پادکست آموزش همگانی
خلاصه
تغذیه و مراقبت از راه لوله
این مقاله مروری جامع بر تغذیه از راه لوله (Enteral Nutrition) است که روشی برای رساندن غذای مایع و مواد مغذی به طور مستقیم به دستگاه گوارش از طریق لولهای انعطافپذیر محسوب میشود. این روش برای افرادی که در جویدن یا بلع ایمن مشکل دارند، مانند بیماران مبتلا به دیسفاژی یا آسیبهای سر و گردن، توصیه میگردد. متن به انواع مختلف لولهها (مانند نازوگاستریک برای استفاده کوتاهمدت و گاستروستومی برای استفاده طولانیمدت) اشاره میکند و دلایل نیاز به این لولهها را فهرست مینماید. همچنین، جزئیات مربوط به روشهای جایگذاری لوله (مانند روش آندوسکوپیک یا رادیولوژیک)، نحوه استفاده از آن شامل تغذیه بولوس در مقابل تغذیه پیوسته و لزوم مراقبت صحیح از لوله برای جلوگیری از گرفتگی و عفونت را تشریح میکند. در پایان، متن به خطرات احتمالی و اهمیت مراجعه فوری به اورژانس در صورت جابهجایی یا بیرون آمدن لوله تأکید میورزد.
تغذیه از راه لوله
تغذیه از راه لوله (Enteral nutrition) رساندن تغذیهٔ مایع از طریق لولهای انعطافپذیر است که از بینی شما وارد میشود یا مستقیماً به معده یا رودهٔ باریک میرود. اگر نتوانید بجوید یا ببلعید، ممکن است به لولهٔ تغذیه نیاز داشته باشید. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت پیش از ترک بیمارستان به شما آموزش میدهد چگونه از لولهٔ تغذیهٔ خود مراقبت کنید.
تغذیه از راه لوله چیست؟
تغذیه از راه لوله (Enteral nutrition) از لولهٔ تغذیه برای رساندن مواد مغذی و مایعات به بدن شما استفاده میکند اگر نتوانید با ایمنی کافی بجوید یا ببلعید. لولههای تغذیه، لولههای پلاستیکی نرم و انعطافپذیری هستند که تغذیهٔ مایع از طریق آنها در دستگاه گوارش (Gastrointestinal tract یا GI) شما حرکت میکند. ارائهدهندگان خدمات سلامت گاهی داروها را نیز از طریق لولههای تغذیه میدهند.
به لولهٔ تغذیه به چشم یک راه دسترسیِ اضافه به دستگاه گوارش خود نگاه کنید. اگر دچار وضعیتی هستید که مانع از حرکت غذا در مسیر سنتیِ دستگاه گوارش شما — از دهان به مری (Esophagus) به معده و سپس رودهٔ باریک — میشود، لولهٔ تغذیه میتواند کمککننده باشد. بسته به اینکه انتهای لوله کجاست، تغذیه را مستقیماً به معدهٔ شما (که غذا را ذخیره و هضم میکند) یا رودهٔ باریک (که مواد مغذی را جذب میکند) میرساند.
انواع لولههای تغذیه
اگر به مدت کمتر از چهار تا شش هفته به لولهٔ تغذیه نیاز داشته باشید، ارائهدهندگان معمولاً لولههایی را توصیه میکنند که از طریق بینی وارد میشوند و به معده یا رودهٔ باریک میروند. یا ممکن است لولهای را که از بینی وارد میشود توصیه کنند تا ببینند بدن شما میتواند فرمولهای لولهٔ تغذیه را تحمل کند. انواع عبارتاند از:
لولهٔ نازوگاستریک (Nasogastric یا NG): لوله از بینی شما به معده میرود.
لولهٔ نازودئودنال (Nasoduodenal یا ND): لوله از بینی شما به بخش اول رودهٔ باریک به نام دوازدهه (Duodenum) میرود.
لولهٔ نازوژژونال (Nasojejunal یا NJ): لوله از بینی شما به بخش دوم رودهٔ باریک به نام ژژنوم (Jejunum) میرود.
ارائهدهندگان خدمات سلامت ممکن است جایگذاری نیمهدائمیتری از لولهها را از طریق دیوارهٔ شکم برای دسترسی مستقیم به معده یا رودهٔ باریک توصیه کنند. این معمولاً زمانی است که بیش از چهار تا شش هفته به تغذیهٔ لولهای نیاز داشته باشید. انواع عبارتاند از:
لولههای معدهای یا گاستروستومی (Gastric/Gastrostomy یا G-tube): لوله مستقیماً به معدهٔ شما میرود.
لولههای ژژنوستومی (Jejunostomy یا J-tube): لوله به بخش دوم رودهٔ باریک به نام ژژنوم میرود.
لولهٔ گاستروستومی-ژژنوستومی (Gastrostomy-Jejunostomy یا GJ-tube): لوله به معدهٔ شما میرود و از آن عبور کرده وارد ژژنوم میشود. این لولهها پورت G و J دارند. پورت G مایعات معده را تخلیه میکند و امکان میدهد ارائهدهندگان دارو بدهند. پورت J برای تغذیه استفاده میشود.
چرا ممکن است کسی به لولهٔ تغذیه نیاز داشته باشد؟
اگر از راه دهان تغذیهٔ کافی دریافت نمیکنید، ارائهدهندهٔ خدمات سلامت ممکن است تغذیه از راه لوله را توصیه کند. اگر توانایی شما برای جویدن یا بلع محدود باشد (دیسفاژی (Dysphagia))، ممکن است به تغذیهٔ انترال نیاز داشته باشید.
لولههای تغذیه به حمایت از سوختوساز (Metabolism) و سلامت کلی دستگاه گوارش شما کمک میکنند.
وضعیتهایی که ممکن است باعث نیاز به لولهٔ تغذیه شوند عبارتاند از:
اختلالات شدید خوردن (Eating disorders).
سرطانهای سر و گردن یا آسیبهایی که بلع را دشوار میکنند.
مشکلات دستگاه گوارش مانند تنگیِ مری یا دیسموتیلیتی (Dysmotility؛ وضعیتی که در آن عضلات و اعصاب دستگاه گوارش همانطور که باید کار نمیکنند).
وضعیتهایی که در توانایی شما برای جذب مواد مغذی اختلال ایجاد میکنند (مانند بیماری کرون (Crohn’s disease) شدید یا بیماری سلیاک (Celiac disease)).
جراحی اخیر یا بیماری پزشکیای که توانایی بلع شما را تحتتأثیر قرار داده است.
اختلالات عصبی، از جمله سکتهٔ مغزی (Stroke) و فلج (Paralysis).
بیهوشی طولانی/بیهوشی عمیق (کما (Coma)).
ارائهدهندگان خدمات سلامت گاهی تغذیه از راه لوله را بهعنوان بخشی از مراقبتهای آسایشگاهی (Hospice care) برای کمک به راحتتر بودن افراد در انتهای عمر توصیه میکنند. برخی افراد (یا خانوادههایشان) از تغذیهٔ لولهای صرفنظر میکنند. در این حالت، تغذیهٔ لولهای تصمیمی کاملاً شخصی است که باید با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود دربارهٔ آن گفتوگو کنید.
جزئیات درمان
از تغذیه از راه لوله چه انتظاری باید داشته باشم؟
تجربهٔ شما به نوع لولهٔ تغذیهای که دریافت میکنید و دلیل نیاز شما به آن بستگی دارد. ممکن است تیم درمان در بیمارستان بهطور کامل مسئول تغذیهها و تمیزکردن لولهٔ تغذیهٔ شما باشد. اگر با لوله به خانه بروید، شما (یا مراقبانتان) ممکن است به آموزش دربارهٔ نحوهٔ استفاده و مراقبت از آن نیاز داشته باشید. همچنین ممکن است برای راهاندازی تجهیزات استفاده از لوله در منزل به کمک نیاز داشته باشید.
جایگذاری لولهٔ تغذیه
ارائهدهندگان خدمات سلامت معمولاً لولههای تغذیه را زمانیکه در بیمارستان هستید وارد میکنند، اما ممکن است به استفاده از آن در منزل ادامه دهید. تغذیهٔ لولهای که در منزل انجام میشود تغذیهٔ انترال در منزل (Home enteral nutrition یا HEN) نام دارد.
برخی روشهای جایگذاری را میتوان کنار تخت انجام داد. اما اگر بیش از حدود یک ماه به لولهٔ تغذیه نیاز داشته باشید، به یک روش بیمارستانی برای وارد کردن لوله نیاز دارید. برای این روشها، برنامهریزی کنید که حداقل هشت ساعت ناشتا باشید (خوردن یا نوشیدن نداشته باشید). همچنین لازم است داروهای رقیقکنندهٔ خون (Anticoagulants) مانند آسپیرین را مدتی پیش از عمل قطع کنید. شما بیهوشی و آرامبخشی (Anesthesia و Sedation) دریافت خواهید کرد تا دردی احساس نکنید. روشها معمولاً نیم ساعت طول میکشند.
ارائهدهندگان ممکن است لوله را به یکی از این روشها وارد کنند:
از راه بینی: این روش را میتوان کنار تخت انجام داد. با استفاده از تصویربرداری، ارائهدهنده بهآرامی لوله را در بینی شما وارد میکند و آن را از گلو و مری عبور میدهد تا به معده برسد. آنها لوله را لغزان (Lubricate) میکنند و یک بیحسکننده (Anesthetic) میدهند تا روش بدون درد باشد. ممکن است از شما بخواهند در طول روش با نی آب بنوشید تا به حرکتِ روبهپایینِ لوله کمک کند.
آندوسکوپیک: ارائهدهنده از یک ابزار بلند و انعطافپذیرِ دارای دوربین (آندوسکوپ (Endoscope)) برای کمک به جایگذاری لولهٔ تغذیه استفاده میکند. آندوسکوپ از دهان و مری عبور داده میشود تا به معده برسد. دوربین به آنها اجازه میدهد ببینند کجا باید برش کوچک (Incision) روی شکم ایجاد کنند تا لولهٔ تغذیه را وارد کنند. انواع جایگذاریِ لولهٔ تغذیه که از آندوسکوپ استفاده میکنند شامل گاستروستومی از راه آندوسکوپی از راه پوست (Percutaneous endoscopic gastrostomy یا PEG) و گاستروژژنوستومی از راه آندوسکوپی از راه پوست (Percutaneous endoscopic gastrojejunostomy یا PEG-J) است.
رادیولوژیک: ارائهدهنده از تصویربرداری با اشعهٔ ایکس (X-ray) استفاده میکند تا ببیند کجا باید برای وارد کردن لوله برش بدهد. انواع جایگذاریِ لولهٔ تغذیه که از اشعهٔ ایکس استفاده میکنند شامل گاستروستومیِ واردشده بهصورت رادیولوژیک (Radiologically inserted gastrostomy یا RIG) و ژژنوستومی رادیولوژیک از راه پوست (Percutaneous radiologic jejunostomy یا PRJ) است.
جراحی: ارائهدهنده ممکن است جراحی باز انجام دهد که نیازمند برش بزرگتری روی شکم است، یا ممکن است با لاپاراسکوپی (Laparoscopy) لولهٔ تغذیه را وارد کند. در لاپاراسکوپی، ارائهدهنده چند برش کوچک روی شکم ایجاد میکند. ابزارِ دارای دوربین (لاپاراسکوپ (Laparoscope)) را برای دیدن اندامها وارد میکند و سپس از برشهای دیگر لولهٔ تغذیه را وارد میکند.
از ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود دربارهٔ روشی که برای وارد کردن لولهٔ تغذیه استفاده میکنند بپرسید تا بدانید چگونه آماده شوید و چه انتظاری داشته باشید.
استفاده از لولهٔ تغذیه
برخی لولههای تغذیه از سرنگ (Syringe) یا پمپ (Pump) برای رساندن تغذیهٔ مایع از یک کیسه به بدن شما استفاده میکنند. برخی دیگر به کیسههایی وصل میشوند که روی پایه یا قلاب بالا برده میشوند. نیروی گرانش تغذیهٔ مایع را هنگام زمان غذا از طریق لوله به پایین میبرد.
زمانِ غذاخوردن شما به عوامل مختلفی از جمله نوع لولهٔ تغذیه بستگی دارد. تغذیهٔ لولهای ممکن است به این صورت باشد:
فقط در وعدههای غذایی: به این «تغذیهٔ بولوس (Bolus feeding)» گفته میشود. شما در همان زمانهای معمول غذاخوردن، تغذیهٔ مایع را از طریق لولهٔ تغذیه دریافت میکنید. مزیتِ تغذیهٔ بولوس این است که با نظمی شبیه حالت بدون لوله غذا میخورید. تغذیهٔ بولوس معمولاً فقط با لولههایی انجام میشود که در معده قرار دارند، چون معده بهطور طبیعی غذا را ذخیره میکند و میتواند حجمهای بزرگتر را تحمل کند.
پیوسته: اگر لولهٔ تغذیهٔ شما در رودهٔ باریک (دوازدهه یا ژژنوم) باشد، لازم است بهطور مداوم و روزانه مقادیر کمی تغذیه دریافت کنید، چون رودهٔ باریک برای نگهداری حجمهای زیاد غذا در یک زمان ساخته نشده است.
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت به شما کمک میکند نوع فرمول (Formula) و مقدار مورد نیاز را تعیین کنید تا مطمئن شوید مقادیر صحیح مایعات، ویتامینها، مواد معدنی و کالری را دریافت میکنید.
فرمولهای بسیاری با غلظتهای مختلف کالری و مواد مغذیِ اختصاصی مانند پروتئینها، چربیها و کربوهیدراتها در دسترس است. برخی فرمولها برای بیماریهای خاص، مانند بیماریهای کلیوی، اختصاصی هستند. ارائهدهنده ممکن است بر اساس میزان تحمل شما و نیازهای تغذیهایتان در طول زمان، فرمول را تغییر دهد.
آنها همچنین میتوانند دربارهٔ دریافت ایمن تغذیهٔ انترال به شما مشاوره دهند. بهعنوان مثال، ممکن است توصیه کنند حین تغذیه و چند ساعت پس از آن با زاویهٔ ۴۵ درجه بنشینید تا از عوارضی مانند ذاتالریهٔ آسپیراسیون (Aspiration pneumonia) پیشگیری شود. در ذاتالریهٔ آسپیراسیون، فرمول وارد نای و ریهها میشود و عفونت ایجاد میکند. نحوهٔ قرارگیری بدن شما میتواند از این وضعیت جلوگیری کند.
هرگز نوشیدنیهای گازدار را به لولهٔ تغذیهٔ خود وارد نکنید.
مراقبت از لولهٔ تغذیه و محل ورود آن
برای پیشگیری از گرفتگیها باید از لولهٔ تغذیه مراقبت کنید و برای پیشگیری از عفونتها پوست اطراف محل ورود لوله را تمیز نگه دارید.
برای مراقبت از محل ورود:
روزانه دستکم یکبار با آب و صابون شستوشو دهید و اگر ترشح دارید بیشتر بشویید. اگر ترشح دارید ممکن است لازم باشد با ارائهدهنده تماس بگیرید. آنها میتوانند برای جذب ترشح گاز استریل بدهند یا برای محافظت از پوست کرمهای سدّی (Barrier creams) توصیه کنند.
بین دفعات تمیزکاری، ناحیه را با یک پارچهٔ تمیز خشک کنید تا از رشد باکتریها جلوگیری شود (باکتریها در محیطهای گرم و مرطوب رشد میکنند).
هرگونه دَلَمهای که روی لولهٔ نازوگاستریک (NG) (نوعی که از بینی میرود) تشکیل میشود پاک کنید.
اگر علائم عفونت (گرمی، قرمزی، درد، تورم یا چرک) را دیدید فوراً به ارائهدهندهٔ خود اطلاع دهید.
برای مراقبت از خودِ لوله:
لولهٔ تغذیهٔ خود را بهطور منظم شستوشو (Flush) دهید. برای پیشگیری از گرفتگی، پیش و پس از تغذیهها لوله را با آب گرم شستوشو دهید. قبل و بعد از دریافت دارو از طریق لولهٔ تغذیه هم آن را شستوشو دهید. مهم است حتی در روزهایی که از لوله برای خوردن یا مصرف دارو استفاده نمیکنید آن را شستوشو دهید تا باز بماند. ارائهدهنده پیش از ترک بیمارستان نحوهٔ شستوشوی لولهٔ تغذیه را به شما نشان میدهد.
لولهٔ تغذیهٔ خود را بهطور منظم تعویض کنید. مهم است لوله بهطور منظم تعویض شود تا دوام آورد و همانطور که باید کار کند. برخی لولهها که در انتها پلاستیک سفتتری دارند باید هر سال تعویض شوند. لولههای دیگر که در انتها بالن دارند باید هر سه تا شش ماه تعویض شوند. از ارائهدهندهٔ خود بپرسید چه زمانی باید مراجعه کنید تا آنها این تعویضها را انجام دهند.
اگر لولهٔ تغذیه از جای خود خارج شد به اورژانس (ER) مراجعه کنید. در مورد لولههای جدید در شکم، زمان میبرد تا مجرای بین معده یا رودهٔ باریک و سطح بیرونی بدن بالغ شود. این معمولاً شش تا هشت هفته طول میکشد. اگر لوله پیش از این زمان بیفتد یا کشیده شود و بیرون بیاید، یک اورژانس پزشکی است. فوراً به پزشک مراجعه کنید.
خطرات/فواید
خطرات تغذیه از راه لوله چیست؟
پس از جراحیِ وارد کردن لوله، ممکن است شکم شما برای چند روز دردناک باشد. ممکن است برای یکیدو روز ترشح داشته باشید. این طبیعی است. همچنین تجربهٔ برخی عوارض جانبی در ابتدا، مانند اسهال، هنگام سازگارشدن بدن با دریافت تغذیه به شیوههای جدید شایع است.
ارائهدهنده میتواند داروهایی برای کمک به کنترل درد تجویز کند. آنها میتوانند فرمول یا بسامد تغذیه را تنظیم کنند تا هنگام سازگاری دستگاه گوارش شما، فشار کمتری به آن وارد شود.
مشکلات دیگر هم میتوانند رخ دهند، اما خطر عوارض کم است. عوارض شامل موارد زیر است:
زخمها در مسیر بینی (فقط لولههای بینی).
لولهٔ گرفته، آسیبدیده یا جابهجا شده.
عفونت یا نشت محتویات معده در محل ورود لوله.
مشکلات پایدار دستگاه گوارش، از جمله یبوست، تهوع و اسهال.
ذاتالریهٔ آسپیراسیون.
بهبودی و چشمانداز
یک فرد چه مدت لولهٔ تغذیه را نگه میدارد؟
مدتی که به لولهٔ تغذیه نیاز دارید از فردی به فرد دیگر متفاوت است. بسته به دلیلِ گذاشتن لوله، ممکن است چند هفته، چند ماه یا سالها از لوله استفاده کنید. ممکن است برای مدت طولانی برای دریافت تغذیه، دارو یا آبرسانی (Hydration) به لولهٔ تغذیه نیاز داشته باشید.
چه زمانی با پزشک تماس بگیرم
چه زمانی باید با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود تماس بگیرم؟
مهم است طبق دستور ارائهدهنده از لولهٔ تغذیهٔ خود مراقبت کنید و محل ورود را تمیز نگه دارید. اگر درد، قرمزی، تورم یا نشت/خارشِ بیشازحد دارید، فوراً با ارائهدهنده تماس بگیرید.
اگر لولهٔ شما گرفته است، میتوانید تلاش کنید آن را بهآرامی با آب گرم شستوشو دهید. اگر مؤثر نبود، با ارائهدهنده تماس بگیرید.
هرگز برای بازکردن گرفتگی تلاش نکنید با وارد کردن سیم یا اجسام مشابه به داخل لوله آن را شل کنید.
اگر لوله بیرون آمد، فوراً به بخش اورژانس مراجعه کنید.
References/منابع
Jamieson NC, Tadi P. Feeding Tube. 2023 Jul 24. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan. Accessed 2/21/2024.
Mundi MS, Mohamed Elfadil O, Olson DA, et al. Home enteral nutrition: A descriptive study. JPEN J Parenter Enteral Nutr. 2023 May;47(4):550-562. Accessed 2/21/2024.
The Oley Foundation. Home Enteral Nutrition. Accessed 2/21/2024.
Thomas DR. Merck Manual. Professional Version. Enteral Tube Nutrition. Modified 9/2022. Accessed 2/21/2024.
Vudayagiri L, Hoilat GJ, Gemma R. Percutaneous Endoscopic Gastrostomy Tube. 2023 Aug 7. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan. Accessed 2/21/2024.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
