پروکتوسکوپی (سیگموئیدوسکوپی سخت)
پروکتوسکوپی (Proctoscopy) یا سیگموئیدوسکوپی سخت (Rigid sigmoidoscopy) روشی است برای بررسی راستروده (Rectum) و مقعد (Anus). پروکتوسکوپ (Proctoscope) لولهای توخالی با چراغ کوچکی در انتهای آن است. از این ابزار میتوان برای برداشتن نمونهٔ بافت (Biopsy) بهعنوان روشی برای غربالگری سرطان (Cancer screening) نیز استفاده کرد. این روش همچنین به شناسایی سایر علل خونریزی مقعدی و راسترودهای مانند بواسیر (Hemorrhoids) کمک میکند.
مرور کلی
پروکتوسکوپی چیست؟
پروکتوسکوپی روشی است برای بررسی درون راستروده و مقعد. راستروده آخرین بخش از دستگاه گوارش تحتانی (Lower gastrointestinal tract) است که به مقعد ختم میشود. مقعد دهانهٔ راستروده است که از طریق آن مدفوع (Poop) از بدن خارج میشود.
متخصص بیماریهای گوارشی (Colorectal surgeon یا Gastroenterologist) این روش را انجام میدهد. او بهآرامی ابزاری به نام پروکتوسکوپ را از مقعد وارد راستروده میکند تا وجود تومور (Tumor)، پولیپ (Polyp)، التهاب (Inflammation)، خونریزی یا بواسیر را بررسی کند. پروکتوسکوپ لولهای مستقیم، توخالی و از جنس فلز یا پلاستیک است که در انتهای آن چراغ و عدسی کوچکی وجود دارد و به متخصص اجازه میدهد تا راستروده را بهدقت بررسی کند. گاهی ممکن است ابزاری برای نمونهبرداری از بافت نیز از طریق این لوله وارد شود.
پروکتوسکوپی نوعی از آندوسکوپی (Endoscopy) است و نام دیگر آن سیگموئیدوسکوپی سخت (Rigid sigmoidoscopy) است.
چرا سیگموئیدوسکوپی سخت انجام میشود؟
بیماریها و مشکلات گوناگونی میتوانند بر راستروده و مقعد تأثیر بگذارند. ارائهدهندهٔ مراقبت سلامت (Healthcare provider) ممکن است برای اهداف زیر سیگموئیدوسکوپی سخت را توصیه کند:
- تشخیص بیماری در راستروده یا مقعد
- یافتن منبع خونریزی مقعدی
- شناسایی علت اسهال یا یبوست
- برداشتن یا بررسی رشد پولیپها یا ضایعات موجود
- غربالگری سرطان کولون (Colon cancer) یا پیگیری سرطان راستروده درمانشدهٔ پیشین
جزئیات فرایند
چگونه باید برای پروکتوسکوپی آماده شوم؟
پیش از انجام پروکتوسکوپی، به ارائهدهندهٔ مراقبت سلامت خود دربارهٔ هر دارویی که مصرف میکنید اطلاع دهید، از جمله:
- داروهای نسخهای
- داروهای بدون نسخه
- ویتامینها و مکملهای گیاهی
ممکن است از شما خواسته شود مصرف برخی از این داروها را قبل از انجام آزمایش متوقف کنید، بهویژه اگر از رقیقکنندههای خون (Blood thinners) استفاده میکنید. دستورهای ارائهدهندهٔ خود را بهدقت دنبال کنید.
آمادهسازی راستروده
مهمترین بخش آمادهسازی برای پروکتوسکوپی تخلیهٔ کامل راستروده است. هرچه راستروده تمیزتر باشد، مشاهده و بررسی آن برای ارائهدهنده آسانتر خواهد بود.
روشهای مختلفی برای پاکسازی راستروده وجود دارد و پزشک بسته به وضعیت شما روش مناسب را توصیه میکند. در بسیاری از موارد، از تنقیه (Enema) برای پاکسازی استفاده میشود. در این روش، مایع از طریق مقعد وارد راستروده میشود، چند دقیقه در آنجا باقی میماند و سپس با دفع مدفوع خارج میگردد. دستورالعملها را دقیقاً طبق توصیه انجام دهید. گاهی نیز ممکن است نیاز به مصرف ملین (Laxative) باشد که موجب اجابت مزاج میشود.
از آنجا که پروکتوسکوپی تنها راستروده را بررسی میکند و نه سایر بخشهای بالاتر رودهٔ بزرگ (Colon)، آمادهسازی برای آن نسبتاً سادهتر است.
حین انجام پروکتوسکوپی چه اتفاقی میافتد؟
پروکتوسکوپی ممکن است در بیمارستان، مرکز آندوسکوپی سرپایی یا مطب پزشک انجام شود. این فرایند معمولاً در اتاق معاینه یا سوئیت آندوسکوپی (Endoscopy suite) انجام میشود. از شما خواسته میشود لباسهای پایینتنه را درآورده و لباس بیمارستان بپوشید. سپس ممکن است از شما خواسته شود که روی میز کوتاه خم شوید یا به پهلوی چپ دراز بکشید و زانوهای خود را خم کنید.
ابتدا ارائهدهنده، معاینهٔ مقدماتی انگشتی راستروده (Digital rectal exam) را با انگشت پوشیده از دستکش و روانکننده انجام میدهد تا وجود حساسیت یا انسداد بررسی شود. سپس بهآرامی پروکتوسکوپ روانشده را وارد میکند. هنگام عبور تدریجی لوله ممکن است احساس کنید نیاز به دفع دارید، که طبیعی است.
ممکن است هوا به درون راستروده دمیده شود تا دید بهتری از دیوارهها فراهم گردد. احساس درد، گرفتگی یا پری خفیف ممکن است رخ دهد، اما معمولاً آزمایش دردناک نیست. در اغلب موارد نیازی به بیحسی (Anesthesia) وجود ندارد. اگر اضطراب یا درد دارید، پیش از شروع آزمایش به ارائهدهنده اطلاع دهید.
در طول انجام پروکتوسکوپی، خروج و صدای هوا طبیعی است و نباید موجب خجالت شود. پس از پایان بررسی، پروکتوسکوپ بهآرامی خارج میشود.
مدت زمان انجام پروکتوسکوپی
این فرایند معمولاً ۵ تا ۱۵ دقیقه طول میکشد.
پس از پروکتوسکوپی چه میشود؟
اکثر افراد بلافاصله پس از آزمایش میتوانند به فعالیتهای معمول خود بازگردند. اگر در حین آزمایش هوا وارد راستروده شده باشد، ممکن است کمی نفخ یا گاز داشته باشید. در صورت ادامهٔ گرفتگی، خارج کردن گاز میتواند مفید باشد. قدمزدن آرام نیز به خروج گاز کمک میکند. ممکن است در یکی دو بار نخست پس از آزمایش کمی خون در مدفوع دیده شود، بهویژه اگر نمونهبرداری انجام شده باشد؛ این حالت طبیعی است.
مزایا و خطرات
مزایای پروکتوسکوپی چیست؟
پروکتوسکوپی مزایای متعددی دارد، از جمله:
- انجام سریع آن در مطب پزشک
- معمولاً نیازی به بیحسی یا آرامبخش (Sedation) ندارد
- میتوان آن را پس از مصرف تنقیه یا ملین انجام داد، در حالیکه آمادهسازی کولونوسکوپی (Colonoscopy) پیچیدهتر است
خطرات یا عوارض پروکتوسکوپی چیست؟
خطرات این روش اندک است. در برخی موارد ممکن است خونریزی خفیف راسترودهای بهدلیل تحریک یا ورود پروکتوسکوپ رخ دهد. بهندرت احتمال عفونت (Infection) پس از انجام وجود دارد. هر دو مورد نادر هستند.
بهبودی و نتایج
چه زمانی نتایج سیگموئیدوسکوپی سخت آماده میشود؟
اگر در حین انجام آزمایش یافتهای مشاهده شود، ارائهدهندهٔ مراقبت سلامت بلافاصله پس از پایان آزمایش آن را با شما در میان میگذارد. در صورت مشاهدهٔ ضایعه، ممکن است نمونهبرداری (Biopsy) انجام شود. نمونه برای بررسی به آزمایشگاه ارسال میشود و نتایج طی چند روز آماده خواهد شد.
در صورت نیاز به ویزیت پیگیری (Follow-up) یا آزمایشهای تکمیلی، پزشک شما را مطلع خواهد کرد.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرم؟
در صورت بروز هر یک از موارد زیر پس از آزمایش، با ارائهدهندهٔ مراقبت سلامت خود تماس بگیرید:
- تب °۳۸ سانتیگراد (°۱۰۰٫۴ فارنهایت) یا بالاتر
- مقدار زیاد خون در مدفوع یا ادامهٔ خونریزی بیش از سه روز
- درد شدید شکمی یا نفخ و سفتی غیرطبیعی شکم
پرسشهای رایج
تفاوت پروکتوسکوپی و آنوسکوپی چیست؟
آنوسکوپی (Anoscopy) روشی است برای مشاهدهٔ درون مقعد با استفاده از ابزاری به نام آنوسکوپ (Anoscope). آنوسکوپ میتواند تا راستروده نیز برسد، اما تمرکز آن روی مشاهدهٔ مقعد است. آنوسکوپ از پروکتوسکوپ کوتاهتر است، بنابراین پروکتوسکوپی دید بیشتری از راستروده فراهم میکند.
تفاوت سیگموئیدوسکوپی سخت و سیگموئیدوسکوپی انعطافپذیر چیست؟
سیگموئیدوسکوپی انعطافپذیر (Flexible sigmoidoscopy) نوع دیگری از آندوسکوپی است که برای بررسی بخش تحتانی رودهٔ بزرگ (Sigmoid colon) استفاده میشود. سیگموئید (Sigmoid) آخرین قسمت کولون است که به راستروده متصل میشود. سیگموئیدوسکوپ (Sigmoidoscope) از پروکتوسکوپ بلندتر است و میتواند از راستروده عبور کرده و وارد سیگموئید کولون شود. بنابراین، پزشک در سیگموئیدوسکوپی انعطافپذیر بخش بزرگتری از رودهٔ بزرگ را بررسی میکند.
طول پروکتوسکوپ حدود ۲۵/۴ سانتیمتر (۱۰ اینچ) است و فقط به بخش انتهایی رودهٔ بزرگ میرسد. در مقابل، طول ابزار مورد استفاده در سیگموئیدوسکوپی انعطافپذیر حدود ۶۸/۶ سانتیمتر (۲۷ اینچ) است و امکان مشاهدهٔ محدودهٔ وسیعتری از رودهٔ بزرگ را فراهم میکند.
تفاوت کولونوسکوپی و پروکتوسکوپی چیست؟
پروکتوسکوپی فقط راستروده را بررسی میکند و برای مشاهدهٔ پولیپها یا سرطان کولون که در بخشهای بالاتر روده قرار دارند، مناسب نیست. پروکتوسکوپ دستگاهی مستقیم است و نمیتواند در انحناهای کولون حرکت کند. اما کولونوسکوپی امکان مشاهدهٔ کل طول رودهٔ بزرگ (Large intestine) را فراهم میکند تا وجود هرگونه پولیپ یا ضایعه بررسی شود.
منابع
- National Cancer Institute (U.S.). Endoscopies. Accessed 8/9/2024.
- Tanaka A, Sadahiro S, Suzuki T, Okada K, Saito G. Comparisons of Rigid Proctoscopy, Flexible Colonoscopy, and Digital Rectal Examination for Determining the Localization of Rectal Cancers. Dis Colon Rectum. 2018;61(2):202–206. Accessed 8/9/2024.
- Zelhart MD, Kann BR (2022). Endoscopy. In: Steele SR, Hull TL, Hyman N, Maykel JA, Read TE, Whitlow CB, eds. The ASCRS Textbook of Colon and Rectal Surgery. 51–77. Springer, Cham.
- MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
