پادکست آموزش همگانی
فیلم آموزش همگانی
خلاصه
ویتروکتومی: جراحی و کاربردها
این مقاله یک مرور جامع بر جراحی چشم به نام ویتروکتومی ارائه میدهد که شامل برداشتن زجاجیه از کره چشم است. این روش برای درمان بیماریهای مختلف شبکیه و ماکولا از قبیل جداشدگی شبکیه، رتینوپاتی دیابتی، و سوراخ ماکولا، و همچنین برای شرایط غیرشبکیهای مانند آسیبهای چشمی، عفونتها، یا نمونهبرداری از تومورها استفاده میشود. در طول عمل، زجاجیه برداشته شده و با موادی مانند آب نمکی استریل، گاز، یا روغن سیلیکون جایگزین میشود. این سند همچنین انواع ویتروکتومی (قدامی و خلفی پارسپلانا)، مراحل آمادهسازی و اجرای جراحی، و جزئیات مربوط به دوره بهبودی و خطرات احتمالی مانند عفونت یا جداشدگی شبکیه را تشریح میکند.
ویتروکتومی
ویتروکتومی نوعی جراحی چشم است که طی آن مایع زجاجیه از کرهٔ چشم برداشته میشود. این کار میتواند برای خارج کردن مایع کدر یا حاوی ذرات، یا برای انجام ترمیم روی شبکیه و ماکولا انجام شود. زجاجیه با مایع شفاف یا حباب گاز جایگزین میشود تا زمانی که بدن شما دوباره شروع به تولید زجاجیه کند.
ویتروکتومی چیست؟
ویتروکتومی جراحیای برای برداشتن زجاجیه (Vitreous humor) چشم شماست. زجاجیه مادهای ژلمانند است که مرکز کرهٔ چشم را پر میکند.
در طول ویتروکتومی، جراح شما زجاجیه را برمیدارد. سپس ممکن است ترمیمهایی روی شبکیه (Retina) که در پشت چشم قرار دارد انجام دهد. شبکیه بخش چشم شماست که نور را به سیگنالهای الکتریکی تبدیل میکند و آنها را به مغز میفرستد.
جراح شما ممکن است زجاجیه را با آب نمکیِ استریل (Sterile salt water)، روغن سیلیکون (Silicone oil) یا یک حباب گاز (Gas bubble) جایگزین کند. این مرحله به حفظ شکل چشم و در جای خود ماندن شبکیه کمک میکند.
ویتروکتومی چه چیزهایی را درمان میکند؟
ممکن است به ویتروکتومی نیاز داشته باشید اگر دچار وضعیتی چشمی هستید که:
- باعث کدر شدن زجاجیه میشود؛ که اغلب بهعلت خونریزی زجاجیه (Vitreous hemorrhage) یا خونریزی داخل چشم است.
- موجب کشیده شدن یا آسیب به شبکیه میشود.
- بهراحتی قابل تشخیص نیست.
- به رساندن دارو یا کارگذاری وسیلهٔ درمانی نیاز دارد.
در چه بیماریهای شبکیه و ماکولا از ویتروکتومی استفاده میشود؟
- جداشدگی شبکیه: شبکیه از بافتهای نگهدارندهٔ خود جدا میشود.
- جداشدگی خلفی زجاجیه: ژل زجاجیه از شبکیه جدا میشود.
- رتینوپاتیِ ناشی از دیابت: رگهای خونیِ شبکیه دچار نشت شده و بهطور غیرطبیعی رشد میکنند.
- سوراخ ماکولا: سوراخی در مرکز ماکولا ایجاد میشود؛ ماکولا مرکز شبکیه است.
- چینخوردگی ماکولا: ماکولا دچار چین یا چروک میشود.
- رتینوپاتی نارسزادگی: در چشم نوزادان نارس، بافت اسکار ناشی از رشد عروقی شکل میگیرد.
در چه وضعیتهای غیرِ شبکیهای از ویتروکتومی استفاده میشود؟
- آسیب چشمی: آسیب به چشم از جمله خراشها یا سوراخشدگیها.
- آندوفتالمیت (Endophthalmitis): عفونت داخل چشم.
- تومورها: ویتروکتومی میتواند روشی برای نمونهبرداری (بیوپسی) از تومورهای چشم باشد.
- مشکلات عدسی: گاهی برای پرداختن به آبمروارید (Cataract) و عدسیهای جابهجا شده از ویتروکتومی استفاده میشود.
- رساندن دارو: ارائهدهندهٔ خدمات سلامت میتواند برای کارگذاری وسایل رسانشِ دارو از ویتروکتومی استفاده کند. این داروها ممکن است استروئیدها، ژندرمانی و داروهای ضدویروس باشند.
انواع ویتروکتومی کداماند؟
نوع ویتروکتومی شما به بخش گرفتارِ چشم بستگی دارد.
ویتروکتومی قدامی
اگر نشت زجاجیه در بخش جلویی چشم داشته باشید، ممکن است به ویتروکتومیِ قدامی نیاز باشد. اتاقک قدامی (Anterior chamber) ــ بخش جلویی چشم ــ شامل عنبیه و عدسی است. چشمپزشک میتواند ویتروکتومی قدامی انجام دهد. ممکن است برای انجام ویتروکتومیِ پارسپلانا (Pars plana vitrectomy) در اتاقک خلفی چشم، به فوقتخصص شبکیه نیاز باشد.
ویتروکتومی خلفیِ پارسپلانا
ویتروکتومیِ خلفیِ پارسپلانا برای درمان وضعیتهایی بهکار میرود که بخش پشتی (خلفی) چشم را درگیر میکنند. پارسپلانا، بخشِ صافِ جسمِ مژگانی (پارسپلانا؛ Pars plana) است. بخش خلفی شامل شبکیه، اپیتلیوم رنگدانهایِ شبکیه (Retinal pigment epithelium)، مشیمیه (Choroid) و صلبیه (Sclera) است. این بخش همچنین حفرهٔ زجاجیه (Vitreous cavity) را در بر میگیرد که زجاجیه را نگه میدارد.
شیوع جراحی ویتروکتومی چقدر است؟
در ایالات متحده، سالانه حدود ۲۲۵٬۰۰۰ مورد ویتروکتومی انجام میشود. احتمالاً با یافتن کاربردهای بیشتر برای ویتروکتومی توسط ارائهدهندگان مراقبت چشم، این عدد همچنان افزایش خواهد یافت.
جزئیات درمان
پیش از ویتروکتومی چه رخ میدهد؟
معمولاً ارائهدهندهٔ شما به شما خواهد گفت از چه زمانی در روزِ قبل از جراحی خوردن و نوشیدن را متوقف کنید. همچنین به شما اطلاع میدهند چه زمانی و آیا باید مصرف داروهای معمول خود را قطع کنید.
برای بازگشت به خانه پس از اقدام به راننده نیاز دارید. بیشتر افراد همان روز به خانه میروند.
ممکن است پیش از جراحی برای کمک به جایگذاری ابزارها در حین عمل، سونوگرافی (Ultrasound) انجام دهید.
در طول ویتروکتومی چه رخ میدهد؟
تیم درمانی شما حین عمل علائم حیاتی شما را پایش خواهد کرد.
بیحسی موضعی (Local anesthesia) برای بیحس کردن چشم خواهید داشت. ممکن است آرامبخشیِ وریدی (Intravenous (IV) sedation) یا بیهوشی عمومی (General anesthesia) نیز برای خواباندن شما انجام شود.
ارائهدهندهٔ شما مردمک چشم را گشاد میکند. ابزاری به نام اسپکولوم چشم (Eye speculum) چشم شما را برای انجام عمل باز نگه میدارد.
جراح شما برشی روی چشم ایجاد میکند و با ابزارهای بسیار ظریف زجاجیه را خارج میسازد. ممکن است برای رگهای خونیِ نشتکننده یا دارای رشدِ خارج از کنترل از لیزر استفاده شود.
وقتی جراح ترمیم را به پایان رساند، زجاجیه با آب نمکیِ استریل، حباب گاز یا روغن سیلیکون جایگزین میشود.
مدت زمان جراحی بسته به نوع ترمیم موردنیاز چشم شما متفاوت است. جراحیهای ساده ممکن است یک ساعت طول بکشند، در حالیکه اقدامات پیچیدهتر زمان بیشتری میبرند.
پس از ویتروکتومی چه رخ میدهد؟
پس از ویتروکتومی، در بخش بهبودی میمانید تا زمانی که آمادهٔ رفتن به خانه با دستورالعملهای جراح خود شوید.
اگر حباب گاز یا روغن سیلیکون داشته باشید، ممکن است ناچار باشید بیشترِ وقت را در وضعیتِ صورتروبهپایین (Face-down position) سپری کنید. ارائهدهندهٔ شما پس از جراحی دستورالعملهای دقیقی میدهد.
با یک پوشاننده (پچ) و داروها مانند قطرههای چشمی و دستورالعمل مصرف آنها مرخص میشوید. به شما گفته میشود چه زمانی میتوانید داروهایی را که پیش از ویتروکتومی قطع کردهاید دوباره شروع کنید.
برای نوبت بعدی پس از جراحی ــ که معمولاً روز بعد است ــ به راننده نیاز دارید.
پیروی از دستورالعملهای همراه با ترخیص، برای کمک به ترمیم صحیح چشم شما کلیدی است.
خطرات / فواید
مزایای ویتروکتومی چیست؟
ویتروکتومی میتواند وضعیتهای چشمیِ منجر به کاهش دید یا حتی نابینایی را درمان کند. همچنین میتواند به ارائهدهندهٔ شما در رسیدن به تشخیص دقیقتر و درمان بهتر کمک کند.
خطرات یا عوارض ویتروکتومی چیست؟
هر جراحی خطراتی دارد. خطرات یا عوارض احتمالیِ ویتروکتومی شامل موارد زیر است:
- بروز عفونت.
- خونریزی.
- پارگی یا جداشدگی شبکیه.
- ایجاد آبمروارید جدید یا تسریع در پیشرفت آبمرواریدِ موجود.
- پایین یا بالا رفتنِ فشار داخل چشم.
- نیاز به تکرار جراحی چشم.
- ندرتاً، کاهش دید یا نابینایی.
نقاهت و چشمانداز
زمان بهبودی پس از ویتروکتومی چقدر است؟
احتمالاً لازم است دو تا چهار هفته از کار یا مدرسه مرخص باشید یا دور بمانید. ممکن است روزها یا هفتهها طول بکشد تا بتوانید رانندگی کنید، زیرا باید صبر کنید تا مطمئن شوید رانندگی برای شما ایمن است.
تیم درمانی به شما میگوید در زمان بیداری چگونه سر خود را نگه دارید و چگونه بهدرستی بخوابید. ممکن است کمککننده باشد از بالش گردنی برای حفظ وضعیت صحیح سر استفاده کنید.
چشم شما ممکن است پُفکرده یا کمی تحریکشده احساس شود. ممکن است کمی قرمزی و کبودی داشته باشید. استفادهٔ منظم از قطرههای چشمیِ تجویزی اهمیت دارد.
ممکن است برای چند روز دیدِ کامل نداشته باشید، اما با گذشت زمان بهتر خواهد شد.
اگر روغن سیلیکون در چشم داشته باشید، ممکن است بعداً به جراحی دیگری برای خارج کردن آن نیاز پیدا کنید. در صورت استفاده از آب نمکی یا گاز، چشم شما شروع به تولید زجاجیه میکند که جایگزین آب نمکی یا گاز خواهد شد.
با این حال، ممکن است چند هفته طول بکشد تا حباب گاز از بین برود. در ابتدا میتواند بیشترِ میدان دید شما را مسدود کند، اما از بالا به پایین شروع به شفاف شدن میکند. لبهها ممکن است تیره به نظر برسند.
اگر دربارهٔ چیزهایی که میبینید پرسشی دارید، با ارائهدهندهٔ خود تماس بگیرید.
چه زمانی با پزشک تماس بگیرم؟
چه زمانی باید به ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود مراجعه کنم؟
اگر موارد زیر را دارید، با ارائهدهندهٔ خود تماس بگیرید:
- درد شدید.
- علائم عفونت (از جمله تورم شدید یا ترشح).
- بدتر شدنِ دید.
- هر علامت نگرانکنندهٔ دیگر.
References/منابع
American Academy of Ophthalmology. Multiple pages reviewed. What is Vitrectomy? Accessed 10/30/2022.
American Society of Retina Specialists. Vitrectomy. Accessed 10/30/2022.
National Library of Medicine. ClinicalTrials.gov. Prospective Retinal and Optic Nerve Vitrectomy Evaluation (PROVE) Study. Accessed 10/30/2022.
Omari A, Mahmoud TH. Vitrectomy. [Updated 2022 May 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Accessed 10/30/2022.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
