آﻣﻮزش خودمراقبتی بیماران با سنگ‌های ادراری
بیمار/ همراه گرامی خواهشمندیم در جهت ارائه خدمات بهتر، خودمراقبتی زیر را مطالعه فرموده و به این توصیه‌ها پس از ترخیص از بیمارستان توجه فرمائید.
سنگ‌های ادراری چیست؟
سنگ‌های كلیوی رسوبات کوچک و سخت از مواد معدنی و نمکهای اسیدی در سطح داخلی کلیه هستند. به‌طور طبیعی مواد سازنده سنگ کلیه در ادرار محلول هستند. هنگامی که ادرار تغلیظ شود مواد معدنی کریستالیزه شده و به هم چسبیده و سفت میشوند. اکثر سنگ‌های کلیه حاوی کلسیم هستند. درد معمولاً هنگام حرکت‌کردن سنگ و مسدود شدن مجاری تخلیه ادرار از کلیه ایجاد می‌شود. شروع درد از پشت و پهلو در زیر دنده انتهایی است. هنگام حرکت سنگ به‌سمت مثانه درد به‌سمت کشاله ران تیر میکشد. در صورت توقف حرکت سنگ، درد نیز متوقف می‌شود.
سنگ‌های مثانه كه عموماً در مردها پدید میآیند معمولاً نتیجه انسداد در مجرای ادراری هستند. سنگ‌های مثانه، سنگ‌هایی کوچک از جنس مواد معدنی هستند که در مثانه ساخته میشوند. این سنگها معمولاً در صورت وجود ادرار غلیظ در مثانه ساخته میشوند. هنگام توقف طولانیمدت ادرار در مثانه مواد معدنی در ادرار که از کریستالهای مختلف درست شدهاند، تجمع کرده و سنگ تولید میکنند.
آموزش بدو ورود
- تمامی سوالات خود در مورد مراقبت از بیمارتان در منزل در طول بستری در بخش را از پرستار بپرسید.
- دستبند مشخصات جهت شناسایی شما می‌باشد، لذا خواهشمند است تا زمان ترخیص آن را در مچ دست خود نگه دارید و هنگام ترخیص توسط پرستار بخش از دست شما خارج خواهد شد در غیر این صورت به پرستار اطلاع دهید.
- بهداشت فردی خود را در طول بستری رعایت نموده و دست‌های خود را مرتب بشویید.
- زباله‌های عادی خود را در سطل زباله آبی رنگ رها کنید.
- وسایل مربوط به پانسمان و سرم شما زباله عفونی محسوب می‌شود و باید در سطل زباله زرد رها شود.
- در صورت نیاز به پرستار از زنگ احضار که بالای سر شما نصب گردیده است استفاده نمایید.
- نرده‌های کنار تخت را جهت جلوگیری از سقوط بالا نگه دارید.
- شب قبل از عمل شام سوپ (غذای سبک) میل کرده و از نیمه شب ناشتا باشید.
- هر گونه آرایش و لاک ناخن را پاک نمایید.
- موهای محل عمل، قبل از رفتن به اتاق عمل تراشیده خواهند شد.
- قبل از رفتن به اتاق عمل زیورآلات، اجسام فلزی، گیره سر، دندان مصنوعی و غیره را خارج کنید و در صورت داشتن پروتز دائم به پرستار بخش اطلاع دهید.
- قبل از انتقال به اتاق عمل، مثانه (ادرار) را تخلیه نمایید.
- قبل از انتقال به اتاق عمل، کلیه لباس‌ها (لباس زیر، جوراب و…) را در آورید و لباس مخصوص اتاق عمل بپوشید.
- در صورت داشتن سابقه بیماری و سابقه حساسیت (دارویی، غذایی) پرستار و پزشک معالج را در جریان قرار دهید.
- در صورتی که بیماری خاصی دارید و تحت درمان هستید به پزشک و پرستار خود اطلاع دهید زیرا ممکن است نیاز باشد داروهای شما قطع شده و داروهای جدید جایگزین شود.
آموزش حین بستری
رژیم غذایی و تغذیه:
- خوردن آب حدود 10-8 لیوان در روز توصیه می‌شود.
- در صورت داشتن تهوع و استفراغ با دستور پزشک از نوشیدن مایعات و خوردن غذا خودداری نموده و با سرم‌تراپی تحت درمان قرار خواهید گرفت.
فعالیت:
- اگر راه رفتن در بهبود درد موثر باشد، تیم مراقبتی به شما در راه رفتن کمک خواهند کرد و در صورت تشدید درد، اطلاع دهید.
- موقع درد از راه رفتن اجتناب کنید و هنگامی که درد ندارید حتماً راه بروید.
مراقبت:
- در صورت داشتن درد به پرستار اطلاع دهید تا طبق تجویز پزشک اقدامات لازم جهت تسکین درد شما انجام گیرد.
- در صورتی که درد مقاوم باشد و با مُسکن تسکین پیدا نکند به پزشک خود اطلاع دهید.
- از دستکاری سرم و رابط‌ها اجتناب کنید.
- وجود خون در ادرار، تهوع واستفراغ را گزارش کنید.
- در صورت سوزش، تکرر و تأخیر ادراری این علائم را به پزشک خود اطلاع دهید.
آموزش پس از ترخیص
رژیم غذایی و تغذیه:
- ساده‌ترین راه پیشگیری عفونت‌های ادراری مصرف مایعات است، لذا روزانه تا 20 لیوان آب مصرف کنید و بیماری که در معرض خطر تشکیل سنگ است باید به اندازه کافی مایعات بنوشد تا میزان ادرار 24 ساعته خود را بیش از 2000 میلی‌لیتر نگه دارد.
- از مصرف مایعات املاح‌دار خودداری کنید.
- مصرف مواد قندی و شیرین و نوشابه‌های گازدار را کاهش دهید.
- نیاز به محدود کردن رژیم غذایی نیست. از زیاده‌روی در مصرف پروتئین‌های حیوانی خودداری شود و به جای آن از پروتئین‌های گیاهی استفاده کنید.
- از نوشیدنی‌های مناسب مانند آب، چای کم‌رنگ تازه دم، لیمو شیرین، پرتقال و سایر مرکبات به غیر از گریپ‌فروت استفاده کنید.
- نوشابه‌های کافئین‌دار، چای پررنگ و نوشابه‌های گازدار را محدود کنید.
- مصرف انواع میوه و سبزی را در رژیم غذایی خود افزایش دهید.
- از مصرف غذاهای حاوی نمک زیاد خودداری کنید.
- روزانه یک لیوان آب پرتقال به دلیل جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه مصرف کنید. (به علت وجود سیترات در آن)
- اگر به بیماری‌های کلیوی، قلبی یا کبدی مبتلا هستید یا اگر به هر دلیل دیگری با محدودیت مصرف آب مواجه هستید، قبل از افزایش مصرف مایعات با پزشکتان مشورت کنید.
فعالیت:
- ورزش‌های سبک در فضای باز مثل قدم زدن، دوچرخه‌سواری، طناب زدن برای شما مفید است. عدم تحرک و شیوه زندگی ساکن و بدون حرکت، توقف ادرار را افزایش می‌دهد. روزانه تحرک کافی و کمی ورزش در پیشگیری از تشکیل سنگ داشته باشید. بیشتر از سابق راه بروید و افزایش تحرک در هر زمان ممکن توصیه می‌گردد.
- از فعالیت‌های فیزیکی سنگین که موجب تغییرات درجه حرارت زیاد بدن می‌گردد، خودداری کنید.
- از عرق کردن زیاد که باعث کاهش ادرار و افزایش غلظت آن می‌شود، باید اجتناب کنید.
- برای درمان سنگ‌هایی که در حالب قرار می‌گیرند طناب زدن نیز راهکار مناسبی است.
- غلت زدن روی زمین به دفع سنگ کمک می‌کند. ابتدا روی زمین دراز کشیده و دست‌های خود را صاف و کشیده در بالای سرتان قرار بدهید. سپس غلت زده و از یک پهلو به روی شکم خوابیده و این کار را در جهت مخالف نیز تکرار کنید. البته این غلت می‌تواند کامل نباشد تا دچار سرگیجه نشوید.
- در ورزش‌های دیگری مانند شنا کردن در آب، ژیمناستیک، یوگا، پیلاتس و هر ورزشی که شکم با زمین تماس دارد، همین خاصیت وجود دارد.
- از آنجایی که بی‌تحرکی طولانی موجب کندی در ناژ کلیوی و تغییر متابولیسم کلسیم می‌شود، افزایش تحرک در هر زمان ممکن توصیه می‌گردد. علاوه بر این ، باید از مصرف بیش از حد ویتامین‌ها (به ویژه ویتامین D) و املاح اجتناب کنید.
مراقبت:
- یک معیار ساده برای درک این که آب بدن کافی است یا خیر آن است که به رنگ ادرار توجّه کنید؛ اگر ادرار زرد پررنگ یا بوی آن تند بود، احتمالاً نیاز به مصرف آب بیشتری دارید. تا حد امکان از دستشویی فرنگی استفاده کنید. ضمناً عفونت ادراری مکرر باید به طور موثر درمان شود.
- کشت ادرار باید هر 1 الی 2 ماه در سال نخست و به صورت دوره‌ای در سال‌های بعدی انجام گیرد.
- بهتر است علائم و نشانه‌های تشکیل سنگ، انسداد و عفونت (تب، لرز، درد پهلو، خون ادراری) را به علت وجود احتمال تکرار یا عود بیماری بدانید.
- برای کاهش درد حمام گرم بروید یا ناحیه پهلوها را گرم نگه دارید.
- در زمان دفع سنگ، باید انتظار خون ادراری را داشته باشد (این مسئله در مورد تمام بیماران مورد انتظار است)، اما این عارضه نباید بیش از 4 تا 5 روز به طول انجامد.
- در صورت عدم رفع درد با مصرف داروی تجویزی، پزشک را آگاه کنید.
دارو:
- برای کاهش درد در منزل، مُسکن را طبق دستور پزشک استفاده نمایید و اگر درد شدید می‌باشد به پزشک مراجعه نمایید.
- در صورت تجویز دارو برای پیشگیری از تشکیل سنگ آن را به طور کامل مصرف کنید.
زمان مراجعه بعدی:
در زمان تعیین شده توسط پزشک جهت کنترل مراجعه نمایید.
علائم هشدار
در صورت بروز علائمی مانند: دردی که به مُسکن پاسخ نمی‌دهد، عدم توانایی در تخلیه ادرار، تغییر در رنگ و بوی ادرار، درجه حرارت بالاتر از 38، سرگیجه، کاهش فشار خون، رنگ پریدگی، عرق سرد و تاری دید، به پزشک معالج یا اورژانس بیمارستان مراجعه نمایید.
فهرست منابع
- Sabiston Text book of Surgery/Saunders
- Schwartz Principles of Surgery
- کتاب پرستاری برونر – سودارث
- مجموعه کامل دروس پرستاری – انتشارات بشری
تاریخ آخرین ویرایش: 20 تیر 1402