مسمومیت و انواع آن

پادکست آموزش همگانی

فیلم آموزش همگانی

خلاصه

راهنمای مسمومیت و پیشگیری

مسمومیت (Poisoning) چیست؟

سم (Poison) به هر ماده‌ای گفته می‌شود که برای بدن شما مضر باشد. انواع مختلفی از سم وجود دارد. مواد سمی می‌توانند شامل محصولاتی باشند که در خانه‌تان دارید. حتی داروها هم اگر طبق دستور مصرف نشوند می‌توانند مضر باشند.

راه‌های مختلفی وجود دارد که از طریق آن‌ها در معرض سم قرار بگیرید:

• استنشاق (تنفس)
• بلعیدن
• جذب از طریق پوست

مسمومیت می‌تواند به‌صورت تصادفی یا عمدی اتفاق بیفتد.

علائم مسمومیت

تأثیرات مسمومیت به نوع ماده، میزان ماده و نوع تماس بستگی دارد. علاوه بر این، سن، وزن و وضعیت سلامت کلی شما نیز بر علائم مسمومیت تأثیر می‌گذارند.

علائم احتمالی مسمومیت شامل:

• تهوع و/یا استفراغ
• اسهال
• بثورات پوستی
• قرمزی یا زخم در اطراف دهان
• خشکی دهان
• ریزش بزاق یا کف کردن دهان
• مشکل در تنفس
• مردمک‌های گشاد (بزرگ‌تر از حالت طبیعی) یا مردمک‌های تنگ (کوچک‌تر از حالت طبیعی)
• گیجی
• غش کردن
• لرزش یا تشنج

علل مسمومیت

تعدادی از مواد مضر وجود دارند که می‌توانند باعث مسمومیت شوند، از جمله:

• محصولات خانگی و محصولات مراقبت شخصی مانند پاک‌کننده لاک ناخن و دهان‌شویه (که برای کودکان مضر هستند)
• محصولات تمیزکننده و شوینده‌ها
• رقیق‌کننده رنگ (Paint thinner)
• آفت‌کش‌ها و اسپری‌های حشره‌کش
• مواد شیمیایی مخصوص باغ مانند علف‌کش‌ها، کودها و قارچ‌کش‌ها
• فلزاتی مانند سرب
• جیوه که ممکن است در دماسنج‌ها و باتری‌های قدیمی یافت شود
• داروهای تجویزی و بدون نسخه که با هم مصرف شده یا به روش نادرست مصرف شوند
• مواد مخدر غیرقانونی
• گاز مونوکسیدکربن
• غذای فاسد
• گیاهانی مانند پیچک سمی (Poison ivy) و بلوط سمی (Poison oak)
• زهر برخی مارها و حشرات

تشخیص مسمومیت

پزشک می‌تواند مسمومیت را تشخیص دهد. ابتدا سابقه پزشکی شما بررسی می‌شود و سپس معاینه فیزیکی انجام می‌گیرد.

پزشک ممکن است آزمایش‌هایی برای یافتن علت مسمومیت انجام دهد. بسیاری از سموم را می‌توان در خون یا ادرار شناسایی کرد.

همچنین ممکن است پزشک تست توکسیکولوژی (Toxicology screen) درخواست کند که با استفاده از نمونه ادرار یا بزاق، داروهای شایع را بررسی می‌کند.

پیشگیری یا اجتناب از مسمومیت

بهترین راه پیشگیری از مسمومیت، اجتناب از تماس با مواد مضر است. دستورالعمل‌های زیر می‌توانند کمک‌کننده باشند:

• همه مواد خانگی را دور از دسترس کودکان نگه دارید.
  • آن‌ها را در کابینت‌های بلند یا قفل‌دار قرار دهید.
  • این شامل داروها، محصولات تمیزکننده و سایر مواد شیمیایی مضر می‌شود.
  • می‌توانید با قفل‌ها و محافظ‌های ایمنی خانه را برای کودکان ایمن‌سازی کنید.
• هنگام استفاده از مواد تمیزکننده و شیمیایی لباس محافظ مانند دستکش بپوشید.
• از آفت‌کش‌ها، رقیق‌کننده رنگ و مواد شیمیایی مشابه در داخل خانه یا گاراژ استفاده نکنید.
  • در صورت نیاز به استفاده در فضای بسته، محیط را به‌خوبی تهویه کنید.
  • ترجیحاً به دنبال راه‌حل‌های غیرشیمیایی باشید.
• مواد شیمیایی را با هم مخلوط نکنید.
  • برخی مواد در صورت ترکیب، سمی می‌شوند.
  • مثال: وایتکس و آمونیاک که در صورت مخلوط شدن، گاز کشنده تولید می‌کنند.
• داروها و مواد شیمیایی را در ظروف اصلی خودشان نگهداری کنید.
• همه محتویات کابینت دارو را برچسب‌گذاری کنید.
• داروها و محصولات خانگی قدیمی یا تاریخ‌گذشته را دور بیندازید.
  • این کار باید طبق راهنمای وزارت بهداشت و قوانین پسماندهای خطرناک انجام شود.
  • برای اطلاعات بیشتر با مرکز کنترل مسمومیت تماس بگیرید.
• همیشه دستورالعمل‌های درج‌شده روی برچسب محصول را دنبال کنید.
• وسایل گازسوز، نفت‌سوز و هیزمی را به‌طور منظم سرویس کنید و از تهویه مناسب آن‌ها مطمئن شوید.
• هرگز خودرو را در گاراژ در حالت روشن نگه ندارید، مگر هنگام ورود یا خروج.
• در منزل خود آشکارساز مونوکسیدکربن نصب کنید و به‌طور مرتب آن را تست کرده و باتری‌ها را تعویض کنید.

درمان مسمومیت

درمان به فرد و نوع مسمومیت بستگی دارد. در چنین شرایطی سعی کنید آرامش خود را حفظ کنید.

اقدامات اولیه:

• دور شدن یا حذف منبع سم در صورت امکان.
  • اگر سم در هوا باشد، به مکانی با هوای تازه بروید.
  • اگر سم روی پوست باشد، با آب بشویید و لباس‌های آلوده را درآورید.
• اگر فرد سم را بلعیده است، به‌هیچ‌وجه سعی نکنید او را وادار به استفراغ کنید.
  • این روش دیگر توصیه نمی‌شود.

اگر فرد هوشیار و بیدار است، فوراً با مرکز کنترل مسمومیت به شماره ۱۴۹۰ تماس بگیرید.

• این شماره را در خانه و تلفن همراه خود ذخیره کنید.
• روی خط بمانید و دستورالعمل‌های اپراتور را دقیقاً دنبال کنید.
• اطلاعات زیر را آماده داشته باشید:
  • سن و وزن فرد
  • آدرس محل حادثه
  • نوع ماده سمی که فرد در معرض آن قرار گرفته
  • زمان وقوع حادثه
  • فهرست آلرژی‌های فرد

اگر فرد بیهوش یا بدون تنفس است، با شماره ۱۱۵ اورژانس تماس بگیرید.

• تیم پزشکی اقدامات پیشرفته‌تری برای درمان انجام می‌دهد.
• آن‌ها ممکن است از روش‌هایی برای حذف سم قبل از ایجاد آسیب جدی‌تر استفاده کنند.
• برخی سموم پادزهر (Antidote) دارند که می‌توانند اثرات سم را خنثی کرده و درمان کنند.
• درمان همچنین شامل اقدامات تسکین‌دهنده علائم است.

زندگی با مسمومیت

هرچه زودتر علائم مسمومیت را تشخیص دهید، نتیجه بهتری خواهید داشت.

با این حال، اثرات طولانی‌مدت مسمومیت متفاوت است و به عوامل زیر بستگی دارد:

• نوع ماده
• میزان ماده
• نوع تماس با سم
• سن، وزن و وضعیت سلامت فرد

مسمومیت ممکن است باعث اثرات کوتاه‌مدت مانند بثورات پوستی یا بیماری گذرا شود.
اما در موارد شدید می‌تواند منجر به:

• آسیب مغزی
• کما
• مرگ شود.

سوالاتی که باید از پزشک بپرسید

• آیا مواردی وجود دارد که باید فرد را وادار به استفراغ کنم اگر فکر کنم سم بلعیده شده است؟
• آیا می‌توانم برای پرسش‌های عمومی با مرکز کنترل مسمومیت تماس بگیرم یا این شماره فقط برای مواقع اضطراری است؟

منابع

• American Academy of Family Physicians: Food Poisoning
• American Academy of Family Physicians: Snakebites
• American Association of Poison Control Centers
• Centers for Disease Control and Prevention: Poisoning
• National Safety Council
• U.S. Food and Drug Administration: Disposal of Unused Medicines

این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیک‌پژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وب‌سایت بیمارستان تهیه شده است.

لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیه‌های سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.

سلب مسئولیت: مطالب ارائه‌شده صرفاً جهت اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیه‌ها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد با پزشک معالج مشورت شود.

تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.