سوءمصرف داروهای نسخهای در سالمندان
سوءمصرف داروهای نسخهای زمانی اتفاق میافتد که افراد داروهای تجویزی را بهطور نادرست استفاده میکنند. آنها ممکن است داروی خود را به روشی غیر از آنچه پزشک تجویز کرده مصرف کنند. این شامل مصرف دارو بیشتر از مقدار موردنیاز یا مصرف دارو در زمانی که نیازی به آن نیست میشود. همچنین ممکن است دارویی را که برای فرد دیگری تجویز شده است، مصرف کنند.
سوءمصرف داروهای نسخهای همچنین میتواند زمانی رخ دهد که افراد دارو را با الکل یا سایر مواد مخدر ترکیب کنند.
این اصطلاح همچنین به استفاده نادرست از داروهایی که توسط «سازمان غذا و داروی ایران» بهعنوان مواد تحت کنترل طبقهبندی شدهاند، اشاره دارد.
نمونههایی از این داروها شامل داروهایی است که پزشکان برای درمان درد، اضطراب یا بیخوابی تجویز میکنند. سوءمصرف این داروها میتواند منجر به مشکلات جدی مانند تداخلات دارویی، اعتیاد یا حتی اوردوز (مصرف بیش از حد) شود.
تداخل دارویی زمانی رخ میدهد که دو یا چند دارو با یکدیگر واکنش نشان دهند. این موضوع میتواند باعث کاهش اثر داروها یا ایجاد عوارض جانبی مضر شود.
اکثر داروهای نسخهای ایمن و مؤثر هستند، به شرطی که طبق دستور پزشک مصرف شوند.
چرا سالمندان در معرض خطر سوءمصرف داروهای نسخهای هستند؟
بیشتر سالمندانی که دچار سوءمصرف داروهای نسخهای میشوند، این کار را بهطور ناخواسته انجام میدهند.
آنها نسبت به سایر گروههای سنی داروهای بیشتری مصرف میکنند.
طبق گزارشهای رسمی، ۵۰٪ افراد بین ۵۷ تا ۸۵ سال روزانه بیش از ۵ دارو یا مکمل مصرف میکنند. این موضوع خطر اشتباهات دارویی و سوءمصرف دارو را افزایش میدهد.
با افزایش سن، توانایی بدن برای جذب و دفع داروها کاهش مییابد. این بدان معناست که سالمندان ممکن است حتی در دوزهای پایینتر نسبت به افراد جوانتر دچار سوءمصرف دارو یا عوارض جانبی شوند.
مسیر به سمت سلامت بهتر
هر نوع داروی نسخهای میتواند مورد سوءمصرف قرار گیرد.
در میان سالمندان، دو گروه دارویی رایجتر از بقیه مستعد سوءمصرف هستند:
۱. مسکنهای مخدر (Opioids)
این داروها برای کنترل درد استفاده میشوند.
نمونهها شامل:
- اکسیکودون
- اکسیکودون همراه با استامینوفن
- هیدروکودون همراه با استامینوفن
اگر فرد برای مدت طولانی یا در دوز بالا از این داروها استفاده کند، ممکن است دچار سوءمصرف یا اعتیاد به مسکنهای مخدر شود.
۲. داروهای ضداضطراب (Benzodiazepines)
این داروها برای درمان اضطراب، حملات پانیک یا بیخوابی استفاده میشوند.
نمونهها شامل:
- دیازپام
- آلپرازولام
- کلونازپام
- لورازپام
مصرف طولانیمدت این داروها میتواند منجر به سوءمصرف یا وابستگی شود.
علائم سوءمصرف داروهای نسخهای در سالمندان
شناسایی سوءمصرف دارو در سالمندان دشوار است، زیرا علائم آن مشابه علائم طبیعی پیری است.
به عنوان مثال، گیجی و فراموشی میتوانند هم نشانههای پیری و هم نشانههای سوءمصرف دارو باشند.
اگر از سالمندی مراقبت میکنید یا با او وقت میگذرانید، به داروها و رفتارهای او توجه کنید.
موارد زیر علائم هشداردهندهٔ سوءمصرف داروهای نسخهای هستند. اگر سالمندی:
- از دو پزشک مختلف برای یک داروی مشابه نسخه میگیرد
- همان دارو را از دو داروخانه مختلف تهیه میکند
- مقدار مصرف را نسبت به قبل افزایش میدهد یا بیش از مقدار درجشده روی برچسب مصرف میکند
- دارو را در زمانهای متفاوت یا بیشتر از آنچه روی برچسب نوشته شده مصرف میکند
- گوشهگیر، عصبی یا عصبانی میشود
- گیج یا فراموشکار به نظر میرسد
- مرتب دربارهٔ یک دارو صحبت میکند
- بدون همراه داشتن دارو از خانه بیرون رفتن را نمیپذیرد
- هنگام پرسش دربارهٔ دارو حالت دفاعی به خود میگیرد
- برای توضیح نیاز به دارو بهانهتراشی میکند
- قرصهای اضافی را در کیف یا جیب خود نگه میدارد
- دارو را پنهانی مصرف میکند یا مخفی میکند
- سابقهٔ درمان سوءمصرف الکل، مواد مخدر یا داروهای نسخهای دارد
نکاتی که باید در نظر داشته باشید
اگر به سوءمصرف داروی نسخهای توسط یک سالمند مشکوک هستید، بلافاصله با پزشک او تماس بگیرید و نگرانیهای خود را مطرح کنید.
پزشک احتمالاً یک قرار ملاقات برای ارزیابی فرد تعیین میکند.
او میتواند تشخیص دهد که آیا مشکل سوءمصرف داروی نسخهای است یا خیر و روش درمان مناسب را تعیین کند.
روشهای درمان بسته به فرد متفاوت است و به نوع داروی مورد سوءمصرف، شدت سوءمصرف و خطر بروز علائم ترک بستگی دارد.
درمان ممکن است شامل مشاوره، دارودرمانی یا ترکیبی از هر دو باشد.
پرسشهایی که باید از پزشک بپرسید
- آیا دارویی که مصرف میکنم میتواند باعث تداخل دارویی شود؟
- اگر احساس کنم که به یک دارو وابسته شدهام، چه باید بکنم؟
- بهترین روش برای سازماندهی داروها و پیشگیری از اشتباه در مصرف چیست؟
- علائم سوءمصرف داروهای نسخهای چیست؟
- چگونه متوجه شوم که به کمک نیاز دارم؟
منابع
- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی: راهنمای سوءمصرف و اعتیاد به مسکنهای مخدر
- انجمن پیشگیری از اعتیاد: سالمندان در معرض خطر سوءمصرف داروهای نسخهای
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد با پزشک معالج مشورت شود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
