استومی
استومی جراحیای است که دهانهای تازه در بدن شما ایجاد میکند تا پسماندهای بدن خارج شوند. جراحی استومی، مسیر رودهای یا دستگاه ادراری شما را دور میزند و آن را به دهانهای تازه در شکم متصل میکند. از این پس مدفوع یا ادرار از «استوما (Stoma)» خارج و وارد یک کیسه (کیسهٔ استومی، Ostomy bag) میشود که روی سطح بدن میپوشید. استومی میتواند موقت یا دائمی باشد.
استومی چیست؟
استومی عملی جراحی است که به بدن شما کمک میکند پسماندها (مدفوع یا ادرار) را وقتی مسیر معمول دفع کار نمیکند، خارج کند. اگر بخشی از دستگاه گوارش یا دستگاه ادراری شما آسیب دیده باشد یا نیاز به زمان برای ترمیم داشته باشد، ممکن است به استومی نیاز پیدا کنید.
حین جراحی استومی، جراح یک دهانهٔ کوچک در شکم شما ایجاد میکند که «استوما (Stoma)» نام دارد تا پسماند از آن خارج شود. او بخشِ سالم دستگاه گوارش یا دستگاه ادراری را از بخشِ دچار اختلال جدا میکند و به استوما متصل مینماید.
پس از استومی، مدفوع یا ادرار از استوما خارج میشود، نه از مجاری تناسلی. پسماند در کیسهای (کیسهٔ استومی، Ostomy bag) جمع میشود که به استوما متصل است. این وضعیت ممکن است موقت یا دائمی باشد.
استومیِ موقت میتواند فرصتی برای ترمیم دستگاه گوارش یا ادراری پس از جراحی یا بیماری فراهم کند. استومیِ دائمی میتواند جایگزین بخشِ آسیبدیدهٔ دستگاه گوارش یا ادراری شود اگر آن بخش بهطور دائمی آسیب دیده باشد یا لازم باشد برداشته شود.
ممکن است در صورت ابتلا به موارد زیر به استومی نیاز داشته باشید:
- سرطان مثانه (Bladder cancer)
- سرطان کولورکتال (Colorectal cancer)
- بیاختیاری مزمن (ادراری یا رودهای) (Chronic incontinence)
- دیورتیکولیت (Diverticulitis)
- بیماری التهابی روده (Inflammatory bowel disease) مانند کولیت اولسراتیو (Ulcerative colitis) یا کرون (Crohn’s disease)
- انسداد روده (Intestinal obstruction)
این وضعیت از آنچه فکر میکنید شایعتر است. حدود ۱ نفر از هر ۵۰۰ آمریکایی با استومی زندگی میکند.
انواع استومیها
نوع استومی شما بستگی دارد به اینکه کدام بخش از دستگاه گوارش یا ادراریتان باید دور زده شود.
- کولوستومی: هدایت بخشی از کولون (رودهٔ بزرگ) به استوما در شکم شما.
- ایلئوستومی: هدایت ایلئوم (انتهای رودهٔ باریک) به استوما.
- یوروستومی: هدایت حالبها (لولههایی که ادرار را حمل میکنند) به استوما.
جزئیات روش
پیش از جراحی استومی چه اتفاقی میافتد؟
پیش از جراحی استومی، با تیم درمانی خود دیدار میکنید تا جزئیات اقدام را بررسی کنید. در این ویزیت، یک ارائهدهندهٔ خدمات سلامت بهترین محلِ استوما را روی شکم تعیین و علامتگذاری میکند.
حین جراحی استومی چه اتفاقی میافتد؟
برای این اقدام، بیهوشی عمومی (General anesthesia) خواهید داشت. اگر جراحی باز «لاپاراتومی (Laparotomy)» انجام شود، جراح یک برش بلند روی شکم ایجاد میکند. اگر جراحی کمتهاجمی «لاپاراسکوپیک (Laparoscopic)» انجام شود، چند برش کوچک ایجاد میگردد.
جراحی استومی معمولاً بخشی از یک جراحی بزرگتر است؛ بنابراین مراحل بسته به وضعیتِ تحت درمان متفاوت است. ممکن است جراح نیاز داشته باشد بافت بیمار را بردارد یا در دستگاه گوارش یا ادراریِ شما ترمیمهایی انجام دهد.
وقتی زمان ایجاد استومی فرا برسد، آنها دستگاه گوارش یا ادراری را بالادستِ بخشِ بیمار یا نافعال تقسیم میکنند. استوما را در محل علامتگذاریشده روی شکم میسازند و روده یا حالب را به این دهانه متصل میکنند.
اگر روده یا حالبِ سالم بهاندازهٔ کافی برای اتصال مستقیم به استوما وجود نداشته باشد، جراح یک قطعهٔ امتدادی برای پرکردن فاصله یا نگهداریِ بیشترِ پسماند ایجاد میکند. این قطعه از بخشی از روده ساخته میشود. به آن «کاندوئیت ایلئال (Ileal conduit)» یا «کیسهٔ ایلئال (Ileal pouch)» میگویند.
پس از جراحی استومی چه اتفاقی میافتد؟
پس از جراحی استومی، چند روزی را در بیمارستان میمانید. در این مدت، تیم درمانی روند بهبودی شما را تحتنظر دارد و از شما مراقبت نزدیک میکند. همچنین دربارهٔ مراقبت از استوما و زندگی با کیسهٔ استومی بهطور کامل آموزش خواهید دید.
خطرات / فواید
فواید داشتن استومی چیست؟
اگر لازم باشد بخشی از دستگاه گوارش یا ادراری شما برداشته شود یا استفاده از آن متوقف گردد، استومی میتواند نجاتبخش باشد. استومی اجازه میدهد بخشهای سالم این دستگاهها بدون اتکا به بخشهای نافرمان به کار خود ادامه دهند.
در موارد دیگر، استومی میتواند کیفیت زندگیتان را بهبود بخشد. اگر با بیماریِ مزمنی زندگی میکنید که پیوسته هنگام دفع یا در زمانهای دیگر شما را دچار ناراحتی میکند، جراحی استومی میتواند راهحلی باشد و شما را از این عوارض رها کند.
خطرات یا عوارض احتمالی استومی چیست؟
خطرات و عوارض استومیها میتوانند از خفیف تا شدید متغیر باشند. این موارد شاملِ موارد زیر است:
- تحریک پوستی. تحریکِ ناشی از نشتِ ادرار یا مدفوع در اطراف استوما شایعترین عارضهٔ استومی است. کیسهٔ استومیِ مناسبتر و تخلیهٔ مکررتر میتواند کمک کند. همچنین میتوانید از فرآوردههایی برای درمان و محافظت از پوست استفاده کنید.
- عدم تعادل الکترولیت (Electrolyte imbalance). رودهٔ بزرگ شما آب، الکترولیتها و مواد مغذی را از غذا جذب میکند. اگر استومی از رودهٔ بزرگ عبور نکند (آن را دور بزند)، میتواند باعث کمآبی (Dehydration) یا عدم تعادل الکترولیت شود. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت چگونگی پیشگیری از این مسئله را توضیح خواهد داد.
- انسداد. بافت اسکار (جوشگاه) در روده یا حالبها میتواند عبور مدفوع و ادرار را دشوار کند. همچنین ممکن است پس از جراحی روده، هضم برخی غذاها برایتان سختتر شود. غذای هضمنشده میتواند باعث انسداد موقتی روده شود.
- هرنی پاراستومال (Parastomal hernia). اگر دیوارهٔ شکم در اطراف استوما ضعیف شود، ممکن است هرنی ایجاد شود؛ یعنی بافتهای شکمی از دهانه بیرون بزنند. هرنی میتواند خروجی استوما را مسدود کند. اگر چنین شود، ممکن است به جراحیِ اصلاحی نیاز پیدا کنید.
- پرولاپس استوما (Stoma prolapse). پرولاپس استوما عارضهای در کولوستومی یا ایلئوستومی است. این نوعی هرنی است که در آن، روده از طریق استوما به بیرون رانده میشود. اغلب، ارائهدهندهٔ خدمات سلامت میتواند روده را بهجای خود بازگرداند. در موارد نادر، به جراحی نیاز است.
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت به شما میآموزد نشانههای عوارض احتمالی استومی را چگونه تشخیص دهید.
بهبودی و چشمانداز
زمان بهبودی پس از جراحی استومی چقدر است؟
ممکن است تا هشت هفته طول بکشد تا بهطور کامل از جراحی استومی بهبود یابید. حرکات روده ممکن است چند هفته طول بکشد تا دوباره منظم شوند. بلند شدن و هر روز کمی حرکت داشتن به بهبودی سریعتر کمک میکند.
مراقبت و نگهداری از کیسهٔ استومی
پس از جراحی استومی، در بیشتر یا تمام اوقات کیسهٔ استومی خواهید داشت. «پرستار زخم، استومی و بیاختیاری (Wound Ostomy Continence Nurse, WOCN)» به شما نشان میدهد چگونه کیسه را وصل، تخلیه و تعویض کنید. بیشتر کیسهها یک لاینرِ یکبارمصرف و یک سدِ پوستی دارند.
هر چند وقت یکبار باید کیسهٔ استومیام را عوض کنم؟
بسته به نوع سامانهٔ کیسهگذاری شما متفاوت است. بیشترِ افراد باید هر سه تا هفت روز یکبار کیسهٔ استومی خود را تعویض کنند. برخی لازم دارند یا ترجیح میدهند روزانه تعویض کنند. هنگام تعویض کیسهٔ استومی، حتماً:
- هرگونه مخاط روی استوما را پاک کنید.
- برای تمیز کردن پوست اطراف استوما از آب گرم، صابون ملایم و یک دستمال شستوشو استفاده کنید.
- پوست خود را بهخوبی آبکشی کنید.
- ناحیه را کاملاً خشک کنید.
علاوه بر تمیز نگهداشتن استوما، هر روز آن را بررسی کنید و هر تغییری را متوجه شوید. اگر اندازه، شکل یا رنگ آن با حالت طبیعی متفاوت بود یا احساس تورم یا درد داشتید، فوراً با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت تماس بگیرید.
چه زمانی با پزشک تماس بگیرم
چه زمانی باید با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت تماس بگیرم؟
اگر بهتازگی جراحی استومی داشتهاید، تشخیص اینکه کدام علائم نیاز به تماس دارند میتواند دشوار باشد. به حس خود اعتماد کنید و اگر چیزی طبیعی به نظر نمیرسد تماس بگیرید. در صورت بروزِ موارد زیر فوراً تماس بگیرید:
- بوی ناخوشایند از استوما
- خونریزیِ بیش از حد از استوما
- علائم عفونت، مانند تب، تهوع یا استفراغ
- دلپیچهٔ شدید که بیش از سه ساعت طول بکشد
- تحریک پوستی، سوزش یا راش
- خروج آبکی که بیش از شش ساعت ادامه یابد
پرسشهای رایجِ تکمیلی
آیا جراحی استومی قابل برگشت است؟
گاهی استومی قابل برگشت است. این موضوع به وضعیت سلامت کلی شما پس از جراحی استومی بستگی دارد. اگر دستگاه گوارش یا ادراری شما بهبود یابد و دوباره بهطور کامل کار کند، میتوانید در آن زمان با جراح دربارهٔ «برگشت استومی» گفتوگو کنید.
آیا با داشتن کیسهٔ استومی هنوز از توالت استفاده میکنم؟
پس از استومی، همچنان از توالت برای دفع استفاده میکنید، اما نه برای هر دو مورد. اگر یوروستومی دارید، برای مدفوع از توالت استفاده میکنید، اما برای ادرار نه. اگر کولوستومی یا ایلئوستومی دارید، برای ادرار از توالت استفاده میکنید، اما برای مدفوع نه.
همچنین برای تخلیهٔ کیسهٔ استومی از توالت استفاده خواهید کرد. با استومی، نمیتوانید زمان خروج ادرار یا مدفوع و جمع شدن آن در کیسه را کنترل کنید؛ اما همچنان خودتان زمان رفتن به سرویس بهداشتی برای تخلیه یا تعویض آن را تعیین میکنید.
آیا میتوان با استومی عمر طولانی داشت؟
داشتن استومی اثری بر طول عمر شما ندارد و مانع از داشتن یک زندگیِ کامل و فعال نمیشود. وضعیتی که باعث نیاز به استومی شده است ممکن است بر این امور اثر بگذارد یا نگذارد. گاهی استومی عمر شما را طولانیتر میکند.
References/منابع
- American Society of Colon & Rectal Surgeons (ASCRS). Ostomy Expanded Information. Accessed 03/25/2025.
- American Cancer Society. Living with an Ostomy. Accessed 03/25/2025.
- American Cancer Society. Urostomy Guide. Accessed 03/25/2025.
- National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (U.S.). Ostomy Surgery of the Bowel. Last reviewed 6/2021. Accessed 03/25/2025.
- United Ostomy Associations of America, Inc. What is an Ostomy? Last updated 5/19/2023. Accessed 03/25/2025.
- MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
