تراکئوستومی
تراکئوستومی سوراخی است که جراح از طریق گردن شما و درون نای (Trachea یا Windpipe) ایجاد میکند تا به شما در تنفس کمک کند. این مسیر جدید، اکسیژن را با دور زدن بینی، دهان و گلو به ریهها میرساند. اگر دچار انسداد در راه هوایی فوقانی باشید، ممکن است به تراکئوستومی نیاز پیدا کنید. تراکئوستومی میتواند موقت یا دائمی باشد.
تراکئوستومی چیست؟
تراکئوستومی دهانهای است که جراح از طریق گردن شما و به درون نای ایجاد میکند. لولهٔ تراکئوستومی یا «تراک» (Trach، تلفظ: «تِرِیک») از طریق این سوراخ وارد نای شما میشود تا به تنفس کمک کند. عمل جراحی برای ایجاد این دهانه را تراکئوتومی (Tracheotomy) مینامند، اما بیشتر ارائهدهندگان خدمات سلامت این دو واژه را بهجای یکدیگر بهکار میبرند.
تراکئوستومی به شما اجازه میدهد زمانیکه در تنفس از راه دهان و بینی مشکل دارید، هوا را از طریق گردن دریافت کنید. ممکن است به تراکئوستومی نیاز داشته باشید اگر:
- در راه هوایی خود تنگی یا انسداد دارید و لولهگذاری (Intubation) از طریق بینی یا دهان ممکن نیست.
- بهدلیل بیماری ریوی، فلج یا آسیب به سر و گردن دچار مشکل تنفسی شدهاید.
- پس از جراحی حنجره یا گلو به کمک برای تنفس نیاز دارید.
- باید بیش از یک هفته از دستگاه تهویهٔ مکانیکی (Ventilator) استفاده کنید.
- دچار وضعیتی هستید که مانع از تخلیهٔ مخاط از راه هوایی با سرفه میشود (تراکئوستومی امکان ساکشن یا تخلیهٔ مخاط را فراهم میکند).
بسته به شرایط، تراکئوستومی ممکن است موقت یا دائمی باشد. معمولاً این عمل بهصورت انتخابی (برنامهریزیشده) انجام میشود، اما گاهی یک اقدام اورژانسی است.
جزئیات عمل
چگونه باید برای این عمل آماده شوم؟
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت، دستورالعملهای لازم برای آمادهسازی تراکئوستومی انتخابی را به شما میدهد. اگر قرار است تحت بیهوشی عمومی (General anesthesia) باشید، ممکن است لازم باشد چند ساعت قبل از عمل ناشتا بمانید یا مصرف برخی داروها را متوقف کنید.
همچنین باید وسایلی را برای بستری همراه خود بیاورید، چون معمولاً بیماران از چند روز تا چند هفته پس از عمل در بیمارستان میمانند. موارد پیشنهادی:
- لباس و وسایل بهداشتی شخصی: لباس راحت، مانند پیژامه، و لوازم نظافت شخصی مثل مسواک.
- داروها: داروها یا مکملهایی که مصرف میکنید را همراه بیاورید.
- وسایل سرگرمی: کتاب یا هر وسیلهای برای پر کردن زمان دوران نقاهت.
- وسایل ارتباطی: پس از عمل نمیتوانید بلافاصله صحبت کنید؛ بنابراین قلم و کاغذ، تلفن همراه یا تبلت برای برقراری ارتباط مفید است.
در طول تراکئوتومی چه اتفاقی میافتد؟
جراحی باز تراکئوتومی در اتاق عمل انجام میشود. ابتدا بیهوشی عمومی دریافت میکنید تا در خواب باشید. سپس جراح برشی در گردن، درست زیر سیب آدم (Adam’s apple) ایجاد میکند. این برش از دیوارهٔ نای عبور میکند. سپس جراح دهانه را بهآرامی باز میکند تا لولهٔ تراکئوستومی درون آن قرار گیرد.
پس از جایگذاری لوله، جراح آن را با یقهٔ تراکئوستومی که دور گردن بسته میشود، محکم میکند و ممکن است بخیههای موقت نیز بزند تا در دورهٔ نقاهت ثابت بماند.
اگر قادر به تنفس مستقل نباشید، جراح لوله را به دستگاه تنفس مصنوعی (Ventilator) وصل میکند.
تراکئوستومی از راه پوست (Percutaneous tracheostomy)
در این روش جدیدتر که اغلب در کنار تخت بیمار در بیمارستان انجام میشود، جراح بهجای برش، با استفاده از سوزن سوراخی در گردن و نای ایجاد میکند. سپس سیمی هدایتگر وارد کرده و با استفاده از کاتتر (لولهٔ پلاستیکی باریک)، دهانه را گشاد میکند تا بتواند لولهٔ تراکئوستومی را در جای خود قرار دهد.
فواید و خطرات احتمالی تراکئوستومی
تراکئوستومی زمانی به شما کمک میکند که نتوانید از راه دهان و بینی نفس بکشید. در مقایسه با لولهگذاری از دهان یا بینی، راحتتر است و برای بسیاری از بیماران راهی برای گذار از دستگاه تنفسی مصنوعی به تنفس طبیعی فراهم میکند.
با این حال، مانند هر عمل جراحی دیگر، تراکئوستومی نیز ممکن است عوارضی داشته باشد، از جمله:
- خونریزی یا عفونت
- آسیب به مری یا نای
- تنگی نای بر اثر التهاب یا اسکار
- آسیب به عصب راجعهٔ حنجره (که تارهای صوتی را حرکت میدهد)
- انسداد لولهٔ تراکئوستومی با مخاط یا لختهٔ خون
- گیر افتادن هوا در ریهها، قفسهٔ سینه یا زیر پوست اطراف تراکئوستومی
- ایجاد ارتباط غیرطبیعی بین نای و مری (که میتواند باعث ورود غذا یا مایع به ریهها شود)
تمیز نگهداشتن لوله و پیروی دقیق از دستورالعملهای پزشک خطر بروز این عوارض را کاهش میدهد.
دورهٔ بهبودی و چشمانداز
پس از تراکئوستومی چه میشود؟
پس از عمل، تیم درمان پیشرفت شما را بررسی میکند تا از بهبودی موفقیتآمیز مطمئن شود. تا زمانیکه با متخصص گفتاردرمانی (Speech-language pathologist – SLP) ملاقات کنید، ارتباط شما بهصورت نوشتاری خواهد بود.
پزشک هنگام ترخیص، دستورالعملهای مراقبتی لازم برای خود و لولهٔ تراکئوستومی در منزل را در اختیارتان میگذارد.
مدت زمان بهبودی چقدر است؟
بهطور میانگین، ترمیم کامل تراکئوستومی حدود دو هفته طول میکشد. در این مدت احساس درد یا خشکی در ناحیهٔ گردن طبیعی است و ممکن است یکیدو روز طول بکشد تا به تنفس از طریق لولهٔ تراکئوستومی عادت کنید.
اگر تراکئوستومی موقت باشد، پس از باز شدن کامل راه هوایی، پزشک لوله را خارج میکند. این فرایند را دکانولاسیون (Decannulation) مینامند. سوراخ معمولاً ظرف چند هفته خودبهخود بسته میشود، اما گاهی برای بستن آن به اقدام پزشکی نیاز است. در نهایت معمولاً فقط یک اسکار کوچک در محل برش باقی میماند.
چه تراکئوستومی موقت باشد یا دائمی، پزشک دستورالعملهایی برای سازگاری با زندگی با لولهٔ تراکئوستومی به شما ارائه خواهد داد.
مراقبت از تراکئوستومی
پیش از ترخیص، دستورالعمل مراقبت خانگی از لولهٔ تراکئوستومی به شما آموزش داده میشود. معمولاً باید لوله را حداقل روزی دو بار تمیز کنید. همچنین باید برای تعویض لوله طبق برنامه به پزشک مراجعه کنید.
صحبتکردن
پس از بهبودی، میتوانید با لولهٔ تراکئوستومی صحبت کنید، اما نیاز به تمرین دارد. میتوانید با پوشاندن سوراخ تراکئوستومی با انگشت و عبور دادن هوا از دهان، صدا تولید کنید. متخصص گفتاردرمانی (SLP) روش درست این کار را به شما آموزش میدهد.
همچنین میتوانید از سوپاپهای گفتاری (Speaking valves) استفاده کنید که امکان صحبتکردن را بدون پوشاندن سوراخ فراهم میکنند.
در آغاز، صحبت ممکن است باعث احساس خستگی یا تنگی نفس شود. آرام پیش بروید و در صورت خستگی از نوشتن استفاده کنید. از متخصص گفتاردرمانی دربارهٔ وسایل کمکی گفتار بپرسید.
خوردن
ممکن است مدتی طول بکشد تا بتوانید مانند قبل غذا بخورید یا قورت دهید. در ابتدا ممکن است نیاز به دریافت تغذیه از طریق سرم یا لولهٔ تغذیه داشته باشید. گفتاردرمانگر تمرینهایی برای تقویت بلع به شما آموزش خواهد داد تا بتوانید راحتتر غذا بخورید.
فعالیت
در دوران نقاهت تا حد امکان استراحت کنید. پزشک میزان فعالیت مجاز را تعیین میکند. معمولاً پیادهروی کوتاه روزانه مفید است، زیرا به پاکسازی ریهها و پیشگیری از یبوست کمک میکند. بااینحال، باید از فعالیتهای سنگین و خستگی زیاد خودداری کنید.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرم؟
بلافاصله با پزشک تماس بگیرید اگر:
- در تنفس دچار مشکل شدید.
- ضربان قلب نامنظم پیدا کردید.
- درد شدیدی دارید که با دارو بهبود نمییابد.
- در محل جراحی ترشحات مخاطی، پوسته یا تورم ایجاد شد.
- علائم عفونت دارید؛ مانند تب، قرمزی، گرمی یا ترشح چرکی در محل جراحی.
همچنین اگر لولهٔ تراکئوستومی جابهجا یا خارج شد، باید سریعاً با پزشک تماس بگیرید.
پرسشهای متداول
آیا تراکئوستومی نوعی حمایت حیاتی است؟
بله، تراکئوستومی میتواند نوعی حمایت حیاتی باشد. اگر قادر به تنفس مستقل نباشید، جراح ممکن است لولهٔ تراکئوستومی را به دستگاه تنفس مصنوعی متصل کند. بسته به شرایط، تراکئوستومی ممکن است موقت، بلندمدت یا دائمی باشد. اما برای بیشتر افراد، این روش موقتی است.
منابع
American Speech-Language-Hearing Association. Tracheostomy and Ventilator Dependence. Accessed 2/12/2025.
Khaja M, Haider A, Alapati A, Qureshi ZA, Yapor L. Percutaneous Tracheostomy: A Bedside Procedure. Cureus. 2022 APR;14(4):e24083. Published 2022 Apr 12. Accessed 2/12/2025.
Lais G, Piquilloud L. Tracheostomy: update on why, when and how. Curr Opin Crit Care. 2025 Feb 1;31(1):101-107. Accessed 2/12/2025.
Raimonde AJ, Westhoven N, Winters R. Tracheostomy. 2023 Jul 24. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Accessed 2/12/2025.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
