وزیکوستومی چیست؟
وزیکوستومی (Vesicostomy) روشی است برای تخلیهٔ ادرار از مثانهٔ کودک وقتی که او در خالیکردنِ مثانه بهتنهایی مشکل دارد.
در این روش جراح یک دهانهٔ کوچک در شکمِ کودک (معمولاً درست زیر ناف) ایجاد میکند. هدفِ وزیکوستومی این است که از برگشت ادرار به کلیهها و دستگاه ادراریِ کودک جلوگیری کند؛ برگشتی که میتواند باعث عفونتهای دستگاه ادراری (Urinary tract infections, UTIs) و آسیب کلیه شود. در این روش ادرار مستقیماً به پوشکِ کودک تخلیه میشود و به کیسهٔ کولوستومی نمیرود.
این روش راهحلی موقت است تا زمانیکه ارائهدهندهٔ خدمات سلامتِ کودک شما نحوهٔ درمانِ علتِ زمینهایِ ناتوانی در خالیکردنِ مثانه را مشخص کند. آنها به شما خواهند گفت که کودکتان تا چه مدت ممکن است نیاز داشته باشد به این شیوه ادرار کند.
جراحِ کودکتان وزیکوستومی را در اتاق عمل و در حالی انجام میدهد که کودک در خوابِ ناشی از بیهوشی عمومی (General anesthesia) است. ممکن است نیاز باشد یک شب در بیمارستان بستری شود.
چرا یک کودک به وزیکوستومی نیاز پیدا میکند؟
وزیکوستومی به تخلیهٔ مثانهٔ کودکی کمک میکند که بهتنهایی قادر به انجام آن نیست. وقتی فردی نمیتواند مثانهٔ خود را خالی کند، فشار بالا میرود و ادرار میتواند به کلیهها برگشت کند و به آنها آسیب بزند. شایعترین دلایلِ نیاز به وزیکوستومی عبارتاند از داشتنِ:
- اسپینا بیفیدا یا مثانهٔ نورولوژیک (Neurogenic bladder).
- رفلاکس وزیکویورترال (Vesicoureteral reflux, VUR).
- آسیب طناب نخاعی یا اختلالِ دستگاه عصبی.
- انسدادِ خروجیِ مثانه (Bladder outlet obstruction).
- ناهنجاریهای مادرزادیِ ارولوژیک (Congenital urological anomalies).
- سندرم شکم آلو (Prune belly syndrome).
- عفونتهای ادراریِ عودکننده.
کودکان در چه سنی وزیکوستومی میشوند؟
سنِ مشخصی وجود ندارد. بااینحال، بیشتر کودکانی که وزیکوستومی میشوند زیرِ ۵ سال هستند. انجامِ وزیکوستومی در کودکانِ بزرگتر و نوجوانان نادر است، اما رخ میدهد.
جزئیاتِ روش
چگونه کودکم را برای وزیکوستومی آماده کنم؟
ارائهدهندهٔ خدمات سلامتِ کودکتان به شما دستورالعملهای لازم برای آمادهسازی را میدهد. آنها را از هر دارویی که کودکتان مصرف میکند و هر آلرژیِ شناختهشدهای که کودکتان دارد مطلع کنید. به شما خواهند گفت از چه زمانی باید پیش از جراحی، غذا و نوشیدنیها (از جمله شیرِ مادر یا شیرخشک) را محدود کنید.
در طولِ وزیکوستومی چه اتفاقی میافتد؟
جراحِ کودکتان او را به اتاق عمل میبرد و یک خط وریدی (IV) میگذارد. این خطِ وریدی دارو را از راهِ رگ به کودکتان میرساند. سپس کودکتان بیهوشی عمومی دریافت میکند که از احساس هرگونه درد جلوگیری میکند.
وزیکوستومی شامل ایجادِ برشی کوچک در بخشِ تحتانیِ شکمِ کودکتان است. آنها دهانهای در مثانهٔ کودک ایجاد میکنند و آن را از میانِ شکم خارج مینمایند. این دهانه اجازه میدهد ادرار از مثانه تخلیه شود.
جراحِ کودکتان از شما خواهد خواست که چند بار در روز یک کاتتر (Catheter) را از راهِ دهانهٔ وزیکوستومی عبور دهید تا این دهانه خیلی زود بسته نشود. شما دستورالعملهایی دربارهٔ چگونگی و زمانِ کشیدن/گشادکردنِ دهانه برای پیشگیری از بستهشدن دریافت خواهید کرد.
وزیکوستومی چقدر طول میکشد؟
انجامِ وزیکوستومی توسط جراح حدود یک تا دو ساعت زمان میبرد. پیش از انجامِ روش با جراحِ کودکتان چک کنید تا بدانید هنگامِ انتظار چه چیزی در پیش دارید.
آیا وزیکوستومی دردناک است؟
کودکتان در طولِ وزیکوستومی نباید هیچ دردی احساس کند. ممکن است پس از برطرفشدنِ اثرِ بیهوشی کمی ناراحتی داشته باشد. داروهای بدون نسخه (Over-the-counter, OTC) مانند ایبوپروفن (Ibuprofen) یا استامینوفن (Acetaminophen) میتوانند درد را کاهش دهند، اما گاهی داروی نسخهای لازم است.
پس از وزیکوستومی چه رخ میدهد؟
بسیاری از کودکان پس از بههوشآمدن در ریکاوری میتوانند چند ساعت بعد به خانه بروند. اما در برخی موارد کودک باید یک شب برای پایش در بیمارستان بماند.
اغلب کودکان پس از آن تنها کمی درد دارند. ارائهدهندهٔ کودکتان به شما خواهد گفت برای کمک به کنترلِ درد چه چیزهایی میتوانید به او بدهید. در بیشتر موارد، ایبوپروفن یا استامینوفن تسکینِ کافی فراهم میکنند. این درد باید طی چند روز بهطور کامل برطرف شود. بیشتر کودکان طی حدود یک هفته میتوانند به مهدکودک یا مدرسه بازگردند. اجازه ندهید کودکتان کارهایی انجام دهد که ممکن است به دهانه آسیب بزند، مانند کشتیگرفتن یا بازیهای خشن، دوچرخهسواری یا دویدن.
کودکتان باید پوشکی بپوشد که بهاندازهٔ کافی بزرگ باشد تا دهانهٔ وزیکوستومی را بپوشاند و ادرار را نگه دارد. بروزِ راش و تحریکپوستی در محلِ دهانهٔ پوستی شایع است. سعی کنید آن ناحیه را خشک و تمیز نگه دارید تا از عفونت پیشگیری شود. ارائهدهندهٔ کودکتان دستورالعملهای مراقبت از دهانه را در اختیارتان میگذارد. استفاده از کرم یا پمادِ سوختگیِ پوشک نیز گزینهای است. شما پوشکِ کودکتان را مانندِ همیشه تعویض خواهید کرد.
اگر در حالِ کشیدن/گشادکردنِ دهانه برای بازنگهداشتن آن هستید، جراحِ کودکتان به شما خواهد گفت که تا چه مدت باید این کار را انجام دهید. در نهایت جراح دهانه را خواهد بست.
دهانهٔ وزیکوستومی چه شکلی دارد؟
این دهانه مانندِ برشی کوچک است که با بافتِ صورتیِ کمرنگ احاطه شده است.
آیا وزیکوستومی دائمی است؟
خیر، موقتی است. ارائهدهندگان خدمات سلامت معمولاً تا زمانیکه درمانِ بلندمدت مشخص شود، وزیکوستومی انجام میدهند.
خطرات / فواید
فوایدِ وزیکوستومی چیست؟
وزیکوستومی روشی ضروری است زیرا ادرار را از بدنِ کودکتان تخلیه میکند. اگر ادرار از مثانه به کلیهها و دستگاه ادراریِ او برگشت کند، میتواند باعثِ عفونتهای ادراری شود. اگر عفونت به کلیههای کودکتان برسد، میتواند باعثِ موارد زیر شود:
- عفونتِ کلیه.
- اسکارِ کلیه.
- پرفشاری خونِ کلیوی (Renal hypertension).
- نارساییِ کلیه.
ارائهدهندهٔ کودکتان ممکن است تشخیص دهد که این بهترین روش برای خارجکردنِ ادرار از بدنِ کودکتان و پرهیز از اثراتِ بالقوه آسیبزای تجمعِ ادرار است.
خطراتِ وزیکوستومی چیست؟
همهٔ روشها احتمالِ اندکی از عوارض دارند. کودکتان پس از وزیکوستومی در معرضِ خطرِ عوارضِ زیر است:
- عفونتِ دستگاه ادراری (UTI).
- پرولاپسِ مثانه (Bladder prolapse)؛ زمانیکه مثانه از دهانه بیرون میآید.
- بستهشدنِ خیلی زودِ دهانهٔ وزیکوستومی.
بهبودی و چشمانداز
چشماندازِ کودکی که وزیکوستومی شده است چگونه است؟
بیشترِ کودکان پس از وزیکوستومی بسیار خوب عمل میکنند. برخی ممکن است به کمی پمادِ سوختگیِ پوشک بهعلتِ تحریکپوستی نیاز داشته باشند. بعضی کودکان ممکن است به پوشکِ بزرگتری نیاز داشته باشند تا مطمئن شوند دهانه بهخوبی پوشانده میشود و لباسشان خیس نمیشود.
ممکن است بخش کوچکی از مثانهٔ کودکتان هنگامِ زورزدن (مثلاً حینِ دفعِ مدفوع) از دهانه بیرون بیاید. اگر مثانه پس از زورزدن بهخودیِ خود به داخل برنمیگردد، میتوانید با انگشتانِ تمیز و بهآرامی آن را به داخل برگردانید. اگر به داخل برنگشت، با ارائهدهندهٔ خدمات سلامتِ کودکتان تماس بگیرید.
اگر دهانه پیش از زمانیکه باید شروع به بستهشدن کرد، ممکن است جراح نیاز داشته باشد دوباره آن را باز کند. برای پیشگیری از بستهشدنِ زودرسِ وزیکوستومی، حتماً هر دستورالعملی را که برای کشیدن یا گشادکردنِ دهانه دارید دنبال کنید.
چه زمانی با پزشک تماس بگیرم
چه زمانی باید با ارائهدهندهٔ خدمات سلامتِ کودکم تماس بگیرم؟
وزیکوستومی معمولاً عارضهای ایجاد نمیکند. اگر کودکتان در حالِ بهبودی از این روش است و هرگونه نشانهٔ عفونت را نشان میدهد، با ارائهدهندهٔ او تماس بگیرید. این نشانهها میتوانند شامل موارد زیر باشند:
- تبِ بالا.
- قرمزی و تحریک در اطرافِ محلِ برش.
- ناتوانی در عبور دادنِ یک کاتتر از دهانه.
- درد و ناراحتیای که با دارو بهتر نمیشود.
- وجودِ خون در ادرار.
References/منابع
Rouzrokh M, Mirshemirani A, Khaleghnejad-Tabari A, Sadeghian N, Mohajerzadeh L, Mohkam M. Protective temporary vesicostomy for upper urinary tract problems in children: a five-year experience. Iran J Pediatr. 2013 Dec;23(6):648-52. Accessed 1/31/2024.
Salih EM, Abdrabuh AM, Okasha AH, Galal H. Temporary vesicostomy in pediatrics: What are the potential predictors of functional and morphological improvement of the upper urinary tract? J Pediatr Urol. 2021 Dec;17(6):834.e1-834.e9. Accessed 1/31/2024.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
