آﻣﻮزش خودمراقبتی بیماران در رادیوتراپی سر و گردن
بیمار/ همراه گرامی خواهشمندیم در جهت ارائه خدمات بهتر، خودمراقبتی زیر را مطالعه فرموده و به این توصیه‌ها پس از ترخیص از بیمارستان توجه فرمائید.
آموزش بدو ورود
- دستبند مشخصات جهت شناسایی شما می‌باشد، لذا خواهشمند است تا زمان ترخیص آن را در مچ دست خود نگه دارید و هنگام ترخیص توسط پرستار بخش از دست شما خارج خواهد شد در غیر این صورت به پرستار اطلاع دهید.
- بهداشت فردی خود را در طول بستری رعایت نموده و دست‌های خود را مرتب بشویید.
- زباله‌های عادی خود را در سطل زباله آبی رنگ رها کنید.
- وسایل مربوط به پانسمان و سرم شما زباله عفونی محسوب می‌شود و باید در سطل زباله زرد رها شود.
- در صورت نیاز به پرستار، از زنگ احضار که بالای سر شما نصب گردیده است استفاده نمایید.
- نرده‌های کنار تخت را جهت جلوگیری از سقوط بالا نگه دارید.
- شب قبل از عمل شام سوپ (غذای سبک) میل کرده و از نیمه شب ناشتا باشید.
- هر گونه آرایش و لاک ناخن را پاک نمایید.
- موهای محل عمل، قبل از رفتن به اتاق عمل تراشیده خواهند شد.
- قبل از رفتن به اتاق عمل زیورآلات، اجسام فلزی، گیره سر، دندان مصنوعی و غیره را خارج کنید و در صورت داشتن پروتز دائم به پرستار بخش اطلاع دهید.
- قبل از انتقال به اتاق عمل، مثانه (ادرار) را تخلیه نمایید.
- قبل از انتقال به اتاق عمل، کلیه لباس‌ها (لباس زیر، جوراب و…) را درآورید و لباس مخصوص اتاق عمل بپوشید.
- در صورت داشتن سابقه بیماری و سابقه حساسیت (دارویی، غذایی) پرستار و پزشک معالج را در جریان قرار دهید.
- در صورتی که بیماری خاصی دارید و تحت درمان هستید به پزشک و پرستار خود اطلاع دهید.
- گرافی‌ها و مدارک قبل از عمل را به همراه داشته باشید.
عوارض جانبی احتمالی ناشی از درمان و راه‌های مقابله با آن
بهداشت دهان:
اگر بهداشت دهان در زمان درمان و يا بعد از اتمام آن رعايت نشود مشكلات زيادی ايجاد می‌شود. مراقبت از دهان و گلو به پیشگیری از عفونت، خشکی و زخم دهان و گلو کمک می‌کند.
بعد از صرف هر وعده غذايي بايد موارد زير را رعايت نمائيد:
- دنداهايتان را به مدت 5 دقيقه با مسواک خیلی نرم بشوئيد.
- از خمير دندان با فلوراید بالا كنيد. مسواک بايد کوچک و نرم با موهای نایلونی باشد.
- مسواک با زاويه 45 درجه در محل اتصال لثه به دندان قرار گرفته و با حركات کوچک بصورت افقی استفاده شود.
- مسواک زدن بايد حداقل 5-3 دقيقه طول بكشد. يك بار در روز همراه با مسواک زدن از نخ دندان بدون مو جهت پاک كردن پلاك‌های دهان استفاده كنيد، اما توجه كنيد در مراحلی كه ميزان پلاكت شما پايين است و يا عفونت‌های شديد در دهان وجود دارد از اين وسیله استفاده نكنيد. در اين موارد از يک تکه پارچه كتانی يا گاز كه به دور انگشت پيچيده شده است و يا گوش پاک‌كن استفاده كنيد.
- جهت شستشوی دهان از محلول جوش‌شيرين يا آب يا نمک استفاده كنيد. نصف قاشق چایخوری جوش‌شيرين يا نمک را در يک ليوان آب جوشيده سرد حل كنيد. اين محلول را در دهان ريخته و آن را غرغره كرده و بيرون بريزيد. اگر دندان مصنوعی داريد قبل از دهانشويه آن را خارج كنيد.
مراقبت از دندان‌ها:
قبل از شروع درمان لازم است به دندانپزشک مرا جعه كرده تا دندان‌ها و لثه‌ها به طور كامل معاينه شود و در صورت لزوم جهت پیشگیری از عفونت دهان دندان‌های خراب كشيده شود. راديوتراپی ممكن است اثرات نامناسبی بر روی دندان‌ها داشته باشد، بنابراين بايد به صورت منظم هر 3 ماه توسط دندانپزشک دندان‌ها را كنترل كنيد.
در صورت داشتن دندان مصنوعی فقط به هنگام غذا خوردن از آن استفاده کنید و در ساعات دیگر دندان مصنوعی را در يک لیوان آب و جوش‌شيرين و يا محلول ضدعفونی مثل کلرهگزیدین قرار دهيد و قبل از گذاشتن در دهان بايد با آب شسته شود روزانه بايد اين محلول استفاده شده و تعويض گردد.
تغييرات حس چشايی:
بعضی از بيماران ممكن است در طی درمان حس چشايی خود را از دست بدهند كه بيشتر اوقات بعد از اتمام درمان برگشت‌پذير است. تغيير حس چشائی بيشتر به صورت احساس مزه تلخی در دهان می‌باشد.
بسیاری از عوامل بر روی مزه غذاها تأثير می‌گذارندف از قبیل بو، رنگ و وضعيت روانی بيمار. بنابراين اين عوامل در تحريک اشتها موثر هستند. استفاده از شكر، سبزیجات معطر و ادويه جات ملایم به غذاها کمک‌کننده می‌باشد.
غذاهای سرد معمولا ترجیح داده می‌شود. استفاده از سالادهای شور يا شيرين همراه با غذا می‌تواند بر روی مزه غذاها موثر باشد.
خشكی دهان:
- تعدادی از بيماران ممكن است در طی درمان دچار خشكی دهان شوند كه بهتر است موارد زير را رعايت نمايند: نوشيدن مايعات به خصوص آب حدود 8 تا 10 لیوان، دهانشويه با محلول جوش‌شیرین، مكيدن آب‌نبات، جویدن آدامس بدون قند، سالادهای شيرين يا نمكی برای افزايش مزه كم كننده است. رعايت بهداشت در احساس تازگی دهان نيز مفيد است.
- از غذاهای خشک از آنجائيكه احتياج به مايع و بزاق بيشتر جهت جويدن دارند بايد اجتناب شود.
- آب ميوه انبه قبل از غذا كمک‌كننده است.
- بعد از غذا لب‌های خود را با ويتامين آ A چرب نمائيد.
- استفاده از بخور هنگام خواب باعث آرامش بيماران با خشكی دهان می‌شود.
از دست دادن صدا:
بعضی از بيماران در طول درمان به طور موقت ممكن است صدايشان را از دست بدهند كه با اتمام دوره درمان بر طرف خواهد شد.
التهاب دهان:
رعايت بهداشت دهان و استفاده از تغذيه مناسب در پيشگيری از التهاب دهان ضروريست. وجود تکه‌های غذايی در دهان باعث رشد ميكروب‌ها و آسیب بافت نرم دهان می‌شود كه نهايتاً موجب فساد دندان می‌گردد. لطفاً وجود هر نوع سوزش يا زخم را خیلی زود اطلاع دهيد.
درد دهان و گلو:
بعضی از بيماران ممكن است حدوداً در نيمه‌های درمان دچار درد دهان و يا گلو شوند كه در صورت بروز هر نوع زخم یا درد نیم ساعت قبل از غذا و يا موقع خوابيدن بهتر است با محلول دیفن‌هیدرامین دهان را شستشو داده و غرغره كنيد و بيرون بريزيد. اگر اين درددهان شما با مايعات گرم بهبود پيدا می‌كند مي‌توانيد از چای ولرم استفاده كنيد و يا اگر با مواد خنک درد كمتر مي‌شود از تكه‌های يخ استفاده كنيد و در صورتيكه درد دهان شما شديد است می‌توانيد به پزشک اطلاع دهيد كه برای شما نوعی محلول بی‌حس‌كننده تجويز نمايند. در اين گونه موارد استفاده از غذاهای محرک مثل فلفل و انواع سس‌ها و ادويه‌جات تند ممنوع است.
از مواد غذايی خشک و سفت مثل نان خشک و بیسکویت و چیپس به علت اينكه به بافت دهان شما آسيب می‌زند نباید استفاده شود. استفاده از مرکبات مثل پرتقال، لیمو، گريپ‌فروت، آناناس و گوجه‌فرنگی به صورت خالص ممنوع می‌باشد. می‌توانيد به جای آنها از ميوه‌هايی كه حاوی اسیدیته کمتری باشند مثل هلو، گلابی و زردآلو استفاده كنيد. همچنين غذاها يا نوشيدنی‌های خیلی داغ يا خیلی سرد را مورد استفاده قرار ندهيد.
استعمال دخانیات و مصرف الکل ممنوع می‌باشد.
رادیوتراپی مغز:
ممكن است موارد زير را ايجاد كند:
سردرد و اشكال در واکنش مردمك‌های چشم نسبت به نور و افزایش فشار خون و كاهش نبض و كاهش تنفس و تهوع همراه با استفراغ يا بدون آن و تغييرات حسی و حركتی اندام‌ها كه از عوارض درمان ناحيه سر می‌باشد و در صورت بروز بايد اطلاع داده شود تا مراقبت‌های لازم انجام پذيرد.
ضعف و خستگی:
- خستگی 1 الی 3 ساعت پس از درمان دیده می‌شود. در صورت وجود خستگی بهتر است شب‌ها زودتر خوابيده و صبح‌ها زودتر از خواب بيدار شويد.
- از انجام كارهای سريع و پر شتاب اجتناب كنيد.
- مايعات زياد مصرف كنيد و رژیم غذايی پُر کالری استفاده كنيد.
- در انجام كارهای شخصی در منزل از دیگران کمک بخواهيد و روزانه در حد تحمل نیم ساعت پیاده‌روی نمائید.
- سعی كنيد خود را با مطالعه و تماشای تلویزیون و گوش كردن به موسيقی مشغول كنيد.
- در محیط‌های شلوغ و پر سر و صدا قرار نگیرید.
- با دوستان خود معاشرت نمائید.
ريزش موی سر:
- درمان در ناحيه سر ممكن است باعث ريزش مو به خصوص در ناحيه تحت درمان شود همدنين مي‌توانيد از روسری برای پنهان كردن ريزش مو استفاده كنيد.
- از سشوار كردن و آرايش كردن زياد مو پرهيز كنيد.
- برای محافظت از پوست سر از نور خورشید و هوای سرد بهتر است كه با پماد ويتامين D و A پوست سر را چرب كنيد و از قرار گرفتن در آفتاب مستقیم بپرهیزید. برای این موارد استفاده از کلاه توصیه می‌گردد.
- 3 تا4 هفته پس از پايان درمان موهای شما شروع به رويش خواهد كرد، اما از نظر رنگ و جنس كمی با موهای اولیه ممكن است تفاوت داشته باشد.
علائم هشدار
در صورت داشتن علائم تنفسی، تنگی نفس، درد قفسه سینه، گیجی و تشنج با اورژانس تماس بگیرید.
فهرست منابع
تاریخ آخرین ویرایش: 26 مرداد 1402