درنهای جراحی
درنهای جراحی مایعات بدن را از محل جراحی (زخم) به بیرون از بدن شما هدایت میکنند. آنها از تجمع مایعات در زخم پیشگیری میکنند تا پس از جراحی سریعتر بهبود یابید. این درنها شامل سیستمهای باز مانند درن پنروز (Penrose) و سیستمهای مکشیِ بسته مانند درنهای جکسونـپرات (Jackson-Pratt, JP) و هموواک (Hemovac) هستند.
درن جراحی چیست؟
درن جراحی وسیلهای است که پس از جراحی، مایع را از زخم شما دور میکند. پس از جراحی، ناحیهای که جراح روی آن کار کرده هنگام بهبود، سلول میریزد و مایعات بدن تراوش میکند. قراردادن درن جراحی از تجمع مایع پیشگیری میکند و ممکن است به جلوگیری از عوارض کمک کند. دور نگهداشتن مایعات میتواند به بهبود سریعتر زخم کمک کند. اگر بهدرستی از آن مراقبت کنید، درن میتواند خطر عفونت را نیز کاهش دهد.
بخشی از داشتن درن این است که هر روز مقدار مایعی را که از دست میدهید (درناژ) و ظاهر آن را یادداشت کنید. این اطلاعات به جراح شما کمک میکند بداند روند بهبودتان چگونه است و چه زمانی باید درن را بردارد. این اطلاعات همچنین میتواند وجود عارضهای مانند عفونت یا نشت را هشدار دهد.
استفاده از درن جراحی ممکن است احساس غیرعادی یا ناراحتکنندهای داشته باشد. عادتکردن به آن ممکن است زمان ببرد. اما به یاد داشته باشید که این یک جزء کلیدی از روند بهبود شماست ــ و موقتی است. حتی اگر اکنون چنین احساسی نداشته باشید، درن جراحی میتواند به تسریع بهبودی شما کمک کند.
در چه شرایطی به درن جراحی نیاز دارید؟
جراحان پس از انواع مختلف جراحیها درن میگذارند. بسته به نوع جراحی، ممکن است برای موارد زیر به درن نیاز داشته باشید:
- پیشگیری از تجمع مایع در داخل زخم
- تخلیهٔ چرک یا مایع عفونی
- پیشگیری از هماتوم (تجمع خون)
- پیشگیری از سروما (تجمع مایعِ شفاف)
ارائهدهندهٔ شما درن جراحی را زمانی که خواب هستید (تحت بیهوشی) قرار میدهد؛ بنابراین فرایندِ گذاشتن آن را احساس نخواهید کرد.
درنهای جراحی چگونه کار میکنند؟
تمام درنها مایعات موجود در زخم، مانند خون یا مایع لنفاوی (Lymph)، را از بدن شما خارج میکنند. چگونگی این کار به نوع درن بستگی دارد.
سیستمهای تخلیهٔ باز از یک لولهٔ بازِ انتها برای تخلیهٔ مایع از زخم روی گازِ پانسمانی که به پوست شما چسبانده شده استفاده میکنند. نیروی گرانش مایع را از زخم، از طریق لوله و روی گاز بیرون میکشد. درن پنروز یک سیستم باز است.
سیستمهای تخلیهٔ بسته (مکش) یک بخشِ بازِ انتها دارند که داخل زخم شما قرار میگیرد و یک بخشِ بسته در بیرون بدن که درناژ را جمعآوری میکند. فشردنِ بخشِ بسته، فشار هوا ایجاد میکند که بهآرامی مایع را از زخم شما به داخل مخزن جمعآوری میکشد. درنهای جکسونـپرات (Jackson-Pratt) و هموواک (Hemovac) سیستمهای بسته هستند.
انواع درنهای جراحی چیست؟
درنهای جراحی در برندها و مدلهای گوناگون عرضه میشوند، اما بیشتر جراحان به سه نوع اصلی تکیه میکنند:
درن جکسونـپرات
درن جکسونـپرات (Jackson-Pratt) لولهای بلند و انعطافپذیر با یک حبابِ جمعآوریِ لیموییشکل در انتهای آن است. انتهای بازِ لوله داخل زخم شما قرار میگیرد. انتهای حباب بیرون از بدن شما میماند. وقتی حباب را میفشارید (فشرده میکنید)، مایع را از زخم بیرون میکشد. درن جکسونـپرات شایعترین نوع درن جراحی است.
درن پنروز
درن پنروز (Penrose) لولهای نرم و انعطافپذیر با دو انتهای باز است. یک انتها داخل زخم شما قرار میگیرد و اجازه میدهد مایع به داخل آن تراوش کند. انتهای دیگر از زخم بیرون میماند تا مایع بتواند خارج شود. یک قطعه پانسمان گازی روی پوست شما درناژ را جمعآوری میکند.
درن هموواک
درن هموواک (Hemovac) مشابه درن جکسونـپرات کار میکند. بهجای مخزنِ حبابیشکل، هموواک یک مخزنِ استوانهایِ قابلِ فشردن دارد که هنگام فشردهشدن، مایع را بیرون میکشد. ظرفیت آن از درن جکسونـپرات بیشتر است.
عوارض احتمالی درنهای جراحی چیست؟
فواید داشتن درن جراحی بیش از عوارض احتمالی آن است. بااینحال، مشکلاتی وجود دارد که باید از آنها آگاه باشید:
- خطر عفونت وجود دارد.
- ممکن است پوست در محل ورود لوله به پوست، دچار خارش یا قرمزی شود.
- ممکن است درن بهطور تصادفی بیرون بیفتد، نشت کند یا مسدود شود.
تمیز نگهداشتن ناحیه و پیروی از دستورالعملهای مراقبتی میتواند از بروز بیشتر این مشکلات پیشگیری کند. اگر دربارهٔ مراقبت از درن خود پرسشی دارید با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود تماس بگیرید.
چگونه از درن خود مراقبت کنم؟
تیم مراقبت شما دستورالعملهایی برای مراقبت از زخم و درن در اختیارتان میگذارد. جزئیات به نوع جراحی و نوع درن بستگی دارد. این دستورها را دقیقاً دنبال کنید.
بهطور کلی، مراقبت از درن شامل تمیز و عاری از عفونت نگهداشتنِ زخم است. لازم است پانسمان را بهطور منظم تعویض کنید و درنهای سیستمِ بسته را تخلیه کنید. همچنین باید اطلاعات مربوط به درناژ خود را ثبت کنید.
تعویض پانسمان در سیستمِ درنِ باز
طبق راهنمای ارائهدهندهٔ خود عمل کنید که هر چند وقت یکبار باید پانسمان (معمولاً یک تکه گاز) را عوض کنید و زخم را تمیز کنید. بهتر است در نزدیکیِ سینک از زخم خود مراقبت کنید تا بتوانید دستهایتان را بشویید. پیش از دستزدن به پانسمان یا زخم، دستها باید همیشه تمیز باشند.
- دستهای خود را بهطور کامل بشویید (یا از محلولِ الکلیِ ضدعفونیکننده استفاده کنید). شیر آب را با استفاده از یک حوله ببندید.
- پانسمان قدیمی را بردارید و دور بیندازید.
- دوباره دستهایتان را بشویید و دستکشِ غیراستریل بپوشید.
- با صابون و آب یا پاککنندهٔ زخم، زخم را بهآرامی تمیز کنید. با یک حولهٔ تمیز خشک کنید.
- پانسمانِ جدید را روی زخم قرار دهید. تکنیکِ دقیق به نوعِ درن بستگی دارد.
تخلیهٔ درنهای سیستمِ بسته
هرچه مخزنِ درنِ سیستمِ بسته پُرتر شود، توانِ کششِ مایعِ آن کمتر میشود. به همین دلیل باید آن را بهطور منظم تخلیه کنید. وقتی حدوداً نیمهپُر شد، آن را خالی کنید.
- دستهای خود را بهطور کامل بشویید.
- با دستِ غیر غالبتان، لولهٔ درن را بهاندازهٔ یک انگشت از محل ورود به زخم (محل جراحی) نیشگون بگیرید و محکم نگه دارید. این کار مانعِ کشیدهشدنِ لوله به زخم در مرحلهٔ بعد میشود.
- با دستِ غالبتان بخشِ زیرِ محلِ نیشگونِ دستِ دیگر را نیشگون بگیرید و هر مایعی را که در لوله است به سمت مخزن جمعآوری پایین بدهید.
- درپوشِ مخزن را بردارید و مایع را داخل یک پیمانهٔ اندازهگیری خالی کنید.
- پس از خالیشدن، همزمان با جایگذاریِ مجددِ درپوش، مخزن را بفشارید. این مرحلهٔ آخر فشار هوای داخل درن را ایجاد میکند تا مایع را بیرون بکشد.
ثبتِ خصوصیاتِ درناژ (رنگ و مقدار)
باید اطلاعات مربوط به درناژ خود، از جمله ظاهرِ مایع را ثبت کنید. درناژِ زخم هنگام بهبود، تغییر رنگ میدهد: از خونی (Sanguineous)، به سرووسَنگوئینوس (Serosanguineous) ــ مخلوط خون و مایعِ شفاف ــ تا سروُس (Serous) ــ عمدتاً مایعِ شفاف. این پیشرفتِ رنگ نشانهٔ بهبود است:
- قرمزِ تیره (بیشتر خون)
- قرمزِ روشنتر یا صورتی (خون و مایعِ شفاف)
- زردِ کمرنگ (نیشکرنگ) یا شفاف (عمدتاً مایعِ شفاف)
همچنین باید مقدارِ درناژِ از دسترفته را یادداشت کنید. کمتر شدنِ مقدارِ مایع در هر روز نشانهٔ بهبود است.
- برای درن پنروز، زمانِ تعویضِ پانسمان و میزانِ اشباعِ گاز را ثبت کنید.
- برای درن جکسونـپرات یا هموواک، زمانِ تخلیهٔ درن و مقدارِ مایعِ داخلِ مخزن را ثبت کنید. به پیمانهٔ اندازهگیری که مایع را در آن خالی کردهاید مراجعه کنید.
درنهای جراحی چه مدت باید باقی بمانند؟
این موضوع به نوعِ جراحی، میزانِ درناژ و عواملِ دیگر بستگی دارد. برخی افراد ۲۴ ساعت یا کمتر از درن استفاده میکنند، در حالیکه برخی دیگر تا پنج هفته به درن نیاز دارند.
با بهبودِ زخم، میزانِ درناژ باید کمتر و کمتر شود. ثبتِ مقدارِ مایعی که از دست میدهید میتواند به جراح شما نشان دهد چه زمانی برداشتنِ درن بیخطر است.
پیش از ترکِ بیمارستان، از ارائهدهندهٔ خدمات سلامت بپرسید احتمالاً چه مدت درن خواهید داشت.
برداشتنِ درنِ جراحی
هنگامی که ارائهدهندهٔ شما درنِ جراحی را برمیدارد، ممکن است کمی ناراحتی یا احساسِ کشیدهشدن داشته باشید. مراحلِ کلیِ برداشتن به این صورت است:
- ارائهدهندهٔ شما ناحیه را با مادهٔ ضدعفونیکننده تمیز میکند.
- بخیهای را که درن را نگه داشته میبُرد.
- لوله را بهآرامی بیرون میکشد. ممکن است هنگامِ این کار احساسِ کشش داشته باشید.
- در پایان، برای توقفِ هر خونریزیِ احتمالی، ناحیه را با یک پانسمان میپوشاند.
در محلِ درن، سوراخِ کوچکی روی پوست باقی میماند. بهبودِ کاملِ آن ممکن است چند هفته طول بکشد و ممکن است از درن جایِ زخمِ کوچکی باقی بماند.
چه زمانی باید با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت تماس بگیرم؟
اگر علائمِ عفونت را مشاهده کردید، تماس بگیرید. علائم شامل مواردِ زیر است:
- تبِ ۳۸°سانتیگراد (۱۰۰٫۴°فارنهایت) یا بیشتر
- قرمزی، تورم، گرمی یا افزایشِ درد در محلِ زخم
- رگههای قرمز که از محل خارج میشوند
- درناژِ بدبو، سبزرنگ یا غلیظ از محل
همچنین اگر درن از کار افتاد یا علائمِ عارضهای را مشاهده کردید، تماس بگیرید. اگر مواردِ زیر رخ داد با ارائهدهندهٔ خود تماس بگیرید:
- بخیهها شُل شدند
- لوله از زخمِ شما بیرون لغزید
- درناژ بهمدتِ دو روزِ پیاپی افزایش یافت (باید رو به کاهش باشد)
- رنگِ مایع پس از صورتی، زردِ کمرنگ یا شفاف، دوباره قرمز شد (نشانهٔ خونریزی است)
- مایع از محلِ برش بیرون میزند (در درنهای سیستمِ بسته)
- درن ناگهان از کشیدنِ مایع بازایستاد (در درنهای سیستمِ بسته)
اگر مطمئن نیستید که از زخم یا درنِ خود بهدرستی مراقبت میکنید، تماس بگیرید. همیشه پرسیدن بهتر از بهخطر انداختن و ابتلا به عفونت است.
References/منابع
Boudourakis L, Bassily-Marcus A. General Postoperative Management. In: Oropello JM, Pastores SM, Kvetan V, eds. Critical Care. New York, NY; McGraw-Hill. 2023.
Columbus AM, Havens JB, Peetz A. Surgical Tubes and Drains. In: McKean SC, Ross JJ, Dressler DD, Scheurer DB, eds. Principles and Practice of Hospital Medicine. 2nd ed. New York, NY; McGraw Hill. 2017.
Madgar O, Segal O, Mansour J, et al. Closed-suction compared with Penrose drainage after free flap reconstruction in the head and neck. Br J Oral Maxillofac Surg. 2019;57(10):1098-1101. Accessed 2/15/2025.
Ramesh BA, Evans JT, BK J. Suction Drains. 2023 Jul 4. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan. Accessed 2/15/2025.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
