تنگی مجرای ادراری(Urethral Stricture)
تنگی مجرا به وجود بافت اسکار (Scar tissue) در مجرای ادرار گفته میشود که باعث تنگشدن مجرا میگردد. این بافت اسکار ممکن است در اثر آسیب، عفونتهای منتقله از راه جنسی یا بهعنوان عوارض درمان بیماریهای دیگر ایجاد شود.
شایعترین علامت آن جریان ادرار ضعیف یا کند است. درمان شامل گشاد کردن مجرا یا برداشتن بافت اسکار است.
تنگی مجرا چیست؟
تنگی مجرای ادرار (Urethral stricture) به معنای باریکشدن مجرای ادرار است. مجرای ادرار (Urethra) لولهای است که ادرار (Urine) از طریق آن از بدن خارج میشود.
اگر فرد آلت تناسلی مردانه (Penis) داشته باشد، مجرا از مثانه (Bladder) تا سوراخ نوک آلت (Urethral meatus) امتداد دارد.
اگر فرد واژن (Vagina) داشته باشد، مجرا از مثانه تا جلوی واژن امتداد مییابد.
بسیاری از افراد دچار تنگی مجرا، در هنگام ادرار احساس ناراحتی فزاینده و جریان ادرار ضعیف یا کند دارند. این مشکل ممکن است بهتدریج ایجاد شود و منجر به زور زدن یا فشار آوردن برای تخلیهٔ مثانه شود.
در برخی دیگر، مشکل ادرار ممکن است بهطور ناگهانی و بدون علائم قبلی بروز کرده و نیاز به مراقبت فوری داشته باشد.
نام دیگر این بیماری بیماری تنگی مجرای ادرار (Urethral stricture disease) است.
شیوع تنگی مجرا
تنگی مجرا حدود ۱٪ از افراد دارای آلت تناسلی مردانه را درگیر میکند. این عارضه در افراد دارای واژن کمتر شایع است.
علائم و علل
علائم تنگی مجرا
شایعترین علامت تنگی مجرا، جریان ضعیف ادرار است. علائم مربوط به جریان ضعیف ادرار عبارتاند از:
- زور زدن برای ادرار کردن
- درد هنگام ادرار (سوزش ادرار/Dysuria)
- عفونت دستگاه ادراری (Urinary tract infection – UTI)
- التهاب غدهٔ پروستات (Prostatitis)
در موارد شدید، ممکن است بهطور ناگهانی قادر به ادرار نباشید؛ این وضعیت احتباس حاد ادرار (Acute urinary retention) نام دارد و یک اورژانس پزشکی است.
در صورت عدم درمان، ادرار ممکن است به سمت بالا در دستگاه ادراری برگشته و باعث ورم کلیهها (هیدرونفروز/Hydronephrosis) شود. همچنین میتواند منجر به نارسایی کلیه (Kidney failure) گردد.
احساس ناشی از تنگی مجرا چگونه است؟
بستگی به شدت تنگی مجرا دارد. ممکن است احساس کنید بهدفعات نیاز به ادرار دارید، حتی بلافاصله پس از تخلیهٔ مثانه.
گاهی ممکن است احساس فوریت و کنترلناپذیر برای ادرار داشته باشید، یا دردناک باشد.
علل تنگی مجرا
شایعترین علل، التهاب مزمن (Chronic inflammation) یا آسیب هستند که موجب تشکیل بافت اسکار میشوند. این بافت اسکار مجرا را باریک میکند و عبور ادرار را دشوار میسازد.
بافت اسکار ممکن است بهتدریج در اثر موارد زیر تشکیل شود:
- آسیب به آلت تناسلی یا کیسهٔ بیضه (Scrotum)
- عفونتها، معمولاً عفونتهای منتقله از راه جنسی (STI) مانند کلامیدیا (Chlamydia)
- کارگذاری سوند ادراری (Urinary catheter) یا استفاده از ابزارهای جراحی در مجرا در طی عملهای پزشکی
- سرطان مجرا یا پروستات (Urethral or prostate cancer)
- پرتودرمانی (Radiation therapy)
در برخی موارد، التهاب یا آسیب مدتها قبل از بروز علائم ایجاد میشود، اما در برخی دیگر، تنگی مجرا بلافاصله پس از آسیب ایجاد میشود.
آیا با وجود تنگی مجرا میتوان ادرار کرد؟
بیشتر افراد با تنگی مجرا هنوز میتوانند ادرار کنند، اما این کار ممکن است دردناک یا ناراحتکننده باشد.
ممکن است احساس کنید مثانه بهطور کامل تخلیه نمیشود، یا در موارد شدید اصلاً قادر به ادرار نیستید.
در صورت ناتوانی در ادرار، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
چه افرادی بیشتر دچار تنگی مجرا میشوند؟
هرکسی ممکن است دچار تنگی مجرا شود، اما در افراد دارای آلت تناسلی مردانه بالای ۵۵ سال شایعتر است.
تشخیص و آزمایشها
چگونه میتوان فهمید که تنگی مجرا دارید؟
در صورت داشتن جریان ادرار ضعیف یا کند با پزشک مشورت کنید. پزشک ممکن است آزمایشهای غیرتهاجمی برای بررسی عملکرد تخلیهٔ مثانه درخواست کند، اگرچه این آزمایشها مستقیماً وجود تنگی مجرا را نشان نمیدهند.
آزمایشها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- آزمایش جریان ادرار (Urine flow test): سرعت جریان ادرار را هنگام دفع اندازهگیری میکند.
- آزمایش باقیماندهٔ ادرار پس از تخلیه (Post-void residual urine test – PVR): با استفاده از تصویربرداری بررسی میکند چه مقدار ادرار پس از دفع در مثانه باقی مانده است. بهطور طبیعی، مثانه باید پس از ادرار خالی یا تقریباً خالی باشد، اما در صورت تنگی مجرا ممکن است مقداری ادرار باقی بماند.
آزمایشهای غیرتهاجمی نمیتوانند تشخیص دهند که آیا مشکل تخلیهٔ مثانه ناشی از تنگی مجراست یا علت دیگری دارد.
اگر پزشک به تنگی مجرا مشکوک باشد، ممکن است اورتروگرام رتروگراد (Retrograde urethrogram) درخواست کند.
در این روش تصویربرداری مادهٔ حاجب به داخل مجرا تزریق میشود تا محل و طول تنگی مشخص گردد.
همچنین ممکن است پزشک سیستوسکوپی (Cystoscopy) انجام دهد.
در این روش، لولهای باریک و انعطافپذیر با دوربین در انتها وارد مجرا میشود تا تنگی را مشاهده کند.
پیش از انجام سیستوسکوپی، داروی بیحسی موضعی در مجرا تزریق میشود تا ناراحتی کاهش یابد.
درمان و مدیریت
درمان تنگی مجرا چگونه است؟
درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- گشادسازی مجرا (Urethral dilation): در این روش، اورولوژیست (Urologist) با استفاده از میلههای باریک و تدریجاً ضخیمتر، مجرا را باز میکند.
- برش داخلی مجرا (Internal urethrotomy): با استفاده از سیستوسکوپ (Cystoscope) مجهز به تیغهٔ کوچک، بافت اسکار بریده و حذف میشود.
- بازسازی مجرا (Urethral reconstruction): در این روش، اورولوژیست بخش تنگشده را برمیدارد و دو انتهای سالم مجرا را به هم متصل میکند.
پس از درمان، چه زمانی احساس بهبودی خواهم داشت؟
بستگی به نوع درمان دارد. پس از روشهای کمتر تهاجمی مانند گشادسازی مجرا، ممکن است ظرف چند روز احساس بهبودی کنید.
اما بهبودی کامل پس از جراحی ممکن است تا هشت هفته طول بکشد.
پزشک بر اساس نوع درمان، زمان تقریبی بهبودی را توضیح خواهد داد.
پیشآگهی (Outlook / Prognosis)
انتظار چه چیزی را باید داشت؟
با درمان مناسب، معمولاً پیشآگهی تنگی مجرا خوب است.
با این حال، بافت اسکار ممکن است دوباره تشکیل شود و نیاز به درمانهای مکرر باشد.
لازم است ویزیتهای پیگیری منظم انجام دهید تا مطمئن شوید بهبودی کامل حاصل شده و بافت اسکار مجدداً ایجاد نمیشود.
آیا میتوان بدون درمان با تنگی مجرا زندگی کرد؟
خیر. بدون درمان، تنگی مجرا میتواند منجر به عوارض خطرناک از جمله نارسایی کلیه و عفونتهای شدید شود.
در صورت مشاهدهٔ علائم تنگی مجرا، بهویژه اگر بهطور ناگهانی ایجاد شدهاند، سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
پیشگیری
چگونه میتوان از تنگی مجرا پیشگیری کرد؟
پیشگیری کامل از تمام علل تنگی مجرا ممکن نیست، اما میتوان با اقدامات زیر خطر را کاهش داد:
- استفاده از محافظ ورزشی مناسب (Athletic cup/jockstrap) هنگام انجام ورزشها یا فعالیتهای پرفشار
- استفاده از ژل روانکنندهٔ کافی هنگام قرار دادن سوند ادراری
- پرهیز از عفونتهای منتقله از راه جنسی (STIs): شما و شریک(های) جنسیتان باید از کاندوم استفاده کنید و در صورت شک به عفونت، سریعاً به پزشک مراجعه کرده و دورهٔ کامل درمان آنتیبیوتیکی را کامل کنید.
- الکل مصرف نکنید.
زندگی با تنگی مجرا
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
در صورت داشتن علائم تنگی مجرا، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
پس از درمان نیز ویزیتهای منظم لازم است تا اطمینان حاصل شود که روند بهبود کامل است و تنگی بازنگشته است.
در صورت تداوم علائم، پزشک ممکن است درمانهای تکمیلی را پیشنهاد کند.
چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کرد؟
در موارد زیر فوراً به اورژانس بروید:
- ناتوانی در ادرار کردن
- افزایش درد هنگام ادرار
- وجود خون در ادرار (هماچوری/Hematuria)
- تب یا علائم عفونت
چه سؤالاتی باید از پزشک بپرسم؟
پرسشهایی که ممکن است بخواهید از پزشک خود بپرسید عبارتاند از:
- چگونه متوجه شدید من تنگی مجرا دارم؟
- علت تنگی مجرای من چیست؟
- طول تنگی مجرای من چقدر است؟
- چگونه باید از خودم مراقبت کنم؟
- چه درمانی را پیشنهاد میکنید؟
- هر چند وقت باید برای ویزیت پیگیری مراجعه کنم؟
- احتمال عود مجدّد تنگی چقدر است؟
منابع
Alwaal A, Blaschko SD, McAninch JW, et al. Epidemiology of Urethral Strictures. Transl Androl Urol. 2014 Jun;3(2):209-13.
American Urological Association. What Is Urethral Stricture Disease?
Merck Manual, Consumer Version. Urethral Stricture. Updated 8/2023.
National Library of Medicine (U.S.). Urethral Stricture. Updated 7/4/2022.
Smith TG III. Current Management of Urethral Stricture Disease. Indian J Urol. 2016 Jan-Mar;32(1):27-33.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
