کیسههای تخلیهٔ ادرارِ سوند
اگر سوند دارید، یک کیسهٔ تخلیهٔ ادرار برای نگهداری ادرار (Pee) دارید. افراد ممکن است پس از جراحی یا بهدلیل وضعیتهایی که باعث بیاختیاری ادرار میشوند به سوند و کیسههای تخلیهٔ ادرار نیاز داشته باشند. کیسههای سوند در دو اندازهٔ کوچک و بزرگ عرضه میشوند. لازم است آنها را بهطور منظم خالی کنید و هر روز تمیزشان کنید.
کیسهٔ تخلیهٔ ادرار چیست؟
کیسهٔ تخلیهٔ ادرار، ادرار (Pee) شما را جمعآوری میکند. این کیسه به یک سوند ادراری (Urinary catheter) متصل میشود؛ سوند ادراری لولهای باریک است که ادرار را مستقیماً از مثانهٔ شما تخلیه میکند. ممکن است پس از جراحی یا بهدلیل یک وضعیت پزشکی که بر توانایی شما برای کنترل زمان ادرارکردن اثر میگذارد، به سوند و کیسههای تخلیهٔ ادرار نیاز داشته باشید.
تا زمانی که سوند دارید، به کیسههای تخلیهٔ ادرار نیاز خواهید داشت. کیسههای تخلیهٔ ادرار در دو اندازهٔ مختلف عرضه میشوند: کیسههای کوچک و کیسههای بزرگ.
کیسههای کوچک (کیسههای ساق/پا) را زیر لباس، روی ران یا بخش پایینی ساق پا میپوشید. این کیسهها نامحسوساند و پنهانکردنشان زیر لباس آسانتر است. کیسههای پا همیشه باید پایینتر از کمر شما باشند تا ادرار به عقب برنگردد. نوارهای کشی، چسب یا لباسهای حمایتی آن را در محل نگه میدارند. مردم از کیسههای پا در طول روز استفاده میکنند تا بتوانند فعالیتهای عادی خود را انجام دهند. این کیسهها باید هر دو تا چهار ساعت یکبار خالی شوند.
کیسههای بزرگ (کیسههای شب) میتوانند ادرار بیشتری نسبتبه کیسهٔ پا نگه دارند. یک کیسهٔ بزرگ تقریباً دو برابرِ اندازهٔ یک کیسهٔ کوچک است، اگرچه اختلاف اندازهٔ دقیق متغیر است. معمولاً میتوانید حدود هشت ساعت صبر کنید تا نیاز به خالیکردن یک کیسهٔ بزرگ پیدا کنید. کیسههای بزرگ اغلب روی پایهای در کنار تخت شما قرار میگیرند.
کیسهٔ تخلیه چگونه کار میکند؟
ادرار از مثانهٔ شما از طریق سوند وارد کیسهٔ تخلیه میشود. وقتی کیسه ۵۰٪ پر شد، آن را خالی کنید. کیسهٔ تخلیه معمولاً از پلاستیک نرم ساخته میشود. کیسههای پا ممکن است پشتۀ پارچهای داشته باشند تا پلاستیک دائماً با پوست شما نساید. همهٔ کیسهها در بالا لولهای دارند که به انتهای سوند متصل میشود. پایین کیسه یک دریچه یا شیرفلکه وجود دارد تا وقتی کیسه پر شد بتوانید ادرار را خالی کنید.
مردم معمولاً در طول روز، وقتی میتوانند کیسه را بیشتر اوقات خالی کنند، از کیسههای کوچک استفاده میکنند. هنگام خواب، کیسهٔ پا را برمیدارید و آن را با کیسهٔ شب جایگزین میکنید. کیسهٔ شب بزرگتر است، پس میتوانید تمام شب را بدون خالیکردن آن بگذرانید. کیسههای بزرگ زیر لباس شما نمیروند، بلکه روی پایهای در کنار تخت قرار میگیرند. کیسهٔ شما همیشه باید پایینتر از سطح زمین نسبتبه لگن شما باشد تا ادرار بهسمت بالا به درون سوند برنگردد.
خالیکردن کیسهٔ تخلیه
لازم است کیسهٔ تخلیهٔ خود را در فواصل منظم خالی کنید. به یاد داشته باشید که باید کیسههای کوچک را چند بار در روز خالی کنید. کیسهٔ شب را فقط یکبار صبح خالی میکنید. مراحل خالیکردن کیسهٔ پا به این صورت است:
- وقتی کیسه ۵۰٪ پر شد آن را خالی کنید. منتظر نمانید تا کاملاً پر شود!
- برای کاهش احتمال آلودگی و عفونت، دستهای خود را با آب و صابون بشویید. سعی کنید اجازه ندهید کیسه یا دهانههای آن با سطوح آلودهای مثل کانتر یا توالت تماس پیدا کند.
- هنگام خالیکردن، کیسه را پایینتر از کمر یا لگن خود نگه دارید.
- میتوانید کیسه را مستقیماً داخل توالت یا داخل ظرف پلاستیکیای که ارائهدهندهٔ خدمات سلامت به شما میدهد خالی کنید.
- کیسههای تخلیه به شیوههای مختلفی باز میشوند: یک دهانهٔ تخلیه که از روکش خود بیرون میآورید، گیرهای که به یک سمت باز میکنید، یا دریچهای که آن را میچرخانید تا باز شود. هر روشی که استفاده میکنید، هنگام خارجشدن ادرار از کیسه مراقب باشید به دهانهٔ تخلیه دست نزنید.
- اگر ممکن است، دهانهٔ تخلیه را با پنبه یا گازِ آغشته به الکل مالشی (Rubbing alcohol) تمیز کنید.
- وقتی کیسه خالی شد، گیره را ببندید یا درپوش کیسه را محکم ببندید.
- کیسه را دوباره به پای خود وصل کنید. آن را روی زمین قرار ندهید.
- دستهای خود را با آب و صابون بشویید.
خوب است گهگاه کیسهٔ پا را از یک پا به پای دیگر جابهجا کنید. بهترین زمان برای این کار صبح، وقتی از خواب بیدار میشوید و کیسهٔ شب را با کیسهٔ روز جایگزین میکنید، است.
تمیزکردن کیسهٔ تخلیه
لازم است هر شب، وقتی به کیسهٔ شب تغییر میدهید، کیسهٔ پا را تمیز کنید. هنگام خواب، کیسهٔ پا را باز کنید و آن را تمیز کنید تا برای روز بعد آماده باشد. دربارهٔ کیسهٔ شب هم همینطور — هر صبح وقتی بیدار میشوید (قبل از بستن کیسهٔ پا) آن را تمیز کنید تا برای شب آماده باشد.
وقتی کیسهها را تمیز میکنید، این مراحل را دنبال کنید:
- دستهای خود را بشویید.
- کیسه را از لولهکشی جدا کنید.
- کیسه را با محلولی از ۱ بخش سرکهٔ سفید و ۳ بخش آب خنک آبکشی کنید. بعضی افراد ترجیح میدهند از مخلوط وایتکس (Bleach) و آب استفاده کنند.
- کیسه را ببندید و محلول را داخل کیسه تکان دهید. کیسه را بهمدت ۲۰ دقیقه در محلول بخیسانید.
- کیسه را با آب خنک آبکشی کنید و آن را آویزان کنید تا خشک شود (طوری که دهانهٔ تخلیه رو به پایین باشد تا آب بچکد).
- کیسههای خود را هر روز تمیز کنید.
تعویض کیسهٔ تخلیه
روزانه دو بار کیسهها را عوض خواهید کرد: یکبار صبح و یکبار شب. مراحل تعویض کیسههای تخلیه به این صورت است:
- دستهای خود را بشویید و وسایل تمیزکردن را آماده کنید. به یک حولهٔ تمیز یا یک تکه گاز، پد الکلی و کیسهٔ جدید نیاز دارید.
- ادرارِ داخل کیسهٔ تخلیه را داخل توالت خالی کنید تا ادراری در کیسه باقی نماند. به یاد داشته باشید که همهٔ کیسهها متفاوتاند اما باید در پایین یک دهانه یا شیر تخلیه داشته باشند.
- زیر محل اتصال بین سوند و کیسه، یک حوله قرار دهید تا ادراری که نشت میکند را بگیرد.
- لولهٔ سوند را نیشگون بگیرید تا ادرار نشت نکند.
- با حرکتِ چرخشی، لولهٔ سوند را از کیسهٔ بزرگ فعلی جدا کنید. همچنان لولهٔ نرم لاستیکی (لولهٔ سوند) را نیشگون نگه دارید تا ادرار نشت نکند.
- مراقب باشید به سوند کشش وارد نکنید. کیسهٔ استفادهشده را روی حوله قرار دهید.
- انتهای لوله را با پد الکلی یا پنبهٔ آغشته به الکل مالشی تمیز کنید.
- دهانهٔ اتصالِ کیسهٔ جدید را با پد الکلی دوم یا پنبهٔ آغشته به الکل تمیز کنید.
- لوله را داخل اتصالِ کیسهٔ جدید وارد کنید.
- لولهٔ سوند را از نظر گرهخوردگی یا پیچخوردگی بررسی کنید.
- دستهای خود را بشویید.
هر چند وقت یکبار باید تعویض شوند؟
لازم است کیسهٔ پا را در طول روز هر دو تا چهار ساعت خالی کنید. اما باید بتوانید حدود دو هفته صبر کنید تا نیاز به تعویض کاملِ کیسه پیدا کنید. بعضی افراد میگویند وقتی زمانِ تعویض فرا میرسد، کیسه شروع به کثیفبهنظر رسیدن یا بوی بد دادن میکند. اگر کیسهٔ شما نشت میکند یا گرفته است، باید فوراً آن را عوض کنید.
چگونه از بوی بد جلوگیری میکنید؟
تمیزکردن روزانه، تعویض و مراقبت صحیح از کیسه بسیار کمککننده است. هنگام لمس سوند و کیسه همیشه از دستهای تمیز استفاده کنید. مراقب باشید کیسهٔ تخلیهٔ خود را روی سطوح غیربهداشتی قرار ندهید. اگر با وجود پیروی دقیق از تمام دستورالعملهایی که ارائهدهندهٔ شما داده است، کیسه یا سوند شما شروع به بوی بد دادن کرد، با او تماس بگیرید. این موضوع ممکن است به معنای وجود عفونت باشد.
مراقبت از کیسهٔ تخلیه
مراقبت صحیح از کیسهٔ تخلیه میتواند خطر عفونت را کاهش دهد. مطمئن شوید دستورالعملهای ارائهدهندهٔ خدمات سلامت دربارهٔ نحوهٔ خالیکردن و تمیزکردن کیسه را دنبال میکنید. علاوه بر این، نکات زیر را رعایت کنید:
- به لولهٔ سوند نکشید و آن را تحتِ کشش قرار ندهید.
- هنگام راهرفتن روی لوله پا نگذارید. لوله را در دست خود نگه دارید، بهگونهای که کیسهٔ ادرار پایینتر از مثانهٔ شما باشد. ممکن است بخواهید لوله را به لباس خود گیره یا سنجاق کنید.
- باید مقداری لقی/شلبودن در سوند وجود داشته باشد تا به مجرای ادرار (Urethra) یا مثانهٔ شما فشار وارد نکند. اما آنقدر هم شل نباشد که به آن گیر کنید یا پیچ بخورد.
- لولهٔ سوند را طوری مرتب کنید که پیچخوردگی یا حلقه نداشته باشد. وقتی به تخت میروید، کیسهٔ ادرار را کنار تخت آویزان کنید. میتوانید در هر وضعیتی بخوابید، بهشرطی که کیسهٔ کنار تخت پایینتر از مثانهٔ شما باشد. کیسه را روی زمین قرار ندهید.
- اگر سوند از جای خود خارج شود، نشت میکند یا تخلیه متوقف میشود. اگر این اتفاق افتاد با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت تماس بگیرید.
- سوند و لولهٔ تخلیه را بهطور منظم از نظر گره یا پیچخوردگی بررسی کنید.
- نوارهای کیسهٔ پا را بیشازحد سفت نبندید، چون ممکن است در گردش خون شما اختلال ایجاد کند.
آیا میتوانم با کیسهٔ شبِ سوند دوش بگیرم؟
بله، همچنان میتوانید با کیسهٔ تخلیهٔ ادرار دوش بگیرید. هنگام دوش گرفتن میتوانید کیسهٔ تخلیهٔ بزرگتر را در جای خود نگه دارید و آن را روی میلهای در حمام آویزان کنید. دوش گرفتن با کیسهٔ پا معمولاً ایدئال نیست، چون بیشترِ آنها پشتۀ نرم دارند که میتواند خیس شود و پوست شما را بساید. اگر ممکن است، صبحها قبل از تغییر از کیسهٔ شب به کیسهٔ روز دوش بگیرید.
بسیاری از کیسهها در محل اتصال سوند به کیسه، یک درپوش دارند که میتوانید از آن استفاده کنید. این کار یک اقدام احتیاطی اضافی است تا از سوند در برابر آسیبِ ناشی از آب محافظت کند. وقتی دوش گرفتن تمام شد، درپوش را بردارید. مهم است که روی انتهای لولهٔ کیسهٔ تخلیه درپوش بگذارید تا آلوده نشود.
چه زمانی باید با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت تماس بگیرید؟
اگر هر یک از موارد زیر را داشتید با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت تماس بگیرید:
- ادرار کدر با بوی بد
- ادرار قرمز یا صورتی
- احساس سوزش هنگام ادرارکردن
- تب بیش از ۳۸°سانتیگراد (۱۰۱°فارنهایت)
- درد در مجرای ادرار، مثانه یا پایین کمر
- تورم، ترشح یا قرمزی در مجرای ادرار
همهٔ اینها میتوانند نشانههای عفونت دستگاه ادراری (Urinary tract infection یا UTI) باشند.
اگر بیش از شش تا هشت ساعت از مشاهدهٔ تخلیهٔ ادرار به داخل کیسه گذشته است یا سوند شما نشت میکند، باید با ارائهدهندهٔ خود تماس بگیرید.
تفاوت بین کیسهٔ فولی و کیسهٔ پا چیست؟
در اصل یکسان هستند. ممکن است کسی به کیسهٔ تخلیه بهعنوان کیسهٔ سوند فولی اشاره کند. «سوند فولی» نام کل دستگاهِ تخلیهٔ ادرار است — یعنی سوند (لولهٔ باریک)، دهانهٔ تخلیه و کیسه.
چگونه با کیسهٔ ادرارِ پا بخوابید؟
نباید با کیسهٔ تخلیهٔ پا بخوابید. کیسههای پا برای استفادهٔ روزانه طراحی شدهاند (وقتی میتوانید میزان پرشدن کیسه را پایش کنید). اگر با یکی از آنها دراز بکشید، چرت بزنید یا بخوابید، ممکن است سرریز کند یا ادرار بهسمت مثانه برگردد.
عیبِ کیسهٔ پا چیست؟
یکی از بزرگترین مزیتهای کیسهٔ پا این است که کوچک است، پس میتوانید آن را زیر لباس پنهان کنید. اما یک عیب این است که بهاندازهٔ کیسهٔ شبِ بزرگتر ادرار نگه نمیدارد. باید آن را بهدفعات بیشتری تعویض کنید. این کار میتواند دردسرساز باشد، اما بیشتر مردم ترجیح میدهند استقلالِ حرکت داشته باشند و کیسهٔ پای پنهان داشته باشند تا یک کیسهٔ بزرگ که به این اندازه نامحسوس نیست.
یک عیب دیگر این است که بعضی افراد کیسهٔ پا را ناراحت مییابند. بیشترِ آنها دارای نوارهای کشی هستند که میتواند پوست شما را تحریک یا ساییده کند، بهویژه وقتی کیسه پر باشد.
آیا میتوانید با کیسهٔ پا دراز بکشید؟
نباید بیش از یک ساعت با کیسهٔ پا دراز بکشید. درازکشیدن با آن میتواند بر نحوهٔ تخلیهٔ ادرار اثر بگذارد. اگر لازم است دراز بکشید، مطمئن شوید کیسه پایینتر از کمر شما قرار داشته باشد.
References/منابع
Agency for Healthcare Research and Quality (U.S). 7 Things You Should Know About Urinary Leg Bags. Last updated 3/2017. Accessed 5/19/2025.
Centers for Disease Control and Prevention (U.S.). Catheter-Associated Urinary Tract Infection Basics. Last reviewed 4/15/2025. Accessed 5/19/2025.
Corder CJ, LaGrange CA. Suprapubic Bladder Catheterization. 2022 Nov 7. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island, FL: StatPearls Publishing; 2025 Jan. Accessed 5/19/2025.
Werneburg GT. Catheter-Associated Urinary Tract Infections: Current Challenges and Future Prospects. Res Rep Urol. 2022 Apr 4;14:109-133. Accessed 5/19/2025.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
