پادکست آموزش همگانی
فیلم آموزش همگانی
خلاصه
رکتوسل: افتادگی راستروده به واژن
این مقاله به تشریح بیماری رکتوسل میپردازد که نوعی افتادگی اندام لگنی (POP) است و طی آن راستروده به سمت دیواره پشتی واژن برجسته میشود. متن علل اصلی این وضعیت، از جمله ضعیف شدن عضلات کف لگن ناشی از زایمانهای متعدد، افزایش سن، و یبوست مزمن را توضیح میدهد. علائم رکتوسل شامل احساس فشار لگنی، مشکل در دفع مدفوع، و نیاز به فشار دستی برای تخلیه (اسپلینتینگ) است. در نهایت، منبع گزینههای درمانی را بررسی میکند که شامل درمانهای غیرجراحی مانند تمرینات کگل و پِساری، و همچنین جراحی ترمیمی (کولپورافی خلفی) برای موارد شدیدتر میشود.
رکتوسل (Rectocele)
رکتوسل حالتی است که در آن ضعیفشدن عضلات کف لگن (Pelvic floor) باعث میشود راستروده (Rectum) به سمت دیوارهٔ پشتی واژن افتادگی پیدا کند. این وضعیت نوعی از افتادگی اندامهای لگنی (Pelvic organ prolapse) است. اگر بیرونزدگی (افتادگی) کوچک باشد، ممکن است متوجه علائمی نشوید. اما در موارد شدیدتر، ممکن است در دفع مدفوع مشکل پیدا کنید. ارائهدهندگان خدمات سلامت معمولاً در ابتدا درمانهای غیرجراحی را برای اصلاح رکتوسل توصیه میکنند.
رکتوسل چیست؟
رکتوسل (Rectocele) زمانی رخ میدهد که بافت بین راستروده و واژن ضعیف شود و باعث گردد راستروده به سمت دیوارهٔ پشتی واژن برجسته شود. این حالت را افتادگی دیوارهٔ پشتی واژن (Posterior vaginal wall prolapse) نیز مینامند.
راستروده بخش انتهایی کولون (Colon) یا رودهٔ بزرگ (Large intestine) است. بهطور طبیعی، عضلات کف لگن راستروده و واژن را در جای خود نگه میدارند. اما هنگامیکه این عضلات ضعیف میشوند، اندامها ممکن است جابهجا شده یا روی هم بیفتند.
رکتوسل یکی از انواع افتادگی اندامهای لگنی (POP) است و اغلب همراه با سایر انواع افتادگی مانند افتادگی رحم (Uterine prolapse) یا افتادگی مثانه (Cystocele) رخ میدهد.
اگرچه رکتوسل تهدیدکنندهٔ زندگی نیست، اما میتواند کیفیت زندگی شما را کاهش دهد. خوشبختانه گزینههای درمانی متعددی برای بهبود این وضعیت وجود دارد.
علائم و علل
علائم رکتوسل
علائم رکتوسل ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- وجود یک برجستگی نرم در دیوارهٔ پشتی واژن که ممکن است با انگشت لمس شود.
- احساس تخلیهنشدن کامل راستروده پس از اجابت مزاج.
- نیاز به فشار دادن با انگشت روی برجستگی واژن برای خارج کردن مدفوع (که به آن «اسپلینتینگ/Splinting» گفته میشود).
- نشت مدفوع بدون کنترل (بیاختیاری مدفوع).
- شلشدن یا کاهش تون عضلانی واژن.
- درد هنگام رابطهٔ جنسی (دیسپارونیا/Dyspareunia).
- احساس فشار یا پری در ناحیهٔ واژن یا راستروده.
- احساس فوریت برای اجابت مزاج چندین بار در روز (فوریت مدفوعی).
رکتوسل همیشه علائم ایجاد نمیکند. اما در صورت بروز، معمولاً بیشتر احساس ناراحتی یا ناخوشایندی دارد تا درد. بااینحال، اگر به رکتوسل مشکوک هستید، لازم است با پزشک متخصص زنان یا پزشک مراقبتهای اولیه مشورت کنید.
علل رکتوسل
رکتوسل زمانی رخ میدهد که کف لگن ضعیف شود. چندین عامل میتوانند در این ضعف نقش داشته باشند. مهمترین عوامل خطر عبارتاند از:
- بارداریها و زایمانهای مکرر: داشتن چندین بارداری و زایمان میتواند بهتدریج عضلات کف لگن را ضعیف کند. اگر پنج زایمان یا بیشتر داشته باشید، احتمال بروز رکتوسل افزایش مییابد.
- زایمان واژینال: زایمان طبیعی ممکن است باعث آسیب یا تضعیف عضلات کف لگن شود. استفاده از فورسپس یا دستگاه وکیوم، پارگی یا اپیزیوتومی (Episiotomy) نیز خطر را افزایش میدهد.
- افزایش سن: با بالا رفتن سن، عضلات کف لگن تضعیف میشوند و تغییرات هورمونی دوران یائسگی باعث کاهش تون عضلانی ناحیهٔ لگن میشود.
- چاقی: وزن اضافی میتواند فشار زیادی بر عضلات کف لگن وارد کند.
- یبوست مزمن: زور زدن مکرر هنگام اجابت مزاج باعث افزایش فشار بر عضلات کف لگن میشود.
- سایر عوامل خطر شامل سرفه یا برونشیت مزمن و بلند کردن اجسام سنگین بهطور مکرر هستند.
تشخیص و آزمایشها
روشهای تشخیص
پزشک متخصص زنان معمولاً با گرفتن شرح حال پزشکی و انجام معاینهٔ لگنی میتواند رکتوسل را تشخیص دهد. در طول معاینه، پزشک کانال واژن را از نظر علائم افتادگی بررسی میکند و ممکن است قدرت عضلات کف لگن را نیز ارزیابی کند.
پزشک ممکن است از شما بخواهد عضلات کف لگن را مانند زمانی که جریان ادرار را متوقف میکنید، منقبض و سپس شل کنید. همچنین ممکن است بخواهد مانند زمان دفع مدفوع زور بزنید تا افتادگی واضحتر شود.
بر اساس نتایج معاینهٔ لگنی، ممکن است از مقیاس درجهبندی (grading/staging) برای تعیین شدت رکتوسل استفاده شود.
در موارد نادر، ممکن است سونوگرافی از راه واژن (Transvaginal ultrasound) جهت بررسی افتادگی رودهٔ باریک (Enterocele) انجام شود. همچنین پزشک ممکن است اشعهٔ ایکس مخصوص یا MRI موسوم به دفکوگرافی (Defecography) را توصیه کند که تغییرات راستروده را هنگام اجابت مزاج نشان میدهد و شدت رکتوسل را مشخص میکند.
درمان و مدیریت
چگونه رکتوسل درمان میشود؟
ارائهدهندگان خدمات سلامت معمولاً ابتدا درمانهای غیرجراحی را برای اصلاح رکتوسل توصیه میکنند، بهویژه اگر افتادگی خفیف باشد. در موارد متوسط تا شدید، ممکن است جراحی ترمیمی پیشنهاد شود.
درمانهای غیرجراحی
گزینههای غیرجراحی عبارتاند از:
- تمرینات کف لگن: مانند تمرینات کگل (Kegel) که باعث تقویت عضلات کف لگن میشوند. فیزیوتراپیستی که در درمان کف لگن تخصص دارد میتواند شما را راهنمایی کند.
- پیشگیری از یبوست و زور زدن: پزشک ممکن است توصیه کند فیبر مصرفی خود را افزایش دهید و آب بیشتری بنوشید. در صورت نیاز ممکن است نرمکنندهٔ مدفوع نیز تجویز شود.
- پِساری واژینال (Vaginal pessary): وسیلهای قابلبرداشت است که درون واژن قرار داده میشود تا اندامهای افتاده را حمایت کند.
جراحی
اگر درمانهای محافظهکارانه علائم را برطرف نکنند، گزینهٔ بعدی جراحی است. انتخاب نوع جراحی به عوامل زیر بستگی دارد:
- سن و وضعیت عمومی سلامت شما
- درجهٔ افتادگی
- تمایل به بارداری در آینده
- تمایل به ادامهٔ رابطهٔ جنسی واژینال (زیرا در نوعی از جراحی به نام کولپوکلِیزیس/Colpocleisis دهانهٔ واژن بسته میشود)
رایجترین جراحی برای رکتوسل کولپورافی خلفی (Posterior colporrhaphy) نام دارد. در این روش، جراح بافتهای آسیبدیده و ضعیفشده را برمیدارد و بافتهای سالم را با بخیه به هم نزدیک میکند تا حمایت بیشتری ایجاد شود.
معمولاً این جراحی از طریق واژن انجام میشود و بنابراین هیچ جای زخمی روی بدن باقی نمیماند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر علائم شما تشدید شد یا برنامهٔ درمانی فعلی مؤثر نبود، باید پزشک خود را در جریان بگذارید.
پرسشهایی که میتوانید از پزشک بپرسید:
- چه تغییرات سبک زندگی میتواند علائمم را کاهش دهد؟
- چگونه میتوانم از بدتر شدن رکتوسل جلوگیری کنم؟
- چگونه میتوانم از بروز سایر انواع افتادگی اندامهای لگنی پیشگیری کنم؟
- آیا جراحی را توصیه میکنید؟ در این صورت، خطرات آن چیست؟
- میزان موفقیت جراحی پیشنهادی چقدر است؟
- آیا درمان بر رابطهٔ جنسی یا احتمال بارداری من تأثیر منفی خواهد داشت؟
پیشآگهی
چه انتظاری میتوان داشت؟
پیشآگهی بستگی به شدت علائم و میزان افتادگی دارد. بیشتر بیمارانی که تحت جراحی رکتوسل قرار میگیرند، پس از عمل بهبود علائم قابلتوجهی را تجربه میکنند.
در مورد وضعیت خود، با توجه به روش درمانی پیشنهادی پزشک، مشاوره بگیرید.
اگر رکتوسل درمان نشود چه میشود؟
در صورت عدم درمان یا بیتوجهی به تغییرات سبک زندگی، رکتوسل ممکن است بهمرور بدتر شود و علائم آن کیفیت زندگی شما را کاهش دهد.
پیشگیری
آیا میتوان از رکتوسل پیشگیری کرد؟
در همه موارد نمیتوان از رکتوسل یا افتادگی اندامهای لگنی پیشگیری کرد، اما اقداماتی وجود دارد که میتواند عضلات کف لگن را تقویت کند و خطر بروز آن را کاهش دهد. از جمله:
- انجام منظم تمرینات کف لگن (کگل)
- پرهیز از یبوست و زور زدن هنگام اجابت مزاج
بسیاری از روشهای مدیریت رکتوسل را میتوان برای پیشگیری نیز بهکار برد.
پرسشهای متداول
آیا مدفوع میتواند در رکتوسل گیر کند؟
بله. در موارد افتادگی شدید، ممکن است مدفوع در کیسهٔ ایجادشدهٔ ناشی از رکتوسل گیر کند و عبور آن دشوار شود.
در این حالت، ممکن است لازم باشد از روش اسپلینتینگ (Splinting) برای تخلیه استفاده کنید. در این روش، انگشت خود را داخل واژن گذاشته و بهآرامی به سمت رکتوسل فشار میدهید تا مدفوع خارج شود.
پیش از انجام این کار، دست خود را با آب و صابون ملایم بشویید تا از ورود باکتری جلوگیری شود.
اگر برای اجابت مزاج مجبور به استفاده از انگشت هستید، حتماً با پزشک خود دربارهٔ گزینههای درمانی مشورت کنید.
آیا رکتوسل نوعی فتق است؟
رکتوسل از نظر مکانیسم شبیه فتق (Hernia) است، زیرا راستروده به سمت دیوارهٔ واژن برجسته (هرنیه) میشود.
اما از دیدگاه پزشکی، رکتوسل بهعنوان نوعی افتادگی اندام لگنی طبقهبندی میشود، نه فتق.
Resources/منابع
American Society of Colon & Rectal Surgeons. Rectocele. Accessed 5/11/2025.
Aubert M, Mege D, Le Huu Nho R, Meurette G, Sielezneff I. Surgical management of the rectocele – An update. J Visc Surg. 2021 Apr;158(2):145-157. Accessed 5/11/2025.
Ladd M, Tuma F. Rectocele. 2023 Aug 8. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Accessed 5/11/2025.
Tan C, Geng J, Tang J, Yang X. The relationship between obstructed defecation and true rectocele in patients with pelvic organ prolapse. Sci Rep. 2020 Mar;10(1):5599. Published 2020 Mar 27. Accessed 5/11/2025.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
