روتیشن‌پلاستی Rotationplasty

پادکست آموزش همگانی

فیلم آموزش همگانی

خلاصه

روتیشن‌پلاستی: جایگزینی برای قطع عضو

روتیشن‌پلاستی

اگر مجبور باشید بخش میانیِ پای خود را از دست بدهید، معمولاً دو انتخابِ اصلی پیشِ‌رو دارید: یا پا را از قسمت میانی به پایین قطع کنید، یا بخشِ پایینی را حفظ کرده و به بخشِ بالایی متصل کنید. به این کار «روتیشن‌پلاستی (Rotationplasty)» می‌گویند. بخشِ «روتیشن/چرخش» از آن‌جا می‌آید که جراحِ شما پیش از دوباره‌متصل‌کردن، قسمتِ پایینیِ پا را ۱۸۰ درجه می‌چرخاند.

روتیشن‌پلاستی چیست؟

روتیشن‌پلاستی یک «روشِ نجات اندام (Limb salvage)» است که پس از برداشتنِ زانو، بخشِ پایینیِ پای شما را حفظ می‌کند. این روش جایگزینی برای «قطع عضو بالای زانو (Above-knee amputation)» است. جراح، بخشِ بیمار یا آسیب‌دیدهٔ قسمتِ بالاییِ پای شما را برمی‌دارد و سپس بخشِ پایینیِ پا (ساق، مچ و پا) را به رانِ باقی‌ماندهٔ شما دوباره متصل می‌کند. اما پیش از اتصال، قسمتِ پایینی را ۱۸۰ درجه می‌چرخاند تا کفِ پای شما به سمتِ عقب قرار بگیرد.

چرا به سمتِ عقب؟

«مفصلِ مچ پا (Ankle joint)» به سمتِ عقب خم می‌شود که خلافِ جهتِ خم‌شدنِ «مفصلِ زانو (Knee joint)» است. اما پس از روتیشن‌پلاستی، مچِ پای شما «زانوِ جدیدِ» شما می‌شود. جراح، بخشِ پایینیِ «تیبیا/درشت‌نی (Tibia)» را به بخشِ بالاییِ «فمور/ران (Femur)» متصل می‌کند تا فاصلهٔ به‌جا‌مانده از قسمتِ برداشته‌شده را پر کند. به این ترتیب، تیبیایِ پایینی جای فمورِ پایینی را می‌گیرد و مچِ پایِ چرخانده‌شدهٔ شما جایگزینِ مفصلِ زانوی شما می‌شود.

این کار برای شما یک پایِ بالاییِ کامل و کارآمد باقی می‌گذارد. سپس می‌توانید «پروتز/اندامِ مصنوعی (Prosthesis)» را به زانوی جدیدِ خود متصل کنید. پروتز در انتها، به‌همراهِ زانویِ کارآمد، به شما اجازه می‌دهد به‌طورِ طبیعی راه بروید و بدوید. وقتی می‌نشینید و بلند می‌شوید، «زانوها»ی شما موازی خواهند بود و با هم خم می‌شوند. و وقتی شلوار بپوشید، شاید نتوان تفاوتِ بینِ دو پا را تشخیص داد.

روتیشن‌پلاستی برای چه کسانی است؟

وقتی به جراحی برای برداشتنِ بخشی از قسمتِ بالاییِ پای خود نیاز دارید اما می‌خواهید تا حدِ امکان «تحرک (Mobility)» و «دوام (Durability)» را حفظ کنید، روتیشن‌پلاستی یکی از گزینه‌هاست. «سرطانِ استخوان (Bone cancer)» شایع‌ترین علت برای این کار است. «تومورهای بدخیم (Cancerous tumors)» که استخوان‌های پا را درگیر می‌کنند، مانند «استئوسارکوم (Osteosarcoma)» و «اِیوینگ سارکوم (Ewing sarcoma)»، در کودکان و نوجوانان شایع‌تر از بزرگسالان‌اند. این یکی از دلایلی است که کودکان بیشتر روتیشن‌پلاستی انجام می‌دهند.

«نقایصِ مادرزادی (Congenital defects)» ــ که از بدو تولد وجود دارند ــ دلیلِ کمتر شایعِ دیگری است که باعث می‌شود کودکان روتیشن‌پلاستی انجام دهند. برای مثال، «نارسایی/کم‌رشدیِ مادرزادیِ استخوانِ ران (Congenital femoral deficiency, CFD)» یعنی فمور تکاملِ کافی ندارد. وقتی تمامِ فمور قابلِ استفاده نباشد، تمامِ «تیبیا/درشت‌نی (Tibia)» می‌تواند جای آن را بگیرد و «مفصلِ زانو (Knee joint)» جایگزینِ «مفصلِ لگن/هیپ (Hip joint)» شود. (CFD غالباً با وضعیتِ دیگری به‌نامِ «فیبولار همین‌ملیا (Fibular hemimelia)» همراه است که ساقِ پای شما را کوتاه‌تر می‌کند.)

دلایلِ دیگرِ روتیشن‌پلاستی می‌تواند در کودکان یا بزرگسالان رخ دهد، ولی نادرتر است. این‌ها شامل می‌شوند:

• «آسیب‌هایِ تروماتیکِ پا (Traumatic leg injuries)».
• «عفونت‌هایِ ماندگارِ پا (Persistent leg infections)».
• «سرطانی که از جای دیگری به پا منتشر می‌شود (Cancer that spreads to your leg)».

کودکان بهترین کاندیداها برای روتیشن‌پلاستی هستند، زیرا «استخوان‌ها (Bones)»ی آنان هنوز در حالِ رشد است. با رشدِ آنان، پایِ بازسازی‌شدهٔ آن‌ها نیز رشد می‌کند و بهتر می‌توانند آن را با فعالیت‌هایشان تطبیق دهند. بزرگسالان این مزیت را ندارند، اما همچنان مواردی وجود دارد که روتیشن‌پلاستی ممکن است بهترین گزینهٔ آنان باشد.

روتیشن‌پلاستی چقدر شایع است؟

روتیشن‌پلاستی روشی بسیار نادر است. جراحانِ کمی تاکنون آن را انجام داده‌اند؛ بنابراین یافتنِ «مرکزِ درمانیِ (Medical center)» دارای تجربه در این روش اهمیت دارد. این کار برای جراح و برای فردِ در حالِ بهبودی، پیچیده و چالش‌برانگیز است؛ بنابراین هر دو طرف باید پیش از تصمیمِ قطعی، این انتخاب را با دقتِ بسیار در نظر بگیرند. با این حال، برای برخی افراد در شرایطِ خاص، ممکن است بهترین انتخاب باشد.

جزئیاتِ روش

چگونه برای روتیشن‌پلاستی آماده شوم؟

جراحیِ روتیشن‌پلاستی نیازمندِ آماده‌سازی و برنامه‌ریزیِ دقیق است، از جمله:

• «آموزش (Education)». مهم است که انتظاراتِ واقع‌بینانه‌ای دربارهٔ ظاهرِ پای خود پس از روتیشن‌پلاستی داشته باشید. «ارائه‌دهندهٔ خدماتِ سلامت (Healthcare provider)» ممکن است تصاویر یا ویدئوهایِ دیگرانی را که این روش را انجام داده‌اند به شما نشان دهد. همچنین توضیح خواهد داد در دورانِ «بهبودی (Recovery)» و «توان‌بخشی (Rehabilitation)» چه انتظاری می‌توانید داشته باشید. باید خود را از لحاظِ ذهنی و عاطفی برای مسیرِ پیشِ‌رو آماده کنید.
• «معاینهٔ فیزیکی (Physical exam)»: ارائه‌دهندهٔ شما بررسی می‌کند که «مفصلِ لگن/هیپ (Hip)» و «مفصلِ مچِ پا (Ankle)» دامنهٔ حرکتیِ کامل داشته باشند. همچنین بررسی می‌کند که «عصبِ سیاتیک (Sciatic nerve)» ــ عصبِ اصلیِ پا ــ هنوز عملکردِ خوبی دارد. برای موفقیتِ جراحی، لازم است این عصب کاملاً عملکرد داشته باشد.
• «تصویربرداری (Imaging exams)»: ارائه‌دهندهٔ شما ممکن است پیش از زمان‌بندیِ روتیشن‌پلاستی، «اشعهٔ ایکس (X-ray)»، «اِم‌آر‌آی/تصویربرداریِ رزونانسِ مغناطیسی (Magnetic resonance imaging, MRI)» یا «سی‌تی‌اسکن/اسکنِ توموگرافیِ کامپیوتری (Computed tomography scan, CT scan)» درخواست کند. این آزمایش‌ها به تیمِ جراحی کمک می‌کنند وضعیتِ کلیِ پای شما، آنچه در جراحی لازم است انجام شود و احتمالِ موفقیت را ارزیابی کنند.
• «آماده‌سازیِ پروتز (Prosthesis preparation)»: ارائه‌دهندهٔ شما ممکن است پیش از جراحی از پای شما «قالب (Mold)» تهیه کند. این کار به ساختِ پروتزِ موقتیِ پا که به‌زودی پس از عمل بتوانید بپوشید کمک می‌کند. پروتزِ موقت تا زمانی که پروتزِ بلندمدتِ شما آماده شود به بهبودی کمک می‌کند.

در طولِ جراحیِ روتیشن‌پلاستی چه رخ می‌دهد؟

روتیشن‌پلاستی شاملِ مراحلِ زیر است:

• «بیهوشی (Anesthesia)»: برای این روش، «بیهوشیِ عمومی (General anesthesia)» دریافت می‌کنید. این دارو شما را به خواب می‌برد تا در طولِ عمل دردی احساس نکنید.
• «قطع (Amputation)»: جراح شما بخشِ آسیب‌دیده یا بیمارِ پا را برمی‌دارد. بیشترِ افراد، بخشِ پایینیِ ران، «مفصلِ زانو (Knee)» و بخشِ بالاییِ ساق را برمی‌دارند، اما این موضوع بسته به هر بیمار می‌تواند متفاوت باشد. اگر برای «سرطانِ استخوان (Bone cancer)» روتیشن‌پلاستی انجام می‌دهید، جراح اطمینان حاصل می‌کند که تمامِ «تومور (Tumor)» را همراه با «حاشیه‌ای از بافتِ سالم (Margin of healthy tissue)» پیرامونِ آن برمی‌دارد.
• «دوباره‌اتصال/بازاتصال (Reattachment)»: جراح، بخشِ باقی‌ماندهٔ قسمتِ پایینیِ پا را به بخشِ باقی‌ماندهٔ قسمتِ بالاییِ پا دوباره متصل می‌کند؛ شاملِ «استخوان‌ها (Bones)»، «رگ‌هایِ خونی (Blood vessels)» در صورتِ نیاز، «عضلات (Muscles)» و «پوست (Skin)». او قسمتِ پایینی را ۱۸۰ درجه می‌چرخاند تا «پاشنه (Heel)» به سمتِ جلو و «انگشتانِ پا (Toes)» به سمتِ عقب قرار بگیرند.
• «پایدارسازی (Stabilization)»: جراح از «پلیت و پیچ (Plates and screws)» یا «میله (Rod)» برای نگه‌داشتنِ دو قسمتِ پا در کنارِ هم استفاده می‌کند. این سخت‌افزار به اتصالِ استخوان‌ها در روندِ ترمیم کمک می‌کند. دو استخوان در نهایت با هم رشد می‌کنند و یک استخوانِ واحد را شکل می‌دهند.

روتیشن‌پلاستی چقدر طول می‌کشد؟

خودِ عمل ممکن است بینِ چهار تا ۱۰ ساعت طول بکشد. شما یک تا دو روز را در «بخشِ مراقبت‌های ویژهٔ بیمارستان (ICU)» خواهید گذراند. پس از آن، چند روزِ دیگر را در «اتاقِ بهبودی (Recovery room)» می‌مانید.

خطرات/فواید

مزایایِ روتیشن‌پلاستی نسبت به گزینه‌هایِ جایگزین چیست؟

گزینه‌هایِ اصلیِ جایگزین برای روتیشن‌پلاستی عبارت‌اند از:

• «قطع عضو بالای زانو (Amputation above the knee)» و استفاده از «پروتزِ بالایِ زانو (Above-the-knee prosthesis)».
• «نجاتِ اندام (Limb salvage)» با استفاده از «قطعاتِ استخوانیِ پروستتیک/مصنوعی (Prosthetic bone parts)» یا «پیوندِ استخوان (Bone graft)» برای جایگزینیِ قسمت‌هایِ برداشته‌شده.

تفاوتِ اصلیِ این‌ها با روتیشن‌پلاستی در این است که آن‌ها برای جایگزینیِ زانو و بخش‌هایِ پا به پروتز یا استخوانِ اهدایی متکی‌اند، درحالی‌که روتیشن‌پلاستی از بخش‌هایی از پای خودِ شما استفاده می‌کند. «عصب‌ها (Nerves)» و «رگ‌هایِ خونی (Blood vessels)» شما دست‌نخورده می‌مانند و پا همگام با رشدِ شما رشد می‌کند؛ موضوعی که به‌ویژه برای کودکان سودمند است.

سایر مزایا شامل می‌شوند:

• «دوامِ بیشتر (More durability)». استفاده از پایِ خودتان بازگشت به فعالیت‌هایی مانند دویدن، پریدن و ورزش‌های پُر‌ضربه را آسان‌تر می‌کند. همچنین خطرِ نیاز به جراحی‌هایِ اضافی پس از روتیشن‌پلاستی کمتر است.
• پرهیز از «عوارضِ بالقوهٔ قطع عضو و بازسازی‌هایِ فلزی یا استخوانی (Potential complications of amputation and metal or bone reconstructions)»، مانند «دردِ اندامِ خیالی (Phantom limb pain)»، «شکستِ پیوندِ استخوان (Bone graft failures)» و «عفونت‌ها (Infections)».

معایبِ روتیشن‌پلاستی چیست؟

عیبِ اصلیِ روتیشن‌پلاستی ظاهرِ پای شماست که ممکن است نیاز به عادت‌کردن داشته باشد. همه احساس نمی‌کنند که می‌توانند با ظاهرِ جدیدِ پای خود کنار بیایند. مهم است این موضوع را صادقانه در نظر بگیرید و آن را در برابرِ عواملِ دیگر ــ مانند این‌که تا چه حد می‌خواهید از نظرِ جسمی محدود باشید ــ بسنجید.

خطرات یا عوارضِ احتمالیِ جراحیِ روتیشن‌پلاستی چیست؟

خطراتِ جراحی شامل می‌شوند:

• «از‌دست‌دادنِ جریانِ خونِ پا (Ischemia)». این می‌تواند به‌دلیلِ «لختهٔ خون (Blood clot)» یا «ناموفق‌بودنِ اتصالِ بینِ رگ‌هایِ خونی (Failed anastomosis)» رخ دهد.
• «سندرومِ کمپارتمان (Compartment syndrome)». «تورمِ شدید (Severe swelling)» باعثِ تجمعِ «فشار (Pressure)» در پای شما می‌شود که جریانِ خون به بافت‌ها را قطع می‌کند.
• «آسیبِ عصبی (Nerve injury)». آسیبِ خفیفِ عصبی شایع است و معمولاً در مدتِ کوتاهی بهبود می‌یابد؛ اما آسیب‌هایِ شدیدتر می‌تواند ماندگار باشد.

عوارضِ دورانِ بهبودی می‌تواند شاملِ این موارد باشد:

• «عفونت‌ها (Infections)» که باعثِ مشکلاتِ بهبود می‌شوند.
• «جوش‌نخوردن/اتحادِ تأخیریِ استخوان‌ها (Delayed union)» بینِ «تیبیا/درشت‌نی (Tibia)» و «فمور/ران (Femur)».
• «ناهم‌ترازی/عدمِ هم‌خطیِ (Imperfect alignment)» مفصل‌هایِ زانو یا لگن که مشکلاتِ «پایداری (Stability)» ایجاد می‌کند.

بهبودی و آینده

بهبودی از روتیشن‌پلاستی چگونه است؟

ممکن است سه تا شش ماه طول بکشد تا «استخوان‌ها (Bones)» در پای شما به‌طورِ کامل بهبود یابند. اگر پس از جراحی برای سرطانِ استخوان «شیمی‌درمانی (Chemotherapy)» دریافت کنید، روندِ بهبود طولانی‌تر خواهد شد. ممکن است در این مدت برای جابه‌جایی به «ویلچر (Wheelchair)» یا «عصا/کراچ (Crutches)» نیاز داشته باشید. پس از آن‌که «برشِ جراحی (Incision)» شما بهبود یافت و «تورم (Swelling)» فروکش کرد، می‌توانید استفاده از «پروتز (Prosthesis)» را آغاز کنید. شما خواهید آموخت که این پروتز را به‌عنوانِ بخشِ پایینیِ پای خود و کفِ پا به‌کار بگیرید.

«فیزیوتراپی/توان‌بخشیِ فیزیکی (Physical therapy)» بخشِ مهمی از بهبودی پس از روتیشن‌پلاستی است. «فیزیوتراپیست (Physical therapist)» به شما کمک می‌کند تا «قدرت (Strength)» و «انعطاف‌پذیری (Flexibility)» را در «مفصلِ لگن/هیپ (Hip)» و «مفصلِ مچِ پا (Ankle)» بازیابید. او همچنین به شما می‌آموزد که چگونه شروع کنید به استفاده از «مفصلِ مچِ پا (Ankle joint)» به‌عنوانِ «مفصلِ زانویِ جدید (New knee joint)». این کار تمرین می‌طلبد: باید «مغز (Brain)» و «عصب‌ها (Nerves)»ی خود را دوباره آموز‌ش دهید تا «زانوِ جدید» را بشناسند و با پروتزِ شما به‌عنوانِ «پایِ پایینِ جدید» هماهنگ کار کنند.

اگرچه ممکن است بزرگسالان نسبت به کودکان دیرتر با پایِ جدید سازگار شوند، بیشترِ افراد پس از سه تا شش ماه قادرند بدونِ کمک راه بروند. طیِ شش تا ۱۲ ماه، باید بتوانید به هر فعالیتی که می‌خواهید بازگردید، از جمله ورزش‌هایِ پُر‌ضربه. بسیاری از افراد خوشایندانه شگفت‌زده می‌شوند از این‌که پای آنان پس از روتیشن‌پلاستی تا چه حد کارکردی است. «مفصلِ زانویِ کارا (Working knee joint)» «تحرک (Mobility)»ی به شما می‌دهد که در غیر این صورت نداشتید.

جراحیِ روتیشن‌پلاستی چقدر موفق است؟

با آن‌که روتیشن‌پلاستی روشی پیچیده است، جراحی غالباً شکست نمی‌خورد. شکست ممکن است رخ دهد اگر پا جریانِ خون را از دست بدهد یا به‌خوبی بهبود نیابد. درمان‌هایِ سرطان مانندِ «شیمی‌درمانی (Chemotherapy)» گاهی می‌توانند در روندِ بهبود اختلال ایجاد کنند. این خطر در روتیشن‌پلاستی و دیگر روش‌هایِ نجاتِ اندام مشابه است. بیشترِ افراد از روتیشن‌پلاستی به‌خوبی بهبود می‌یابند و از نتایجِ خود در بلندمدت رضایت گزارش می‌کنند.

References/منابع

این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیک‌پژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وب‌سایت بیمارستان تهیه شده است.

لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیه‌های سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.

سلب مسئولیت: مطالب ارائه‌شده صرفاً جهت اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیه‌ها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.

تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.