ضربانساز دائمی
ضربانسازها دستگاههایی هستند که معمولاً با عمل جراحی در بدن شما کارگذاری میشوند تا از دستگاه الکتریکی قلب شما پشتیبانی کنند. آنها میتوانند ریتمهای غیرطبیعی قلب را تثبیت کنند و از مشکلاتی جلوگیری کنند که ممکن است زندگی شما را مختل یا به خطر بیندازند.
ضربانسازها چه هستند؟
ضربانسازها دستگاههایی هستند که معمولاً با عمل جراحی در بدن شما کارگذاری میشوند تا از دستگاه الکتریکی قلب شما پشتیبانی کنند. آنها میتوانند ریتمهای غیرطبیعی قلب را تثبیت کنند و از مشکلاتی جلوگیری کنند که ممکن است زندگی شما را مختل یا به خطر بیندازند.
ضربانسازها چگونه کار میکنند؟
قلب شما دستگاه الکتریکیِ خود را دارد که به حفرههای قلبتان میگوید چه زمانی نوبت فشردهشدنِ آنهاست. وقتی دستگاه الکتریکی قلب شما دچار اختلال میشود، ممکن است حفرههای قلب بهترتیبِ نادرست منقبض شوند یا آنقدر ضعیف منقبض شوند که خون کافی به بدن شما نرسد. ضربانسازها با استفاده از پالسهای الکتریکی چنین اختلالاتی را اصلاح میکنند.
ضربانسازها چه بیماریهایی را درمان میکنند؟
بیماریهایی که با ضربانساز قابل درماناند شامل (اما محدود به این موارد نیست):
- برخی آریتمیهای قلبی (ریتمهای غیرطبیعی ضربان قلب).
- اختلالات دستگاه الکتریکی قلب (مانند بلوک قلبی).
- نارسایی قلب.
- سابقهٔ سکتهٔ قلبی.
نشانههایی که نشان میدهند به ضربانساز نیاز دارید کداماند؟
گفتوگو با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت دربارهٔ نگرانیها یا علائمتان نخستین گام برای تعیین این است که آیا مشکل سلامتیای دارید که بتوان با ضربانساز درمانش کرد یا نه. برخی علائمی که باید به ارائهدهندهٔ خود بگویید عبارتاند از:
- درد قفسهٔ سینه (آنژین).
- تاکیکاردی: این ضربان قلبِ غیرعادی تند است (بیش از ۱۰۰ ضربان در دقیقه).
- برادیکاردی: این ضربان قلبِ غیرعادی کند است (کمتر از ۶۰ ضربان در دقیقه).
- ضربان نامنظم (آریتمی): ضربانی که برخی ضربانها را جا میاندازد یا ضربانهای اضافی میزند.
- تپش قلب: وقتی ضربان قلبتان را بهشکلی ناخوشایند احساس میکنید (ممکن است احساس کنید قلبتان «وارونه میزند» یا در قفسهٔ سینه میکوبد).
- تنگی نفس، بهویژه هنگام فعالیت بیشتر.
- سرگیجه یا سبکیِ سرِ بدون علت، تهوع یا غش.
- گیجیِ بدون علت.
- تورم در مچ پاها، ساقها و شکم.
- نیاز به دفع ادرار چندباره در شب.
انواع مختلفِ ضربانساز کداماند؟
بسته به مشکل قلبی، ممکن است از نوعی مشخص از ضربانساز — با یک تا سه سیم (لید) — استفاده شود. انواع ضربانساز شامل موارد زیر است:
- ضربانساز بدون لید: ضربانسازی کوچک (حدود اندازهٔ یک قرص بزرگ) که با یک روش مبتنی بر کاتتر کارگذاری میشود. این دستگاه به دیوارهٔ درونی قلب شما متصل میشود؛ به این معنا که نیازی به استفاده از هیچ سیمی ندارد.
- ضربانساز تکحفرهای: از یک سیم استفاده میکند که به یک حفرهٔ قلب شما متصل است.
- ضربانساز دوحفرهای: از دو سیم استفاده میکند که به دو حفرهٔ قلب شما متصلاند.
- ضربانساز بایونتریکولار: از سه سیم استفاده میکند که دو تا از آنها به حفرههای تحتانی (بطنها) قلب شما متصلاند و سومی به حفرهٔ بالایی راست (دهلیز راست) وصل است. این برای «درمان بازهمزمانسازی قلب» است.
ارائهدهندهٔ شما ممکن است دستگاه مشابهی به نام «دفیبریلاتور کاردیوورتر قابلکاشت (Implantable cardioverter defibrillator)» را توصیه کند. اگرچه این دستگاه ضربانساز نیست، اما اغلب در بیماریهای مرتبطِ قلبی مانند «تاکیکاردی بطنی (Ventricular tachycardia)» و «فیبریلاسیون بطنی (Ventricular fibrillation)» بهکار میرود.
تفاوتِ ضربانساز با دفیبریلاتور کاردیوورتر قابلکاشت چیست؟
یک ضربانساز پالسهای الکتریکی برای کنترلِ ریتمِ قلب شما میفرستد، اما نمیتواند برای اصلاح آریتمی شوک وارد کند.
بیشترِ دفیبریلاتورهای کاردیوورترِ قابلکاشتِ جدید میتوانند همان کارِ یک ضربانساز را انجام دهند و همچنین ریتمهای خطرناکِ قلب را شناسایی کنند. پس از شناسایی این ریتمها، دفیبریلاتور میتواند شوکی وارد کند تا قلب شما را به ریتم طبیعی بازگرداند.
جزئیات درمان
آیا به جراحیِ بزرگ نیاز دارد؟
بسته به نوع ضربانسازِ مورد استفاده، شما یکی از رویکردهای مبتنی بر کاتتر، مبتنی بر ورید یا مبتنی بر جراحی را خواهید گذراند. پیشرفتهای دانش جراحی باعث شده این رویهها پالایش (بهبود) شوند. هدف این است که درد کمتری احساس کنید، سریعتر بهبود یابید و زودتر به زندگیتان برگردید.
- رویکرد مبتنی بر کاتتر: از این روش برای ضربانسازهای بدون لید استفاده میشود که فقط شرایطِ درگیرکنندهٔ یک حفرهٔ قلب را درمان میکنند. یک متخصص، کاتتر (Catheter) — وسیلهای لولهمانند — را وارد یک شریان (معمولاً نزدیکِ کشالهٔ ران) میکند و آن را تا قلب بالا میبرد. وقتی وارد قلب شد، به دیوارهٔ قلب شما متصل میشود.
- رویکرد ترانسونوس (از راه ورید): این روش در بزرگسالان رایج است. در طول این رویه، متخصص برای دسترسی به یک ورید نزدیکِ قلب شما برشی کوچک ایجاد میکند. این معمولاً وریدی است که زیرِ استخوانِ ترقوه، به سمتِ بازو یا گردن میرود. با استفاده از فلوروسکوپی (Fluoroscopy) — نوعی پرتو ایکس — متخصص، لید(ها) (سیمها) را از ورید عبور میدهد و آنها را به نقطهای روی قلب شما متصل میکند. سپس لید(ها) به خودِ دستگاهِ ضربانساز وصل میشوند که در «جیب» کوچکی زیرِ پوستِ بخشِ فوقانیِ قفسهٔ سینه قرار داده میشود.
- رویکرد مبتنی بر جراحی (اپیکاردیال): جراح برشی کوچک در قفسهٔ سینهٔ شما ایجاد میکند و لید(ها) را از آن برش وارد و سپس به قلب شما متصل میکند. آنگاه جراح لید(ها) را به ضربانساز وصل میکند. ضربانساز در «جیبی» زیرِ پوستِ شکم قرار داده میشود.
رویههای مبتنی بر کاتتر حدود یک ساعت یا کمتر طول میکشند. رویکردهای ترانسونوس و مبتنی بر جراحی بین دو تا پنج ساعت زمان میبرند. ارائهدهندهٔ شما توضیح خواهد داد کدام برای شما بهترین است.
خطرات / مزایا
مزایای احتمالی کداماند؟
ضربانسازها برای بهبود کیفیت زندگی شما و پیشگیری از اختلالاتی طراحی شدهاند که مشکلات قلبی ایجاد میکنند. مزایا شامل موارد زیر است:
- کاهش بسیاری از علائمی که بر اثر مشکلات ریتم قلب ایجاد میشوند، از جمله درد قفسهٔ سینه، گیجی، تپش قلب، تهوع، گیجی و موارد دیگر.
- پیشگیری از علائم ناخوشایندی مانند غش که بر اثر آریتمیها ایجاد میشوند.
- نجات جان شما با پیشگیری از ایستِ قلبی.
عوارض یا عوارضِ جانبیِ احتمالیِ داشتنِ ضربانساز کداماند؟
رویههای مرتبط با ضربانساز معمولاً عوارض اندکی دارند که میتوانید با ارائهدهندهٔ خود دربارهٔ آنها گفتوگو کنید. بهطور کلی، عوارضِ زیر ممکن است رخ دهند:
- واکنشهای آلرژیک: اینها ممکن است به دلیل دارویی که دریافت میکنید رخ دهند یا ممکن است به یکی از موادِ بهکاررفته در خودِ ضربانساز حساسیت داشته باشید.
- لختههای خون: ارائهدهندهٔ شما ممکن است برای کاهش خطرِ شکلگیریِ لختهٔ خون، داروهای رقیقکنندهٔ خون تجویز کند.
- اختلال در کارکرد ضربانساز یا لیدهای آن: در برخی موارد، ممکن است لیدِ ضربانساز از جای خود تکان بخورد یا جدا شود. ارائهدهندهٔ شما برای پیشگیری از این موضوع توصیه خواهد کرد مدتی پس از رویه فعالیت خود را محدود کنید.
- اختلالات ناشی از منابع خارج از بدن: ارائهدهندهٔ شما دستورالعملهایی دربارهٔ دستگاهها یا ماشینهایی میدهد که باید از آنها دوری کنید تا دچار مشکلات ضربانساز ناشی از تداخل الکتریکیِ خارجی نشوید. خوشبختانه پیشرفتهای فناوریِ ضربانساز باعث شده این موقعیتها شایع نباشند.
- مشکلاتِ غیرمنتظرهٔ ریتم قلب: برخی افراد — در موارد نادر — به دلیل ضربانساز دچار مشکلاتِ ریتم قلب میشوند. ارائهدهندهٔ شما میتواند دربارهٔ این خطرات با شما صحبت کند و به پیشگیری از آنها کمک کند.
بهبودی و چشمانداز
باتریهای ضربانساز چه مدت دوام دارند؟
اگرچه این موضوع به مدلِ مشخصِ ضربانساز و بسامدی که باید به قلب شما کمک کند بستگی دارد، اما اکنون ضربانسازهایی در دسترساند که تا ۱۰ یا ۱۵ سال دوام دارند. ارائهدهندهٔ شما میتواند طول عمرِ متوسطِ دستگاهی را که دریافت میکنید به شما بگوید و همچنین نوبتهای پیگیری برای بررسیِ سطحِ باتریِ ضربانسازتان تنظیم خواهد کرد. معمولاً تعویض باتریِ ضربانساز از کارگذاریِ اولیهٔ دستگاه فرآیندی سادهتر است.
امیدِ به زندگیِ فرد دارای ضربانساز چقدر است؟
امیدِ به زندگیِ فردی که ضربانساز دارد به چندین عامل بستگی دارد، بهویژه سنِ فرد هنگامِ کارگذاری ضربانساز و وضعیتهای سلامتِ او. افرادی که نگرانیهای سلامتِ کمتر یا خفیفتری دارند، معمولاً طولانیتر زندگی میکنند و احتمال بیشتری دارد امیدِ به زندگیِ طبیعی یا نزدیک به طبیعی داشته باشند.
چه زمانی با پزشک تماس بگیرید
اگر ضربانساز دارید، بهترین کار این است که سلامت خود را مدیریت کنید و نسبت به احساسات بدنیتان آگاه باشید.
- داروهای خود را مصرف کنید. ارائهدهندهٔ شما ممکن است داروهایی تجویز کند که قرار است در کنارِ ضربانسازتان عمل کنند. مطمئن شوید میدانید باید داروهایتان را چگونه و تا چه مدت مصرف کنید. اگر نمیدانید، حتماً سؤال بپرسید! ارائهدهندهٔ شما برای این است که بهترین نتیجهٔ ممکن را داشته باشید و میدانند وقتی پاسخ همهٔ سؤالاتتان را دارید، احتمال رسیدن به آن نتیجه بیشتر است.
- طبق توصیه، ارائهدهندهٔ خود را ملاقات کنید. ارائهدهندهٔ شما نوبتهای پیگیری برای بررسیِ سلامتِ کلیِ شما و اطمینان از عملکرد درستِ ضربانسازتان تنظیم خواهد کرد.
- به بدن خود توجه کنید. طبیعی است که گهگاه و برای دورههای کوتاه، نبض شما خارج از محدودههای توصیهشده باشد. اما اگر نبض شما بیشتر اوقات خیلی تند یا خیلی کند است (بر اساس محدودهای که ارائهدهندهٔ شما گفته است)، باید با ارائهدهندهٔ خود تماس بگیرید.
اگر هر یک از موارد زیر را داشتید با ارائهدهندهٔ خود تماس بگیرید:
- اگر در تنفس هرگونه مشکلی دارید.
- اگر بهطورِ غیرمنتظره وزن اضافه میکنید یا در مچ پاها و ساق پاهایتان تورم دارید.
- اگر دچار سرگیجه، غش یا دورههای گیجی میشوید.
- اگر علائمی شبیهِ پیش از کارگذاریِ ضربانساز مشاهده میکنید.
References/منابع
American Heart Association. Living With Your Pacemaker. Accessed 2/28/2022.
Bradshaw PJ, Stobie P, Knuiman MW, Briffa TG, Hobbs MS. Life expectancy after implantation of a first cardiac permanent pacemaker (1995-2008): A population-based study. Int J Cardiol. 2015;190:42-46. Accessed 2/28/2022.
National Center for Biotechnology Information. Pacemaker Types and Selection. Accessed 2/28/2022.
National Heart, Lung, and Blood Institute. Pacemakers. Accessed 2/28/2022.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
