عفونت زخم جراحی
عمل جراحی که شامل برشهایی در پوست شما باشد ممکن است منجر به عفونت زخم جراحی (Surgical wound infection) شود. این عفونتها پس از جراحی ایجاد میشوند. علائم آن شامل خروج چرک از محل جراحی است. محل جراحی ممکن است قرمز، دردناک یا هنگام لمس گرم باشد. درمان شامل آنتیبیوتیکها است. شستن دستها و اطمینان از اینکه دیگران نیز دستهای خود را میشویند، از بهترین راههای پیشگیری از این عفونتها است.
عفونت زخم جراحی چیست؟
عفونت زخم جراحی (Surgical wound infection یا Surgical site infection) نوعی عفونت است که پس از انجام جراحی ایجاد میشود. این عفونتها زمانی رخ میدهند که باکتریها از طریق برشهایی که جراح در پوست ایجاد میکند، وارد بدن شوند. این عفونتها چندان شایع نیستند، زیرا ارائهدهندگان خدمات سلامت و بیمارستانها تلاش زیادی برای جلوگیری از بروز آنها انجام میدهند. اگر قرار است تحت عمل جراحی قرار بگیرید، در مورد اقداماتی که جراح برای کاهش خطر عفونت انجام میدهد، از او سؤال بپرسید.
انواع عفونت زخم جراحی
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریهای ایالات متحده (CDC) سه نوع اصلی از عفونت زخم جراحی را معرفی کرده است:
- عفونت سطحی محل برش (Superficial incisional SSI): در این حالت عفونت در ناحیهٔ پوست اطراف برشی که جراح ایجاد کرده است رخ میدهد. بیش از ۵۰٪ کل عفونتهای جراحی از این نوع هستند.
- عفونت عمقی محل برش (Deep incisional SSI): این نوع ممکن است در عضلات یا بافت همبندی که عضلات را از هم جدا میکند یا اندامها را در بر میگیرد ایجاد شود. عفونتی که پس از برش در استخوان جناغ (Sternum) رخ میدهد، مثالی از این نوع است.
- عفونت اندام یا فضای داخلی (Organ or space SSI): گاهی جراحی بر روی بخشی از بدن میتواند اندامهای مجاور یا فضای بین اندامها را درگیر کند، مثلاً زمانی که جراح برای انجام عمل مجبور است اندامی را بهآرامی کنار بزند. در این حالت ممکن است عفونت اندام یا فضای داخلی ایجاد شود.
شیوع عفونتهای زخم جراحی
بر اساس برآورد CDC، از هر ۱۰۰ نفر که جراحی میشوند، حدود ۱ تا ۳ نفر دچار عفونت محل جراحی میشوند.
علائم و علل
علائم عفونت زخم جراحی چیست؟
علائم معمولاً بین سه تا هفت روز پس از جراحی ظاهر میشوند. بسته به نوع جراحی، علائم ممکن است متفاوت باشند، اما بهطور کلی نشانههای عفونت شامل موارد زیر است:
- ترشح ضخیم، کدر، سفید یا کرمرنگ از زخم
- بوی نامطبوع از محل برش
- باز شدن در امتداد خط بخیه (ممکن است زخم عمیقتر یا وسیعتر شود)
- قرمزی یا تغییر رنگ پوست که از لبههای برش فراتر میرود
- درد هنگام لمس زخم یا ناحیهٔ اطراف آن
- احساس گرما یا حرارت در محل برش
- تب بالاتر از °۳۸٫۴ سانتیگراد (°۱۰۱ فارنهایت)
- لرز
- تعریق
علت عفونت زخم جراحی چیست؟
عامل ایجادکنندهٔ عفونت زخم جراحی باکتریها هستند. اگرچه میلیونها نوع باکتری وجود دارد، اما شایعترین گونههایی که باعث این عفونتها میشوند عبارتاند از:
- استافیلوکوکوس اورئوس (Staphylococcus aureus): شایعترین نوع باکتری استافیلوکوک است و عامل اصلی عفونتهای استافیلوکوکی محسوب میشود. حدود ۳۰٪ از افراد این باکتری را در بینی خود دارند. معمولاً بیضرر است مگر اینکه وارد بدن شود.
- استرپتوکوکوس پیوژنز (Streptococcus pyogenes – Group A Streptococcus): عامل گلودرد چرکی است. این باکتری در بینی و گلو زندگی میکند و میتواند از طریق عطسه، سرفه یا صحبت منتقل شود.
- انتروکوکها (Enterococci): این باکتریها در دستگاه گوارش زندگی میکنند و معمولاً بیماریزا نیستند مگر آنکه به قسمتهایی از بدن منتقل شوند که نباید باکتری در آنجا وجود داشته باشد. بهعنوان مثال، اگر در حین جراحی انتروکوکها از رودهٔ بزرگ به حفرهٔ شکمی نشت کنند، ممکن است منجر به عفونت زخم جراحی شوند.
- سودوموناس آئروژینوزا (Pseudomonas aeruginosa): اگر این باکتریها روی پوست شما یا روی تجهیزات پزشکی مانند سوند ادراری یا دستگاه تنفس باشند، ممکن است موجب عفونت زخم جراحی شوند.
چگونه باکتریها در طول جراحی وارد بدن میشوند؟
شایعترین راههای ورود باکتریها به زخم جراحی عبارتاند از:
- آلودگی از خود بیمار: باکتریها روی پوست، مخاط و در دستگاه گوارش ما زندگی میکنند. این باکتریها ممکن است در حین جراحی وارد زخم شوند، بهویژه در جراحیهایی که شامل دستگاه گوارش هستند.
- تماس مستقیم: هنگامی رخ میدهد که باکتریهای موجود روی تجهیزات پزشکی یا دست کارکنان وارد محل جراحی شوند.
- آلودگی هوابرد: میکروارگانیسمها میتوانند از طریق ذرات معلق در هوا، مانند قطرات تنفسی حاصل از عطسه، منتقل شوند.
عوامل خطر عفونت زخم جراحی
جراح در هنگام برنامهریزی جراحی، وضعیت کلی سلامت شما را در نظر میگیرد. چندین وضعیت یا رفتار میتواند خطر عفونت را افزایش دهد، از جمله:
- دیابت
- وجود عفونت فعال
- سوءتغذیه
- چاقی
- سیگار کشیدن
- ضعف سیستم ایمنی یا مصرف داروهای تضعیفکنندهٔ ایمنی
پزشکان همچنین نوع زخم جراحی را در ارزیابی خطر در نظر میگیرند. دستهبندی زخمهای جراحی شامل موارد زیر است:
- زخم تمیز (Clean wounds): در این زخمها هیچ نشانهای از التهاب یا آلودگی وجود ندارد و جراحی شامل اندام داخلی نمیشود.
- زخم تمیز–آلوده (Clean-contaminated wounds): جراحی شامل اندام داخلی است، اما هیچ نشانهای از عفونت در آن اندام وجود ندارد.
- زخم آلوده (Contaminated wounds): در این حالت، جراحی شامل اندامی داخلی است که ممکن است محتویات خود را در زخم بریزد.
- زخم عفونی (Dirty wounds): به معنی وجود عفونت فعال در ناحیه است، نه وجود خاک؛ چنین شرایطی خطر آلودگی زخم جراحی را افزایش میدهد.
عوارض عفونت زخم جراحی
بهطور کلی، عفونت زخم جراحی باعث تأخیر در بهبودی میشود، زیرا زخم نمیتواند ترمیم شود. عوارض احتمالی دیگر شامل موارد زیر هستند:
- آبسه (Abscess)
- سلولیت (Cellulitis)
- استئومیلیت (Osteomyelitis)
- سپسیس (Sepsis)
تشخیص و آزمایشها
پزشکان چگونه عفونت زخم جراحی را تشخیص میدهند؟
تیم جراحی پس از عمل، عفونت احتمالی را بررسی میکند. آنها میپرسند علائم از چه زمانی شروع شده و آیا با گذر زمان بدتر شدهاند یا خیر. برای شناسایی نوع باکتری عامل، نمونهای از چرک یا ترشحات زخم گرفته میشود. در صورت نیاز ممکن است چند بخیه یا منگنه برای برداشت نمونه باز شود.
درمان
درمان عفونت زخم جراحی چیست؟
شایعترین درمان برای عفونت زخم جراحی مصرف آنتیبیوتیکها است. در برخی موارد، جراح ممکن است نیاز به انجام عمل تخلیهٔ عفونت یا تمیز کردن زخم داشته باشد.
پیشآگهی
اگر دچار عفونت زخم جراحی شوم چه انتظاری باید داشته باشم؟
در بیشتر موارد، آنتیبیوتیکها میتوانند عفونت را برطرف کنند. بااینحال، لازم است تا زمان بهبودی کامل، از زخم خود بهخوبی مراقبت کنید تا دچار عفونت جدید نشوید. تیم درمانی به شما توضیح خواهد داد که چگونه از محل جراحی مراقبت کنید. اگر سؤالی داشتید، بدون تردید بپرسید.
پیشگیری
آیا میتوان از عفونت زخم جراحی پیشگیری کرد؟
ارائهدهندگان خدمات سلامت و بیمارستانها بهطور مستمر برای کاهش خطر عفونت زخم جراحی تلاش میکنند. در ایالات متحده، پزشکان از دستورالعملهای CDC پیروی میکنند و سازمان جهانی بهداشت (WHO) نیز راهنماهای مشابهی دارد. بسیاری از بیمارستانها برنامههای ایمنی بیماران را برای کاهش خطر عفونتهای جراحی اجرا میکنند. اگر قرار است جراحی شوید، از جراح خود بخواهید مراحل پیشگیرانه را برایتان توضیح دهد.
چه کارهایی میتوانم برای کاهش خطر انجام دهم؟
اقدامات زیر قبل از جراحی میتواند خطر عفونت را کاهش دهد:
- اشتراک اطلاعات: مطمئن شوید که جراح از بیماریهای زمینهای شما مانند آلرژی، دیابت یا چاقی مطلع است.
- ترک سیگار: سیگار کشیدن (شامل سیگار الکترونیکی) خطر عفونت را افزایش میدهد.
- تراشیدن نکردن اطراف محل جراحی: تراشیدن پوست با تیغ میتواند باعث تحریک یا بریدگیهای کوچک شود و مسیر ورود باکتریها را باز کند.
- استفاده از شویندههای ضدعفونیکننده: از جراح بپرسید آیا لازم است پیش از جراحی از شامپو یا صابون ضدعفونیکننده استفاده کنید یا خیر.
پس از جراحی، مطمئن شوید که کارکنان درمانی قبل از معاینهٔ محل جراحی دستهای خود را تمیز میکنند. محافظت از شما در برابر عفونت برای آنها بسیار مهم است، اما اگر فراموش کردند، بدون نگرانی از آنها بخواهید دستهای خود را بشویند.
همین موضوع در مورد دوستان و اعضای خانوادهٔ بازدیدکننده نیز صدق میکند. همه باید دستهای خود را با آب و صابون بشویند و از تماس مستقیم با زخم پرهیز کنند. همچنین از مواد الکلی استفاده نکنید.
زندگی با عفونت زخم جراحی
چگونه از خود مراقبت کنم؟
مهمترین کار پیروی از دستورات جراح است. اگر دچار عفونت زخم جراحی هستید، ممکن است دستورالعملهای خاصی برای مراقبت از زخم داشته باشید تا عفونت جدیدی ایجاد نشود. سایر توصیهها عبارتاند از:
- تحرک کافی: حرکت موجب افزایش جریان خون و اکسیژنرسانی به بافتها میشود و روند ترمیم را تسریع میکند. تیم درمان ممکن است فعالیتهای سبک خانگی را پیشنهاد دهد، اما با احتیاط عمل کنید.
- تغذیه مناسب: بدن شما همزمان در حال مقابله با عفونت و ترمیم زخم است. بنابراین، مطمئن شوید رژیم غذاییتان شامل پروتئین، آهن، روی و ویتامینهای A و C باشد.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرم؟
اگر علائم عفونت با وجود مصرف داروها بدتر شود یا پس از بهبودی دوباره بازگردد، با پزشک تماس بگیرید. همچنین در صورت مشاهدهٔ موارد زیر، سریعاً اطلاع دهید:
- تورم یا قرمزی
- درد هنگام لمس ملایم ناحیه
- خروج چرک یا ترشح از زخم
منابع
Centers for Disease Control and Prevention (U.S.). Surgical Site Infection Basics. Updated 4/11/2024. Accessed 6/17/2025.
National Institute for Health and Care Excellence (UK). Surgical Site Infections: Prevention and Treatment. Updated 8/19/2020. Accessed 6/17/2025.
Seidelman JL, Mantyh CR, Anderson DJ. Surgical Site Infection Prevention: A Review. JAMA. 2023 Jan 17;329(3):244-252. Accessed 6/17/2025.
World Health Organization. Infection Prevention and Control. Updated 11/18/2022. Accessed 6/17/2025.
Zabaglo M, Sharman T. Postoperative Wound Infection. 2024 Mar 5. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan 5. Accessed 6/17/2025.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
