آﻣﻮزش خودمراقبتی بیماران در سکته مغزی
فهرست مطالب
Toggleبیمار/ همراه گرامی خواهشمندیم در جهت ارائه خدمات بهتر، خودمراقبتی زیر را مطالعه فرموده و به این توصیهها پس از ترخیص از بیمارستان توجه فرمائید.
سکته مغزی چیست؟
سکته مغزی نام کلی چندین اختلال است که بهدنبال اختلال در خونرسانی مغز در عرض چند ثانیه تا چند دقیقه رخ میدهند. مسدود شدن جریان خون به مغز، سلولهای عصبی را از اکسیژن و مواد مغذی محروم میسازند. در نتیجه، احتمال تغییر عملکرد سلولهای مغزی یا آسیب دائمی آنها وجود دارد. مرگ بافت مغزی هم پدیدهای محتمل است.
در چنین شرایطی نیاز به اقدامات فوری پزشکی است. درست مانند یک حمله قلبی در اینجا هم لحظات، حکم مرگ و زندگی را دارند. هرچه درمان سکته مغزی بیشتر به تأخیر بیفتد احتمال بروز آسیب مغزی هم بیشتر خواهد بود. موفقیت درمان تا حدودی بستگی بهسرعت عمل در زمینه ارائه مراقبتهای اولیه است.
علائم هشداردهنده ممکن است گذرا باشند، حتی نشانههایی که تنها مدت کوتاهی طول میکشند میتوانند هشداری از یک سکته قریبالوقوع باشند، پس باید آنها را جدی گرفت.

آموزش بدو ورود
- تمامی سوالات خود در مورد مراقبت از بیمارتان در منزل در طول بستری در بخش را از پرستار بپرسید.
- دستبند مشخصات جهت شناسایی شما میباشد، لذا خواهشمند است تا زمان ترخیص آن را در مچ دست خود نگه دارید و هنگام ترخیص توسط پرستار بخش از دست شما خارج خواهد شد در غیر این صورت به پرستار اطلاع دهید.
- بهداشت فردی خود را در طول بستری رعایت نموده و دستهای خود را مرتب بشویید.
- زبالههای عادی خود را در سطل زباله آبی رنگ رها کنید.
- وسایل مربوط به پانسمان و سرم شما زباله عفونی محسوب میشود و باید در سطل زباله زرد رها شود.
- در صورت نیاز به پرستار از زنگ احضار که بالای سر شما نصب گردیده است استفاده نمایید.
- نردههای کنار تخت را جهت جلوگیری از سقوط بالا نگه دارید.
- در صورت داشتن سابقه بیماری و سابقه حساسیت (دارویی، غذایی) پرستار و پزشک معالج را در جریان قرار دهید.
- در صورتی که بیماری خاصی دارید و تحت درمان هستید به پزشک و پرستار خود اطلاع دهید.
- مدارک قبلی خود را به همراه داشته باشید.

آموزش حین بستری
رژیم غذایی و تغذیه:
- طبق دستور پزشک 24 تا 48 ساعت اول مطلقاً نباید هیچ چیزی را از طریق دهان مصرف کنید.
- در صورت اختلال در بلع، مواد غذایی مایع غلیظ یا جامد نرم مصرف نمائید تیم مراقبتی به شما کمک خواهند کرد.
- ممکن است چندین روز تا بهبود رفلاکس بلع، لوله معده داشته باشید و غذا از طریق لوله معده گاواژ شود. به همین دلیل هر 4 تا 6 ساعت یکبار دهانشویه انجام میشود و بعد از هر بار غذا دادن بیمار، لوله با مقداری آب شسته میشود. رژیم غذایی باید شامل مواد نرم و مایعات باشد.
- جهت پیشگیری از زخمهای معده ناشی از استرس، دادن آنتیاسید و دور نگه داشتن بیمار از استرس لازم است.
- در بیمارستان از یک رژیم غذایی طبیعی و کاملاً متعادل استفاده میشود که نمک و چربی (و به ویژه چربی اشباع شده) کمی دارد.
مراقبت:
- سوند ادراری جهت پیشگیری از احتباس ادراری برای شما گذاشته میشود. از کشیدن و هم سطح قرار دادن کیسه ادراری با بدن اجتناب نمائید.
- بدون کمک پرستار از تخت خارج نشوید.
- در صورت داشتن هر گونه علائم غیر طبیعی (سردرد شدید، سرگیجه، تاری دید و…) به پرستار اطلاع دهید.
- در صورت برطرف نشدن درد با تغییر وضعیت و… به پرستار اطلاع دهید تا طبق تجویز پزشک اقدامات لازم جهت تسکین درد شما را انجام گیرد.
- از دستکاری سرم و اتصالات اجتناب کنید.
دارو:
داروها طبق دستور پزشک توسط پرستار در فواصل و زمانهای مشخص شده به شما داده میشود.

آموزش پس از ترخیص
رژیم غذایی و تغذیه:
- در صورتیکه در طی تغذیه بیمار به سرفه بیفتد، قادر به بلعیدن لقمه نباشد، به سختی لقمه را قورت دهد و در هنگام بلع احساس درد کند از راه دهان چیزی به بیمار ندهید و فوراً به پزشک معالج اطلاع داده و یا بیمار را به نزدیکترین مرکز ببرید.
- به علت مشکلات بلع، تغذیه را باید ابتدا با مایعات نسبتاً غلیظ شروع کرد و سپس با غذاهای نرم مثل انواع پوره ادامه یابد.
- رژیم غذایی کم چرب و کم نمك مصرف شود.
- برای جلوگیری از یبوست از غذاهای دارای فیبر (مثل سبزیجات) و مایعات کافی استفاده کنید. درصورت بروز اسهال یا یبوست طولانی با پزشك معالج مشورت نمائید.
- ممکن است بنا به صلاحدید پزشك لولهای از طریق بینی در معده بیمار بگذارند تا از این طریق تغذیه شوند. به همین دلیل آموزشهای لازم جهت تغذیه از راه لوله را از پرستار بخش دریافت کنید تا بعد از ترخیص بتوانید به راحتی بیمار را از طریق این لوله تغذیه نمایید.
- جهت جلوگیری از زخم شدن بینی به علت تماس با لوله، سوراخهای بینی را با پماد ویتامین A+D چرب نگه دارید.
- هنگام دادن غذا از لوله معده بیمار را در وضعیت نشسته یا نیمه نشسته قرار دهید و اجازه دهید نیم ساعت در همان وضعیت نشسته و نیمه نشسته بماند.
- اگر لوله مذکور بیش از دو هفته بماند، به پزشك اطلاع دهید.
فعالیت:
- اندامهای آسیبدیده را به طور غیر فعال ورزش دهید. 5-4 دقیقه در روز در محدوده حرکتی کامل، آنها را به حرکت درآورید. مراقب باشید که حرکتها شدید نباشد چون باعث آسیب به عضو و حتی در رفتگی میشود.
- از وسایل کمک حرکتی مانند (عصا، چوب زیر بغل و…) جهت حفظ تعادل، جلوگیری از سقوط و آسیب احتمالی استفاده کنید.
- در صورتی که در یک عضو بیمار ضعف اندام وجود داشته باشد، بیمار را تشویق کنید تا در طول روز با کمک نیمه سالم بدن، از نیمه ضعیف در انجام حرکات ورزشی استفاده کند.
- در صورتی که در یک عضو بیمار ضعف اندام وجود دارد بیمار را تشویق کنید تا در طول روز به انجام ورزش در این نیمه بپردازد (حتی با کمک نیمه سالم بدن).
- بیمار چند بار در روز و هر بار حدود 30-15 دقیقه به حالت دمر خوابانده شود و بالشی زیر لگن بیمار بگذارید. این کار باعث کشش مفصل ران میشود که برای راه رفتن طبیعی ضروری است.
- بیشتر بیماران مشکل درد ناحیه شانه دارند. پس هنگام بلند کردن بیمار شانهایی را که سست و آویزان است نگیرید و به بیمار یاد دهید که انگشتان دست خود را به هم قلاب کند و همینطور که کتف را کشیده دستهای خود را بالای سر ببرد. این کار چند بار در روز انجام شود تا هم درد شانه کم شود هم ورم دست کاهش پیدا کند.
- به محض این که شرایط بیمار اجازه دهد، باید از تخت خارج شود و روی صندلی دستهدار بنشیند. برای انتقال از تخت به صندلی بیمار را رو به طرف مبتلا بچرخانید و لبه تخت بنشانید، سپس به روی صندلی انتقال دهید. دستها روی دسته صندلی وروی یك بالش قرار گیرد.

مراقبت:
- به منظور جلوگیری از نزدیک شدن شانه به بدن بایستی یک بالش زیر بازو قرارداد.
- مفاصل دورتر بالاتر از مفاصل نزدیکتر قرارداده شود، مثلاً آرنج بالاتر از شانه و مچ بالاتر از آرنج باشد.
- ورزشهای تنفسی (سرفه و تنفس عمیق) و چرخش پا داشته باشید، زیرا بیحرکتی میتواند باعث رکود خون در پاها و افزایش احتمال عفونت ریهها گردد.
- در صورت داشتن ورم در دستها و پاها میتوانید با کمک یک بالش و یا پتو آنها را بالاتر از سطح بدن قرار دهید.
- هر 3-2 ساعت تغییر وضعیت داده میشوید، مدت محدود روی قسمت آسیب دیده قرار میگیرید (مثلاً 30 دقیقه در طی 24 ساعت). جهت جلوگیری از زخم فشاری و زخم بستر از تشک مواج استفاده میشود.
- فیزیوترابی روزانه به بازتوانی اعضای آسیب دیده کمک میکند، لذا با فیزیوتراپ همکاری داشته باشید.
- در صورت بیاختیاری ادراری ممکن است با سوند ادراری ترخیص شوید. سوند ادرار باید توسط یك پرستار یا پزشك تعویض گردد (هر 14 روز یا به دستور پزشک).
- جهت جلوگیری از احتباس ادراری باید مثانه بیمار را مداوم چك کنید. بدین منظور کنترل منظم تخلیه ادرار ضروری است. در صورت کدر شدن یا خونی شدن ادرار بهتر است با پزشك معالج مشورت نمائید. روزی 2 بار با سرم شستشو ناحیه تناسلی را تمیز نمائید تا از عفونت ادراری پیشگیری شود.
- در صورتی که فرد در پلك زدن دچار مشکل میباشد بهتر است از قطرههای اشك مصنوعی استفاده شود.
- بیخوابی در این بیماران شایع است روشن بودن چراغ و سر و صدا میتواند موجب بیخوابی این بیماران گردد. تجویز آرامبخش طبق دستور پزشك به خواب این بیماران کمك خواهد کرد.
- در صورت بیقراری و حرکات غیر ارادی باید اطراف تخت نرده زده و یا بالش گذاشته شود. قرار دادن وسایل گرمازا و برقی در نزدیکی آنها میتواند خطراتی به وجود آورد.
- هنگام چرخش و حرکت دادن بیمار مراقب راه هوایی آنها باشید تا خفگی پیش نیاید.
- بهتر است در منزل فشار خون خود را کنترل کنید.
- در بیمارانی که لولههای معده و یا تراکئوستومی (راه هوایی مصنوعی) دارند هوای تنفسی آنها به دلیل خشکی مخاط مرطوب نیست. در چنین شرایطی بهتر است با استفاده از دستگاه بخور و مرطوب کردن هوای اتاق از این امر پیشگیری کنید.
- فیزیوتراپی تنفسی بسیار اهمیت دارد. میتوان بیمار را تشویق به سرفه و تنفس عمیق کرد. با ضربههای ملایم به پشت بیمار با کف دست میتوانید به خروج ترشحات کمک کنید.
- انجام آزمایشات هر چند وقت یکبار لازم است تا الکترولیتها در سطح متعادل قرار بگیرند.

مراقبت از زخم بستر:
- در بیمارانی که توانایی حرکت ندارند (فلج دست و پا)، احتمال زخم شدن پوست در نواحی اتصال با تشك وجود دارد. تشك بیمار نباید خیلی نرم یا خیلی سفت باشد و بهتر است تشك مواج جهت پیشگیری از زخم بستر تهیه شود.
- هر 2 ساعت یك بار بیمار را به پهلوی راست، 2 ساعت به پهلوی چپ و 2 ساعت به پشت بخوابانید.
- ماساژ نواحی که تحت فشار هستند روزانه چند بار با روغن زیتون توصیه میشود.
- به محض دیدن پوست قرمز، بیمار را به سمت مخالف بچرخانید و پوست را ماساژ دهید و در معرض هوا بگذارید.
- پوست نواحی تحت فشار را همواره خشك نگه دارید و در صورت تعریق لباس و ملحفه بیمار را تعویض کنید. ملحفههای زیر بیمار باید صاف، بدون چروک و خشک باشد.
- در حمام از دوش استفاده کنید، بیمار را روی صندلی بنشانید، آب را طوری تنظیم کنید تا نسوزد.
- کسانی که سابقه دیابت دارند بیشتر در معرض زخم بستر هستند. رژیم غذایی آنها باید مایعات بدون قند باشد.
- در صورت بروز زخم استفاده از پانسمان و مراجعه به پزشك جهت کنترل عفونت زخم و بهبود آن الزامی است.
- بهداشت دهان را رعایت کنید.
- میتوان بیمار را برای مدت محدود روی قسمت آسیبدیده خوابانید (مثلاً 30 دقیقه در طی 24 ساعت).

آموزش سلامت:
- از مصرف نوشیدنیهای حاوی الکل بپرهیزید.
- از استعمال دخانیات بپرهیزید.
- از استرس و اضطراب دوری نمایید.
- تغذیه سالم داشته باشید و از اضافه وزن بپرهیزید.
زمان مراجعه بعدی:
به طور منظم جهت ادامه درمان به پزشک معالج مراجعه نمائید.
علائم هشدار
در صورت بروز: بیحسی یا ضعف ناگهانی در صورت، بازوها، یا پاها به ویژه در یک سمت از بدن، گیجی ناگهانی و یا مشکل ناگهانی در صحبت کردن یا فهمیدن صحبت دیگران، در بینایی یک یا هر دو چشم، در پیادهروی، سرگیجه، عدم تعادل، عدم شنوایی یا عدم هماهنگی، سردرد ناگهانی، شدید و بیسابقه و بدون دلیل مشخص، یا تغییر در روند سردردهایی مثل میگرن که شما از قبل آنها را داشتهاید، سریعاً به فوریتهای پزشکی با شماره تلفن 115 زنگ بزنید.
فهرست منابع
- Text book of Medical Physiology
- Kasper DL, et al. Cecil Essentials of Medicine/9 th edition / W.B.Saunders
- کتاب پرستاری برونر – سودارث
- مجموعه کامل دروس پرستاری – انتشارات بشری
تاریخ آخرین ویرایش: 1 مرداد 1402