين جراحي را دارند. همچنين در طول هر دو عمل، امكان تشكيل لخته و ايجاد سكته مغزي ایسکمیک (ناشی از کاهش خون‌رسانی) وجود دارد. قبل از انجام این روش‌ها یعنی ترمیم جراحی توام با كليپ گذاری و کلاف پیچی توام با فنرگذاري باید شما و پزشکتان درباره فواید و ضررهای این روش‌ها با همدیگر صحبت نمایید.

بازتواني بعد از سكته مغزی

در ماه نخست پس از سكته مغزي یا کمی پس از ماه اول، فرد بیمار ممكن است بطور خود بخودی بسياري از تواناييهاي از دست رفته خود را بازيابد. اثرات سكته مغزي اغلب باعث می‌شوند كه شما جنبه‌هاي مختلف زندگي خود را تغيير داده يا اصلاح كنيد. استفاده از برنامه‌های بازتواني برای رسيدن به یک زندگي فعال و رضايت‌بخش، بسيار ارزشمند است. بازتواني به معناي بازگرداندن کامل اثرات سكته مغزي نبوده و هدف از آن كمك به شما براي مستقل و فعال بودن تا حد امکان می‌باشد. حتي كوچكترين بهبودی و پيشرفت، ممكن است تاثير زیادی دركيفيت زندگي و استقلال شما داشته باشد. داشتن يك نگرش مثبت و مجذوب کننده ، همراه با حمايت کردن خانواده و دوستان تاثير بسزايي در بهبودي دارد.

به محض تثبيت شدن وضعیت پزشکی، بازتوانی شروع می‌شود. در حاليكه هنوز در بيمارستان بستري مي‌باشيد، كاركنان پزشكي براي بهبود وضعیت جسمانی شما و جلوگيري از بروز مشكلاتی مانند زخم بستر، سفت شدن مفاصل، افتادن، پنوموني و… بازتوانی را شروع می‌کنند. ممكن است اين مشکلات به علت بستری طولانی مدت ایجاد شوند. به همراه اعضاي خانواده خود با پزشك و ساير كاركنان پزشکی درباره اينكه كجا مي‌توانيد خدمات بازتوانی پس از سكته مغزي را دريافت كنيد، صحبت كنيد. ممكن است پزشك پيشنهاد كند كه مدتي را در بخش بازتوانی مراكز درماني بگذرانيد تا برخي از خدمات مشابه بيمارستان، به شکل راحت‌تر و دلپذيرتری به شما ارایه گردد. در صورتيكه سكته مغزي آسيب‌هاي بسيار گسترده‌ای به شما وارد آورده باشد، استفاده دراز مدت از اين خدمات براي شما ضروري است. کمک گرفتن از مراكز تامین کننده سلامتی در منزل که پرستارهاي خانگي را اعزام می‌كنند، ممكن است شما را قادر به بازگشت سريع‌تر به فعالیت‌های طبیعی در خانه‌تان نمايد. ممكن است انواع ديگری از درمان‌ها به شکل خدمات سرپايي در بيمارستان‌ها و كلينيك‌ها در دسترس قرار بگیرند.

پزشكتان مي‌تواند تيمي از متخصصان را براي كمك به شما بسيج نمايد و انواع خاصي از بازتواني‌هاي مورد نياز شما را ارایه نماید. ممكن است برای به دست آوردن توانايي و چيره شدن بر ضعف‌هاي بوجود آمده، كاركردن در حوزه‌هایی ضروری باشد كه پیش از این شما حتي فكرش را هم نمی‌کردید:

فواید فیزیوتراپی
اگر سکته مغزی منجر به از دست دادن توانایی جسمانی مانند راه رفتن شود، فیزیوتراپی در بیمارستان برای بازگرداندن حداکثر توانایی بلافاصله شروع خواهد شد. ممکن است شما فیزیوتراپی را چند هفته و یا حتی چند ماه پس از مرخصی از بیمارستان ادامه دهید، بویژه اگر در یک برنامه بازتوانی شرکت نمایید. با افزایش میزان بهبودی شدت و پیچیدگی برنامه بازتوانی شما افزایش می‌یابد.

ممكن است شما به خدمات تخصصی کارشناسان بازتوانی سكته‌هاي مغزي، کارشناسان فيزيوتراپي، درمان‌گرهاي شغلي، کارشناسان گفتاردرمانی، کارشناسان شنوایی سنجی، کارشناسان امور تفريحي و متخصصان تغذيه نياز داشته باشيد. روان‌شناسان يا روان‌پزشکان، مددكاران اجتماعي، مشاوران شغلي و مشاوران خانواده مي‌توانند به شما و اعضای خانواده‌تان در مورد کار و زندگی خانوادگی‌تان كمك كنند.

همسر و اعضاي خانواده شما نقشی كليدي در برنامه بازتواني شما ايفا مي‌كنند. خانواده شما بايد بفهمند كه چه اتفاقي براي شما رخ داده است و اینکه این ناتوانی چگونه می‌تواند زندگی شما را تغییر بدهد. شما به همراه همسر و اعضاي خانواده‌تان قادر خواهيد بود كه به بهترين نحو با شرايط موجود كنار بياييد. كسب اطلاعات لازم، دانستن اينكه چه چيزي مورد انتظار است و دانستن اينكه كجا می‌توان براي كمك گرفتن مراجعه نمود، براي شما و خانواده‌تان ضروري می‌باشد. پزشك و پرستار مخصوص شما مي‌توانند شما را نزد گروه‌های حمايت‌ كننده از مبتلایان سكته‌هاي مغزي معرفي كنند و در آن‌جا شما با افرادي ارتباط برقرار می‌نماييد كه مشكلاتی همانند مشكلات شما دارند.

فیزیوتراپی و کاردرمانی

به منظور كمك به شما براي بهبودي از سكته مغزي، فيزيوتراپيست‌ها وضعیت شما را ارزیابی می‌نمایند و طوری يك برنامه درماني را طراحی می‌نمایند كه به بهترين وضع ممكن بازگردید. برنامه فيزيوتراپي براي كمك به شما برای بدست آوردن دوباره تعادل، طبيعي ‌شدن راه رفتن، استفاده کردن از دست و پا بدون احساس درد، افزايش توان و انعطاف پذيري و به طوركلي براي بهبود زندگی روزمره شما، طراحي شده‌اند. اگر براي راه رفتن به عصا و ساير وسايل كمكي نياز داشته باشید، فيزيوتراپيست وسیله مناسب شما را مي‌سازد و به شما ياد مي‌دهد كه چگونه از آن استفاده نماييد.

هدف از انجام درمان شغلي، كمك به شما در بازيابي توانايي انجام كارهاي روزمره‌تان است (چه شما شاغل باشید و چه بازنشسته باشید). براي مثال، يك درمانگر شغلي، ممكن است به يك بيمار مبتلا به سكته مغزی ياد دهد كه چگونه خودش غذا بخورد و يا به حمام برود و دوش بگيرد. درمانگرهاي شغلي همچنين با افراد كار مي‌كنند تا به آنها در راه‌رفتن، بالا و پايين رفتن از پله‌ها، سوار شدن و پياده شدن از خودرو كمك كنند. اگر براي به دست آوردن دوباره سلامتی نياز به وسايلي داشته باشيد برای مثال يك قاشق بزرگ با يك دسته برآمده، اين افراد مي‌توانند اين وسايل را براي شما فراهم نمايند و طرز استفاده از آنها را به شما یاد بدهند.

فيزيوتراپيست و درمانگر شغلي يك دوره كامل دانشگاهي را براي فراگيري اين مهارت‌ها گذرانده‌اند و داراي مدارك معتبر آكادميك مي‌باشند. اينگونه درمان‌ها معمولا در فیزیوتراپی‌هایی انجام مي‌شوند كه اغلب در داخل خود بيمارستان‌ها یا درمانگاه‌ها قرار دارند.

افسردگی پس از سكته مغزی
متخصصان مغز و اعصاب معتقدند كه افسردگي تا حدي در قربانيان سكته مغزي، عادي و معمول است. حتي اختلالات اندك و موقتي نیز مي‌توانند روحيه و اعتماد شما را از بين ببرد. روند كند بهبودي، مشكلات حركتي يا مشكل در ارتباط برقراركردن با بقيه ممکن است شما را منزوي كنند. علایم افسردگي عبارتند از بي‌خوابي، گوشه گیری، تحریک‌پذیری و يا بي‌ميلي در ادامه دادن درمان يا داروها. برخي از اين علایم مي‌توانند از روند بهبودي شما بكاهند و يا ميل و اشتياق دوستان و اطرافياني كه از شما مراقبت مي‌كنند را از بين ببرند. در بيشتر افراد، اين احساسات با صحبت كردن با دوستان و اعضای خانواده، رفتن به یک گروه حمایتی یا مشاوره با روان‌شناس یا روان‌پزشک برطرف مي‌شوند. اگر افسردگي كماكان باقي ماند، پزشك ممكن است داروهاي ضدافسردگي را براي شما تجويز نمايد.

رفتن به خانه بعد از بروز سكته مغزي

بعد از بروز سكته مغزي، شما و اعضای خانواده‌تان بايد در محيط خانه تجديد نظرهایی انجام دهيد تا استقلال، آسودگی و ایمنی بیشتری برای شما فراهم آید. اين تغييرات به ماهيت توانمندي‌هاي شما بعد از سكته مغزي بستگي دارند. برخي نكات عمومي در این زمینه به شرح ذيل می‌باشند:

فهرست منابع
کتاب راهنمای پیشگیری و درمان بیماری‌های قلبی عروقی – دکتر اکبر نیک‌پژوه

تاریخ آخرین ویرایش: دی‌ماه 1402