آﻣﻮزش خودمراقبتی بیماران در رادیوتراپی
بیمار گرامی خواهشمندیم قبل و حین انجام رادیوتراپی به این نکات دقت کنید.
آموزش بدو ورود
۱. به هیچ‌عنوان نباید باردار باشید!
نباید باردار باشید پرتو درمانی می‌تواند بر جنین در حال رشد تأثیر منفی بگذارد و به او آسیب بزند. قبل از انجام این درمان، باید یک تست بارداری بدهید. همچنین باید در طول درمان از روش‌های جلوگیری از بارداری استفاده کنید. در رابطه با توانایی باروری بعد از انجام این فرایند درمانی باید با پزشک خود صحبت کنید و اطلاعات بیشتری کسب کنید.
۲. وجود ابزارهای پزشکی در بدنتان را به پزشک اطلاع دهید.
در صورتی که جراحی قلبی انجام داده‌اید و یا در بدن خود ابزار خاصی چون باتری قلبی دارید، باید با پزشک خود در میان بگذارید. پرتودرمانی می‌تواند بر روی این وسایل اثر بگذارد و نیاز باشد به طور خاصی برنامه‌ریزی شود.
۳. مراقبت‌های پوستی را جدی بگیرید.
این درمان ممکن است بر پوست شما، به‌ویژه در محل درمان واکنش پوستی ایجاد کند و به آن آسیب برساند. سعی کنید از پوست خود در این نواحی مراقبت‌های بیشتر و دقیق‌تری به عمل آورید.
۴. سیگار را ترک کنید.
ترک سیکار اثرگذاری پرتودرمانی را چندین برابر می‌کند. همچنین عوارض جانبی پرتودرمانی را به طرز چشم‌گیری کاهش می‌دهد.
5. علامتگذاري روي پوست به چه منظور است؟
در اغلب موارد اين نشانه‌ها، خود باعث استرس و فشار روحي شما مي‌شود ولي بهتر است بدانيد كه منطقه درمان شما با همين علائم جوهري و يا برچسب‌هاي مخصوص روي پوست شما مشخص مي‌شود. و وجود آنها براي دقت درمان شما ضروري است. كارشناسان پرتو درماني و يا پرستاران بخش براي شما توضيح خواهند داد كه چگونه از آنها مراقبت كنيد. سعي كنيد لباسهاي آزاد بپوشيد و يا اگر علائم در سر و صورت شماست بطور مداوم از كلاه يا شال گردن استفاده نكنيد تا بر اثر تماس مداوم باعث پاك شدن آنها شود. سعي كنيد محل درمان را خنك نگهداريد كه تعرق زياد موجب پاك شدن زودتر علائم نشود و هيچگاه خودتان اقدام به پررنگ كردن و كشيدن مجدد آنها نكنيد و در صورت پاك يا كمرنگ شدن از كارشناسان پرتودرماني يا پزشك متخصص راديوتراپي- انكولوژي خودتان بخواهيد تا آنها را مجدداً ترسيم يا پررنگ نمايند.
6. قالب گچی
گر راديوتراپي در ناحيه سروگردن و قسمتهاي قابل جابجايي ديگر بدن باشد ممكن است لازم شود يك قالب براي شما ساخته شود؛ كه اين قالب مخصوص شما خواهد بود. در طي درمان اين قالب سر و گردن و يا هر قسمت از بدن را كه لازم باشد ثابت نگه مي‌دارد و علامتها ممكن است گاهي بجاي پوست شما، روي قالبها و يا مقواهايي كه به همين منظور براي شما تهيه مي‌شود كشيده شود.
7. تشعشعات
انجام پرتودرمانى خارجى شما را “راديواكتيو” نخواهد نمود و از خود “تشعشعات” پراكنده نخواهيد كرد، بنابراين براى افراد ديگر ايجاد مشكلات نخواهيد نمود.
عوارض جانبی احتمالی ناشی از درمان و راه‌های مقابله با آن
تغيير صدا:
اگر ناحيه درمان شما تارهای صوتی را نيز پوشش دهد به دليل تابش پرتو ممكن است تاثیر روی طناب‌های صوتی باعث شود صدايتان خشن شود و گرفتگی پيدا كند و شايد حتی موقتاً به طور كامل صدايتان قطع شود. ولی اين مسائل موقتی بوده و صدای شما تا چند هفته بعد از اتمام درمان به حالت طبيعی باز می‌گردد.
مشکل بلع:
رادیوتراپی ناحيه قفسه سينه می‌تواند مشكل در عمل بلع ايجاد كند. شما شايد در طول راديوتراپی و تا مدتی پس از آن در اين ناحيه احساس تنگی كنيد كه اين خود باعث ايجاد اشكال در بلع غذاهای جامد می‌شود. اين واكنش طبيعی به درمان است، كه در اين حالت استفاده از رژيم غذايی نرم جهت رفع اين مشكل توصيه می‌شود. به همراه رژيم غذايی نرم بهتر است نوشيدنی‌های پُر كالری نيز بنوشيد.
از داروهای خاص، يا محلول دهانشويه و غرغره و يا داروهای ساده ديگر استفاده كنيد. كه در اين صورت حتماً پزشك متخصص راديوتراپی – انكولوژی برای شما آنها را تجويز خواهد نمود تا ناراحتی شما كاهش يابد.
تورم دست:
در راديوتراپی پستان ممكن است تورم در دست سمت پستان مبتلاً ايجاد گردد و يا تورم قبلی تشديد گردد كه توصيه می‌شود ورزش‌های مخصوص دست و بازويتان را با تعداد بيشتر و مرتب انجام دهيد با دست طرف مبتلاً وسيله یا كيف خود را حمل نكنيد از قرار دادن دست برای مدت طولانی در حالت آويزان اجتناب نماييد و بيشتر سعی كنيد دست خود را بالاتر از سطح بدن قرار دهيد.
تهوع و استفراغ:
بعضی افراد ممكن است در حين درمان حالت تهوع و استفراغ پيدا كنند، اين علامت وقتی كه منطقه درمان نزديك معده باشد شايع است كه در اين مورد داروهای ضدحالت تهوع برای شما تجويز خواهد شد. برای كاهش اين حالت از مصرف غذاهای چرب و پر حجم و يا مواد محرك دستگاه گوارشی خودداری نمائيد.
از دست دادن وزن:
اگر شما در خوردن مشكل داشته باشيد و يا حالت تهوع پيدا كنيد معمولاً دچار كاهش وزن خواهيد شد اين امر می‌تواند در شما ايجاد خستگی نمايد و شما را ضعيف كند. مشورت با يك متخصص تغذيه نيز در صورت صلاحديد پزشك معالجتان، می‌تواند برای بهبود برنامه غذايی و تغذيه شما موثر باشد.
تنگی نفس:
ممكن است پس از راديوتراپی قفسه سينه متوجه شويد كه تنگی نفس و يا سرفه خشك در شما ايجاد شده است. وقوع اين پديده را به پزشك متخصص راديوتراپی – انكولوژی گزارش كنيد تا در جهت درمان آن داروهای لازم را به شما تجويز كند.
اسهال:
درد معده و نفع معده و اسهال از عوارض جانبی می‌باشند، در صورت لزوم پزشك شما برايتان داروهای ضد اسهال و يا ضد نفخ تجويز خواهد نمود، خوردن موادی كه فيبر گياهی كمی داشته باشند و نوشيدن مايعات زياد به شما توصيه می‌شود. اسهال ممكن است پس از چند روز برطرف شود و يا برای چند هفته پس از درمانتان ادامه يابد ولی به هر حال حالتی گذراست و رفع می‌شود.
مشكلات سيستم ادراری:
التهاب مثانه ممكن است با راديوتراپی قسمت تحتانی شكم و لگن بروز كند، شما ممكن است دچار احساس سوزش و يا ناراحتی در هنگام عبور ادرار و يا تكرار ادرار بيشتر از مواقع معمول شويد.
شايد مجبور شويد چند بار در طول شب برای ادرار كردن بيدار شويد. سعی كنيد مقدار زيادی مايعات بخوريد تا اين علام كمتر شود. اما از خوردن قهوه و الكل اجتناب كنيد. چون اين مواد مثانه را تحريك می‌كنند و ممكن است علائم شما بدتر شود.
احساس ضعف و خستگی:
برای مقابله با خستگی مفرط و بهبودی آن می‌توان از ورزش های سبک، مدیتیشن، موسیقی بهره برد.
غذاهای غنی از پروتئین در رژیم غذایی لحاظ شود و به اندازه کافی آب مصرف شود.
خوردن و آشاميدن:
معمولاً در طول درمان مشكل خوردن و آشاميدن به صورت مختلف ايجاد می‌شود كه شايد لازم باشد در نوع رژيم غذايی، تعداد وعده‌ها و تنوع آنها تغييراتی ايجاد كنيد و يا اينكه با مشورت پزشك راديوتراپی انكولوژيست معالجتان به يك مشاور و متخصص تغذيه مراجعه نمائيد.
محافظت از پوست:
در برخی افراد يك واكنش پوستی در محل درمان رخ می‌دهد. درجه اين واكنش به شرايط هر شخص و منطقه درمانی بستگی دارد بعضی افراد نيز تا آخر دوره درمان هيچ مشكل يا واكنش پوستی خاصی پيدا نمی‌كنند.
- سعی كنيد، حدود منطقه درمان را نخراشيد و نماليد چون ممكن است روی سوختگی‌ها و تحريكات پوست شما زخمی ايجاد كند.
- مصرف عطر و صابون‌های معمولی يا معطر، پودر و لوسيون نيز ممكن است پوست شما را تحريك كند و نبايد در محل درمان از آنها استفاده نمائيد. هيچ پماد يا كرمی را در محل درمان نماليد.
- سوختگی جزو عوارض شایع پوستی نسبت به رادیو راپی می‌باشد، در صورت داشتن سوختگی حتماً با پزشكتان مشورت كنيد تا در صورت لزوم جهت ترميم پوستتان به شما داروی خاصی تجويز نماید.
- پوست شما ممكن است پس از اينكه قرمز شد پوسته پوسته شود، اما به هر حال اين واكنش‌های پوستی 2 تا 4 هفته پس از درمان كاملاً ترميم می‌شود.
- سعی كنيد در صورت وجود واكنش پوستی از لباس‌های نخی گشاد استفاده كنيد و منطقه درمان را از معرض نور آفتاب شديد دور نگه داريد (حداقل تا يك سال پس از راديوتراپی اين امر را رعايت كنيد). حتی بعد از اتمام درمان و گذشت زمان نيز پوست ناحيه درمان شما نسبت به مناطق ديگر لطيف‌تر و حساس‌تر خواهد بود و مراقبت‌های ويژه‌ای را می‌طلبد.
- استفاده از يك ضد آفتاب قوی، پس از اتمام دوره درمانی در محل درمان، يا پوشاندن آن با كلاه و لباس‌های پوشيده طوری كه كاملاً ناحيه مورد نظر را بپوشاند توصيه می‌شود.
- در صورت راديوتراپی گردن و قفسه سينه از پوشيدن يقه‌های تنگ و سفت و كراوات و ركاب‌های شانه‌ای و يا ديگر لباس‌های كشی ركابدار اجتناب كنيد. كلاً سعی كنيد از لباسی كه محل درمانتان را خراش داده و يا تحريك می‌كند، استفاده نكنيد.
- اگر پستان شما درمان می‌شود از يك تاپ كوتاه نخی آزاد به جای پستان‌بند استفاده كنيد.
مسائل جنسی در زنان:
گاهی براي درمان صحيح و كامل بعضی بيماری‌ها، بايد تخمدان‌ها تحت پرتودهی قرار گيرند. راديوتراپی تخمدان‌ها باعث يائسگی می‌گردد. اين امر ممكن است تقريباً پس از گذشت چند ماه بعد از درمان رخ دهد و تمام علائم طبيعی يائسگی مانند گر گرفتگی، خشكی پوست و خشكی واژن را نيز به دنبال خواهد داشت.
هورمون‌های جايگزين در صورت لزوم معمولاً به شكل قرص توسط پزشك به شما تجويز می‌شود كه بسته به نوع تومور در بعضی موارد می‌تواند تجويز شود و اين مشكلات را برطرف كند.
در ابتدا ممكن است در حين آميزش مشكل پيدا كنيد كه ژل نرم‌كننده در رفع اين مورد هم می‌تواند موثر باشد. تكرار آميزش می‌تواند از تنگی واژن پيشگيری کند.
در هنگام راديوتراپی ممكن است تمايل به مسائل جنسی در مردان نيز كاهش يابد. اين مسئله بعد از برطرف شدن عوارض راديوتراپی مرتفع شده و آنان به حالت جنسی طبيعی بازمی‌گردند.
ريزش موی سر:
- درمان در ناحيه سر ممكن است باعث ريزش مو شود. از سشوار كردن و آرايش كردن زياد مو پرهيز كنيد.
- برای محافظت از پوست سر از نور خورشید و هوای سرد، بهتر است كه با پماد ويتامين D و A پوست سر را چرب كنيد و از قرار گرفتن در آفتاب مستقیم بپرهیزید. برای این موارد استفاده از کلاه توصیه می‌گردد.
- 3 تا 4 هفته پس از پايان درمان موهای شما شروع به رويش خواهد كرد، اما از نظر رنگ و جنس كمی با موهای اولیه ممكن است تفاوت داشته باشد.
علائم هشدار
در صورت داشتن علائم تنفسی، تنگی نفس، درد قفسه سینه، گیجی و تشنج با اورژانس تماس بگیرید.
فهرست منابع
تاریخ آخرین ویرایش: 26 مرداد 1402