روش تیآیاف (فوندوپلیکاسیونِ بدونِ برش از راهِ دهان)
روش تیآیاف یک درمانِ جایگزینِ جدید برای رفلاکسِ اسیدیِ مزمن (GERD) است. این روش همچنین میتواند فتقِ کوچکِ هیاتال را درمان کند. یک ارائهدهندهٔ خدمات سلامت از طریقِ آندوسکوپ عمل میکند تا عضلاتِ انتهای مریِ شما را تقویت کند.
روش تیآیاف چیست؟
روش تیآیاف یک عملِ آندوسکوپیک برای درمانِ رفلاکسِ اسیدیِ مزمن (بیماریِ رفلاکسِ معدهـمری، GERD) و فتقِ هیاتال (Hiatal hernia) است. «آندوسکوپیک (Endoscopic)» یعنی با کمکِ آندوسکوپ (Endoscope) انجام میشود؛ لولهای بلند با یک دوربین که از دهان واردِ مریِ شما میگردد. این روش از جراحی کمتهاجمیتر است، زیرا برشی وجود ندارد.
«تیآیاف» مخففِ «فوندوپلیکاسیونِ بدونِ برش از راهِ دهان (Transoral incisionless fundoplication)» است. «ترانساورال» یعنی از راهِ دهان، و «بیبرش» یعنی هیچ برشِ جراحیای وجود ندارد. «فوندوپلیکاسیون (Fundoplication)» خودِ عمل است. یعنی تا زدن (پلیکاسیون) بخشِ بالاییِ معدهٔ شما (فاندوس، Fundus). در این روش، فاندوسْ به دورِ مریِ شما تا زده میشود.
روش تیآیاف چگونه GERD را درمان میکند؟
فوندوپلیکاسیون محلِ اتصالِ معدهـمری (GEJ، Gastroesophageal junction) را تقویت میکند؛ جایی که انتهای مریِ شما به بخشِ بالاییِ معده میرسد. اگر رفلاکسِ اسیدیِ مزمن (GERD) دارید، علتش این است که این اتصال بیش از حد شُل شده و اجازه میدهد اسیدِ معده به عقب، به داخلِ مری برگردد.
اغلب، فتقِ هیاتال نیز در GERD دخیل است. یعنی بخشِ بالاییِ معدهٔ شما (فاندوس) از سوراخِ مری (Esophageal hiatus) بیرون میزند؛ همان دهانهای در دیافراگم که مری از آن عبور میکند تا به معده در زیرِ آن برسد. روشِ تیآیاف میتواند فتقِ هیاتال را نیز اصلاح کند.
روش تیآیاف برای چه کسانی است؟
روش تیآیاف گزینهای برای افرادی با GERD خفیف تا متوسط و/یا فتقِ هیاتال است که یک راهکارِ ماندگار میخواهند، اما نمیخواهند یا نمیتوانند جراحی کنند. این روش گزینهٔ سوم را میانِ جراحی و مصرفِ مادامالعمرِ مهارکنندههای پمپِ پروتون (PPIs، Proton pump inhibitors) ــ که درمانِ معمولِ GERD است ــ ارائه میدهد.
برخی افرادِ مبتلا به GERD متوجه میشوند که PPIs با گذرِ زمان در کنترلِ علائمشان کمتر مؤثر میشود. این ممکن است بهدلیلِ ادامهٔ تضعیفِ GEJ باشد. برخیِ دیگر دربارهٔ مصرفِ طولانیمدتِ PPIs به دلایلِ گوناگون نگرانی دارند. روشِ تیآیاف به آنها امکان میدهد تا با ایمنی، این داروها را کاهش دهند یا قطع کنند.
جزئیاتِ روش
پیش از انجامِ روشِ تیآیاف چه رخ میدهد؟
اگر به روشِ تیآیاف علاقهمندید، با یک ارائهدهندهٔ خدمات سلامت مطرح کنید. یک فوقتخصصِ گوارش (Gastroenterologist) یا جراحِ عمومی میتواند آن را انجام دهد. آنها ابتدا شما را ارزیابی میکنند تا مطمئن شوند برای این روش کاندیدای مناسبی هستید. ممکن است به مری و/یا فتقِ شما نگاه کنند یا میزانِ رفلاکسِ اسیدیِ شما را بسنجند.
ممکن است به چند آزمایش نیاز داشته باشید، از جمله:
- ازوفاگرام (Esophagram): ازوفاگرام از مریِ در حالِ بلعِ شما تصویربرداریِ ویدئویی با اشعهٔ ایکس (فلوروسکوپی، Fluoroscopy) میگیرد.
- آندوسکوپیِ فوقانی (Upper endoscopy): این آزمون شامل نگاهکردن به داخلِ مری با آندوسکوپ است.
- آزمونِ pH مری (Esophageal pH test): این آزمون میزانِ اسیدِ داخلِ مریِ شما را از طریقِ یک گیرندهٔ کوچکِ بیسیم میسنجد. ارائهدهندهٔ شما گیرنده را حینِ آندوسکوپی در مری قرار میدهد.
- مانومتریِ مری (Esophageal manometry): این آزمون فعالیتِ عضلات در مریِ شما را با استفاده از حسگرهای فشار که در یک لولهٔ بینیـمعدهای (Nasogastric tube) تعبیه شدهاند، اندازهگیری میکند. این آزمون میتواند تأیید کند که آیا عضلاتتان درست کار نمیکنند یا نه.
ممکن است روشِ تیآیاف اگر مواردِ زیر را داشته باشید برای شما مناسب نباشد:
- فتقِ هیاتالِ بزرگ.
- اختلالِ بلع.
- ازوفاژیتِ فرسایشیِ شدید.
- تغییراتِ دائمیِ بافتی، مانند مریِ بارت (Barrett’s esophagus) یا تنگیِ مری (Esophageal stricture).
چگونه برای روشِ تیآیاف آماده میشوم؟
ارائهدهندهٔ شما داروهای کنونیتان را مرور میکند و در صورتِ نیاز تنظیماتی انجام میدهد. همچنین از شما میخواهد ۱۲ ساعت پیش از وقتِ تعیینشده از خوردن و نوشیدن پرهیز کنید. پس از رسیدن، برای تضمینِ ایمنی و راحتیِ شما، پیش، حین و پس از عمل داروهایی از طریقِ سرمِ وریدی دریافت خواهید کرد.
داروهای رایج شامل مواردِ زیر است:
- بیهوشی (Anesthesia): بیشترِ افراد این روش را تحتِ بیهوشیِ عمومی انجام میدهند؛ یعنی خواب خواهید بود و چیزی احساس نخواهید کرد.
- مسکنها (Analgesics): همچنین داروهای مجزای ضددرد از طریقِ سرم دریافت میکنید تا هنگامِ بیدارشدن راحت باشید.
- شلکنندههای عضلانی (Muscle relaxers): این داروها کمک میکنند حینِ عمل، عضلاتِ مریِ شما شل و انعطافپذیر بمانند.
- آنتیبیوتیکها (Antibiotics): آنتیبیوتیکهای پیشگیرانه (Prophylactic) به پیشگیری از عفونتهای ناشی از عمل کمک میکنند.
- ضدتهوعها (Antiemetics): این داروها از تهوع و استفراغ در طول و پس از عمل پیشگیری میکنند.
در طولِ روشِ تیآیاف چه رخ میدهد؟
در طولِ روشِ تیآیاف، ارائهدهندهٔ شما با استفاده از آندوسکوپ و یک دستگاهِ ویژهٔ فوندوپلیکاسیون، از راهِ دهان روی محلِ اتصالِ معدهـمری عمل میکند. آنها با این دستگاه، بخشِ بالاییِ معده (فاندوس) را محکم به دورِ مریِ تحتانیِ شما میپیچند و یک دریچهٔ محکمتر میانِ آنها ایجاد میکنند.
چندین دستگاهِ متفاوتِ تیآیاف وجود دارد که ارائهدهندهٔ شما ممکن است از آنها استفاده کند. هرکدام اندکی متفاوت عمل میکنند. ارائهدهندهٔ شما از دستگاه برای گرفتن و شکلدادنِ بافتها و ثابتکردنِ آنها با بستها، منگنههای جراحی یا بخیهها استفاده خواهد کرد. آندوسکوپ تصاویر را به صفحهنمایشی منتقل میکند که حینِ عمل آن را میبینند.
روشِ تیآیاف چهقدر طول میکشد؟
انجامِ روشِ تیآیاف حدود ۴۵ تا ۶۰ دقیقه زمان میبَرَد. بااینحال، کلِ نوبتِ شما طولانیتر خواهد بود. به زمانی برای اثرکردنِ بیهوشی و سپس برطرفشدنِ اثرِ آن نیاز دارید. پس از برطرفشدنِ اثر، ممکن است بتوانید به خانه بروید یا لازم باشد یک شب در بیمارستان بمانید.
روشِ تیآیاف چهقدر دردناک است؟
در طولِ عمل، زمانی که تحتِ بیهوشیِ عمومی هستید، چیزی احساس نخواهید کرد. پس از آن، در صورتِ نیاز مسکن دریافت میکنید. بیشترِ افراد تنها به کاهشِ دردِ متوسط و فقط برای یک روز نیاز دارند. اگر به نظر برسد به بیشتر از این نیاز دارید، ارائهدهندهٔ شما از نظرِ عوارضِ احتمالی، مانند خونریزی یا عفونت، بررسی خواهد کرد.
طبیعی است که چند روزِ بعد ناراحتیهای خفیفی داشته باشید، مانند گلودرد، دردِ قفسهٔ سینه یا دردِ شانه. تحریکِ گلو و قفسهٔ سینه از عوارضِ جانبیِ لولهها و دستگاههایی است که در مریِ شما بودهاند. دردِ شانه از عوارضِ جانبیِ گازی است که پیش از عمل به مریِ شما پمپ میکنند.
خطرات / فواید
خطرات یا عوارضِ احتمالیِ روشِ تیآیاف چیست؟
عوارضِ ناشی از این روش نامحتمل اما ممکن هستند. این عوارض شاملِ مواردِ زیرند:
- آسیب به مری یا فاندوس که موجبِ خونریزی، پارگی یا سوراخشدن میشود.
- عفونت، از جمله عفونتهای قفسهٔ سینه مانند مدیاستینیت (Mediastinitis) که میتواند به آبسه منجر شود.
- بازگشتِ تدریجیِ علائم که نیازمندِ عملِ جدید یا برنامهٔ درمانیِ تازه است.
میزانِ موفقیتِ روشِ تیآیاف چقدر است؟
روشِ تیآیاف هنوز جدید است، بنابراین پژوهشهای زیادی دربارهٔ پیامدهای درازمدت در دست نیست. اما نتایجِ اولیه میزانِ موفقیتِ ۸۰٪ پس از پنج سال را نشان میدهند. موفقیت یعنی افراد، تسکینِ فوری و پایدار از علائم را تجربه میکنند و میتوانند مصرفِ داروهایشان را کاهش دهند یا قطع کنند.
بهبودی و چشمانداز
زمانِ بهبودی پس از روشِ تیآیاف چقدر است؟
چند روز پس از عمل، مصرفِ داروها را ادامه خواهید داد، از جمله آنتیبیوتیکها و در صورتِ نیاز داروهای ضد درد. بهزودی احساسِ بهبودی خواهید کرد، اما چندین هفته طول میکشد تا مریِ شما کاملاً التیام یابد. ارائهدهندهٔ شما دربارهٔ چگونگیِ تعدیلِ رژیمِ غذایی در دورهٔ بهبودی، دستور میدهد.
معمولاً با رژیمِ مایعاتِ صاف شروع میکنید، سپس به مایعاتِ کامل، و بعد به رژیمِ نرم پیش میروید. این مرحله ممکن است دو تا شش هفته طول بکشد. میتوانید پس از چند روز به بیشترِ فعالیتها ــ از جمله مدرسه و کار ــ بازگردید، اما باید تا یک ماه پس از عمل از فعالیتِ بدنیِ شدید پرهیز کنید.
پرسشهای رایجِ بیشتر
روشِ تیآیاف چه تفاوتی با فوندوپلیکاسیونِ نیسن دارد؟
فوندوپلیکاسیونِ نیسن (Nissen fundoplication) روشِ جراحیِ اصلی برای درمانِ رفلاکسِ اسیدی و فتقِ هیاتال است. تفاوتِ اصلی این است که جراح از طریقِ یک برش در شکم به محلِ اتصالِ معدهـمری دسترسی پیدا میکند. یا اگر جراحیِ کمتهاجمیِ لاپاراسکوپیک (Laparoscopic surgery) انجام دهید، چند برشِ کوچک وجود خواهد داشت.
تفاوتِ دیگر این است که تکنیکِ نیسن بهطورِ سنتی تا زدنِ محکمتری به دورِ مری نسبت به روشِ تیآیاف ایجاد میکند. این تقویتِ قوی، روش را در درمانِ GERD و فتقِ هیاتال ــ بهویژه در مواردِ شدید ــ بسیار مؤثر کرده است. اما برای برخی افراد، این میزانِ سفتی بیش از حد است.
عوارضِ گزارششده پس از فوندوپلیکاسیونِ نیسن شاملِ دشواری در بلع، آروغزدن و استفراغ است. این زمانی رخ میدهد که فوندوپلیکاسیون بیش از حد سفت باشد. روشِ تیآیاف با این نوع عوارضِ طولانیمدت همراه نیست. پس از روشِ تیآیاف همچنان میتوانید بهطورِ طبیعی آروغ بزنید و بلع کنید.
در مجموع، روشِ تیآیاف شکلِ ملایمتری از اصلاح را برای مشکلِ ملایمتر ارائه میدهد. اگر فتقِ هیاتالِ شما خیلی بزرگ نیست و رفلاکسِ اسیدیِ شما خیلی شدید نیست، میتوانید از روشِ تیآیاف بهره ببرید بیآنکه خطرِ «زیادهاصلاحی» را بپذیرید. همچنین میتوانید از جراحی و زمانِ بهبودیِ طولانیترِ آن اجتناب کنید.
آیا روشِ تیآیاف ارزشش را دارد؟
برای کاندیدای مناسب، روشِ تیآیاف بسیار قابلِ تأمل است. این روش در برابرِ یک عملِ کوتاه و دورهٔ بهبودیِ کوتاه، تسکینی با دوام ارائه میدهد. اگر فتق یا رفلاکسِ شما مشکلاتی ایجاد میکند که داروها آنها را برطرف نمیکنند، ارزشِ این روش بیشتر هم میشود. PPIs میتوانند علائمِ شما را تسکین دهند، اما نمیتوانند جلوی رخدادنِ رفلاکس را بگیرند.
References/منابع
- Fass R. An Overview of Transoral Incisionless Fundoplication and Magnetic Sphincter Augmentation for GERD. Gastroenterol Hepatol (N Y). 2017 Jan;13(1):50-52. Accessed 1/22/2024.
- Shen S, Yu G, Guo X, Zong G, Wang C, et al. The long-term efficacy of transoral incisionless fundoplication with Medigus Ultrasonic Surgical Endostapler (MUSE) for gastroesophageal reflux disease. Esophagus. 2023 Jul;20(3):581-586. Accessed 1/22/2024.
- Testoni PA, Mazzoleni G, Testoni SG. Transoral incisionless fundoplication for gastro-esophageal reflux disease: Techniques and outcomes. World J Gastrointest Pharmacol Ther. 2016 May 6;7(2):179-89. Accessed 1/22/2024.
- MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
