پادکست
فیلم آموزش همگانی
خلاصه
واریکوسل: علل، علائم و درمان
این مقاله به بررسی جامع واریکوسل میپردازد، که عبارت است از متورم شدن وریدها در کیسهٔ بیضه، شبیه به وریدهای واریسی پاها. در ابتدا، این وضعیت را تعریف کرده و علائم آن را که میتواند شامل تورم یا درد مبهم باشد، شرح میدهد، هرچند اغلب بدون علامت است. منبع تأکید میکند که واریکوسل یک عامل شایع در ناباروری مردان است، زیرا ممکن است باعث افزایش دمای بیضه و تأثیر بر تولید اسپرم شود، اما در عین حال یادآور میشود که بسیاری از مردان دارای واریکوسل مشکل باروری ندارند. در بخشهای بعدی، منبع به تشخیص واریکوسل از طریق معاینه فیزیکی و آزمایشهایی مانند سونوگرافی و آنالیز مایع منی اشاره کرده و همچنین روشهای درمان را ارائه میدهد که بسته به شدت بیماری (درجه ۰ تا ۳) میتواند شامل مراقبتهای خانگی، داروهای ضدالتهاب، یا در موارد شدیدتر، عمل جراحی واریکوسلکتومی باشد.
واریکوسل (Varicocele)
واریکوسل به وریدهای متورم در کیسهٔ بیضه (Scrotum) گفته میشود. معمولاً علائم خفیفی مانند تورم کیسهٔ بیضه یا درد مبهم در بیضه ایجاد میکند. گاهی هیچ علامتی ندارد. بااینحال، از علل شایع ناباروری مردان است. پزشک میتواند واریکوسل را تشخیص دهد و درمان مناسب را پیشنهاد کند.
واریکوسل چیست؟
واریکوسل (Varicocele) یک اختلال شایع است که باعث بزرگشدن وریدهای موجود در کیسهٔ بیضه میشود. کیسهٔ بیضه پوستی است که در پشت آلت تناسلی (Penis) قرار دارد و معمولاً بیضهها (Testes) را در خود جای میدهد. واریکوسلها مشابه واریس (Varicose veins) در پاها هستند؛ همان بیماری که در آن رگهای پا متورم و پیچخورده میشوند.
واریکوسلها معمولاً بدون درد هستند، اما گاهی میتوانند باعث درد بیضهای متناوب شوند. در برخی افراد، واریکوسل ممکن است باعث ناباروری شود. اگر واریکوسل برایتان آزاردهنده نیست، ممکن است نیازی به درمان نداشته باشید.
آیا واریکوسل بیماری جدی است؟
واریکوسل تهدیدکنندهٔ زندگی نیست، اما اگر در تلاش برای فرزندآوری باشید، میتواند موضوعی جدی محسوب شود.
آیا واریکوسل میتواند بر باروری تأثیر بگذارد؟
بله، واریکوسل میتواند باعث کاهش باروری شود. حدود ۴۰٪ از موارد ناباروری مردانه با وجود واریکوسل همراه است. با این حال، بسیاری از مردان دارای واریکوسل مشکلی در بارداری همسر خود ندارند.
هنوز مشخص نیست واریکوسل دقیقاً چگونه بر باروری تأثیر میگذارد. یکی از فرضیهها این است که انباشت خون در وریدهای بیضه باعث افزایش دمای کیسهٔ بیضه میشود. این افزایش دما در هر دو بیضه ممکن است بر تعداد یا کیفیت اسپرمها اثر بگذارد.
اگر به ناباروری مشکوک هستید، با پزشک متخصص باروری مشورت کنید. نگرانی دربارهٔ باروری شایعترین علت مراجعه بیماران برای درمان واریکوسل است.
شیوع واریکوسل چقدر است؟
واریکوسل حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از مردان را در ایالات متحده (یعنی حدود از هر ۵ نفر، ۱ نفر) تحت تأثیر قرار میدهد. واریکوسل معمولاً در سمت چپ کیسهٔ بیضه ایجاد میشود، زیرا نحوهٔ تخلیهٔ خون از بیضهٔ چپ با سمت راست متفاوت است. در موارد نادر، ممکن است سمت راست یا هر دو سمت را درگیر کند.
علائم و علل
علائم واریکوسل چیست؟
واریکوسل معمولاً بدون علامت است، اما ممکن است موارد زیر را مشاهده کنید:
- درد مبهم یا احساس سنگینی در بیضه که با دراز کشیدن بهتر میشود.
- تورم در بیضه یا کیسهٔ بیضه.
- کوچکشدن بیضه (آتروفی بیضه).
- ناتوانی در بارداری پس از حداقل یک سال تلاش (ناباروری).
- وجود تودهای کوچک بالای بیضهٔ مبتلا.
واریکوسل چه حسی دارد؟
واریکوسلهای بزرگ ممکن است شبیه کیسهای از کرم یا ماکارونی پیچخورده به نظر برسند. این حالت میتواند باعث احساس ناراحتی یا درد خفیف شود. واریکوسلهای کوچکتر ممکن است قابل لمس یا مشاهده نباشند.
علت اصلی واریکوسل چیست؟
علت دقیق واریکوسل مشخص نیست، اما پزشکان گمان میکنند که اختلال در عملکرد دریچههای وریدی در طناب اسپرماتیک (Spermatic cord) نقش دارد.
طناب اسپرماتیک بافتی است که بیضهها را در جای خود نگه میدارد و خون را از بیضهها به بدن بازمیگرداند. اگر دریچهٔ وریدی درست کار نکند، خون در رگهای بیضه جمع میشود و بهمرور زمان باعث تورم و اتساع وریدها میگردد.
چه کسانی دچار واریکوسل میشوند؟
واریکوسل میتواند در هر فرد دارای بیضه و در هر سنی رخ دهد. بسیاری از موارد واریکوسل از بدو تولد (مادرزادی) وجود دارند. معمولاً در دوران نوجوانی (بلوغ) آشکار میشود، زمانی که جریان خون به اندامهای تناسلی افزایش مییابد. در برخی موارد، واریکوسل میتواند مانع رشد طبیعی بیضه شود.
آیا واریکوسل باعث اختلال نعوظ میشود؟
شواهد کافی وجود ندارد که واریکوسل مستقیماً باعث اختلال نعوظ (Erectile dysfunction) شود، اما برخی مطالعات ارتباط احتمالی را مطرح کردهاند. در برخی بیماران، حتی پس از درمان واریکوسل، ممکن است اختلال نعوظ بهطور کامل برطرف نشود.
سایر عوارض واریکوسل
واریکوسلهای بزرگ ممکن است خطر عوارض زیر را افزایش دهند:
- کاهش تستوسترون (هیپوگنادیسم مردانه): هورمون تستوسترون در بیضه تولید میشود و نقش مهمی در بروز صفات مردانه در بلوغ، میل جنسی، و استحکام عضلات و استخوانها دارد. کاهش تستوسترون میتواند موجب کاهش میل جنسی، کاهش حجم عضلات، کوچکشدن بیضهها و افسردگی شود.
- آزواسپرمی (Azoospermia): حالتی که در آن اسپرم در مایع منی وجود ندارد. سلولهای اسپرم، سلولهای تولیدمثل هستند که با تخمک ترکیب میشوند و جنین را تشکیل میدهند. آزواسپرمی یکی از علل ناباروری مردانه است.
تشخیص و آزمایشها
واریکوسل چگونه تشخیص داده میشود؟
پزشک متخصص با بررسی سابقهٔ پزشکی، پرسش دربارهٔ علائم و معاینهٔ فیزیکی میتواند واریکوسل را تشخیص دهد.
در معاینه، ممکن است از شما خواسته شود بایستید، نفس عمیق بکشید و همزمان بینی و دهان خود را بگیرید و زور بزنید؛ این کار مانور والسالوا (Valsalva maneuver) نام دارد. پزشک در این حالت کیسهٔ بیضه را لمس میکند تا رگهای متورم را حس کند.
برای تأیید تشخیص، ممکن است آزمایشهای زیر انجام شود:
- سونوگرافی لگن (Pelvic ultrasound): تصویربرداری غیرتهاجمی که نمای دقیقی از وریدهای بیضه ارائه میدهد.
- آنالیز مایع منی (Semen analysis): نمونهٔ مایع منی در آزمایشگاه از نظر تعداد و سلامت اسپرم بررسی میشود، مخصوصاً در صورت نگرانی از تأثیر واریکوسل بر باروری.
- آزمایش خون: برای بررسی هورمونهای جنسی مانند FSH و تستوسترون.
پس از تأیید وجود واریکوسل، پزشک شدت آن را در مقیاس درجهبندی مشخص میکند.
درجات واریکوسل
- درجه ۰: فقط در سونوگرافی دیده میشود و در معاینه قابل لمس نیست.
- درجه ۱: فقط هنگام انجام مانور والسالوا قابل لمس است.
- درجه ۲: بدون مانور نیز قابل لمس است اما دیده نمیشود.
- درجه ۳: بزرگترین نوع واریکوسل است؛ هم قابل دیدن و هم قابل لمس.
درمان و مدیریت
چگونه میتوان واریکوسل را درمان کرد؟
درمان بستگی به شدت واریکوسل دارد. در موارد خفیف، ممکن است درمان خانگی یا مراقبتی توصیه شود:
- بدون درمان: اگر ناراحتی یا مشکل باروری ندارید، ممکن است نیازی به درمان نباشد.
- تغییرات سبک زندگی: پرهیز از فعالیتهایی که باعث درد یا فشار در ناحیهٔ بیضه میشوند. استفاده از لباس زیر تنگتر یا محافظ بیضه در هنگام فعالیت میتواند به کاهش علائم کمک کند.
- کمپرس سرد: استفاده از یخ یا پک سرد روی کیسهٔ بیضه (با حوله، نه بهطور مستقیم) به مدت حداکثر ۱۵ دقیقه میتواند درد را کاهش دهد.
- داروهای ضدالتهاب بدون نسخه (NSAIDs) مانند ناپروکسن یا ایبوپروفن ممکن است مفید باشند. (پیش از مصرف، با پزشک مشورت کنید.)
جراحی واریکوسل چیست؟
واریکوسلکتومی (Varicocelectomy) نوعی عمل جراحی است که در موارد شدید یا دردناک و در صورت بروز ناباروری انجام میشود. در این روش، جراح وریدهای آسیبدیده را میبندد تا خون از طریق وریدهای سالم جریان یابد.
دورهٔ بهبودی چقدر است؟
بیشتر بیماران پس از جراحی واریکوسلکتومی طی حدود شش هفته بهبود کامل مییابند.
اگر واریکوسل درمان نشود چه میشود؟
در واریکوسلهای خفیف، ممکن است پزشک درمان را ضروری نداند.
اما در درجات بالاتر، عدم درمان میتواند به آسیب دائمی بیضه منجر شود.
چشمانداز و پیشآگهی
اکثر بیماران مبتلا به واریکوسل بدون علامت هستند و دچار مشکل جدی نمیشوند.
در صورت بروز ناراحتی یا نگرانی دربارهٔ باروری، با پزشک مشورت کنید تا راهکار مناسب را پیشنهاد کند.
پیشگیری
آیا میتوان از واریکوسل پیشگیری کرد؟
از آنجا که علت دقیق واریکوسل مشخص نیست، راهی قطعی برای پیشگیری از آن وجود ندارد.
زندگی با واریکوسل
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر علائم واریکوسل دارید، از جمله ناباروری یا درد بیضه, حتماً به پزشک مراجعه کنید.
در صورت درمان، لازم است ویزیتهای پیگیری منظم داشته باشید تا اثربخشی درمان بررسی شود.
پرسشهایی که میتوانید از پزشک بپرسید:
- چگونه تشخیص دادید که واریکوسل دارم؟
- آیا به درمان نیاز دارم؟
- اگر درمان نکنم، آیا بدتر میشود؟
- آیا واریکوسل من بزرگتر میشود؟
- چگونه میتوانم علائم را در خانه کاهش دهم؟
- آیا واریکوسل میتواند بر باروری من تأثیر بگذارد؟
- چه گزینههای درمانی در دسترس است؟
- آیا جراحی واریکوسلکتومی میتواند شانس باروری را افزایش دهد؟
پرسشهای رایج دیگر
تفاوت بین هیدروسل و واریکوسل چیست؟
واریکوسل بزرگشدن وریدهای داخل کیسهٔ بیضه است، در حالیکه هیدروسل (Hydrocele) به وجود کیسهای پر از مایع اطراف بیضه گفته میشود. هیدروسل معمولاً در نوزادان پسر دیده میشود، زمانیکه مجرای نازک بین شکم و بیضهها (processus vaginalis) پس از تولد بهدرستی بسته نمیشود.
منابع
American Society for Reproductive Medicine. Varicocele.
Bertolotto M, Cantisani V, Drudi FM, et al. Classification and Pitfalls. Andrology. 2021 Sep;9(5):1322-1330.
Dabaja AA, Goldstein M. When Is a Varicocele Repair Indicated: The Dilemma of Hypogonadism and Erectile Dysfunction? Asian J Androl. 2016 Mar-Apr;18(2):213-6.
Leslie SW, Sajjad H, Siref LE. Varicocele. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island, FL: StatPearls Publishing; 2020 Jan-.
National Infertility Association. Male Factor Infertility.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
