آبسهٔ پِریآنال
آبسهٔ پِریآنال یک برجستگی دردناک و پر از چرک در نزدیکی مقعد یا راسترودهٔ شماست. این وضعیت زمانی رخ میدهد که یکی از غدد مقعدی دچار انسداد و عفونت شود. برخی بیماریها یا عوامل دیگر میتوانند خطر بروز آبسهٔ پِریآنال را افزایش دهند. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت میتواند آبسهٔ پِریآنال را تخلیه کند.
مرور کلی
آبسهٔ پِریآنال چیست؟
آبسهٔ پِریآنال (Perianal abscess) تودهای شبیه جوش و پر از چرک است که نزدیک مقعد (Anus)، راستروده (Rectum) یا ناحیهٔ پرینه (Perineal area) ــ فضای بین اندامهای تناسلی و مقعد ــ دیده میشود. این حالت زمانی رخ میدهد که یکی از غدد مقعدی (Anal glands) دچار انسداد و عفونت شود. چرک و مایع در غدهٔ مقعدی جمع میشوند و نتیجهٔ آن آبسهای بسیار دردناک در اطراف مقعد (the hole in your buttocks) است.
مقعد آخرین بخش دستگاه گوارش شماست. این بخش یک کانال ۲ اینچی است که از عضلات کف لگن (Pelvic floor muscles) و دو اسفنکتر مقعدی (Anal sphincters) ــ داخلی و خارجی ــ تشکیل شده است. اسفنکترها عضلاتی هستند که برای عبور مدفوع (Stool/poop) باز و بسته میشوند. در مقعد غدد بسیاری وجود دارد که موکوس (Mucus) ترشح میکنند. وقتی یکی از این غدد مسدود شود، میتواند منجر به عفونت و شکلگیری آبسه شود.
به آبسههای پِریآنال، آبسهٔ مقعدی یا آبسهٔ آنورکتال نیز گفته میشود.
چه کسانی دچار آبسهٔ پِریآنال میشوند؟
آبسههای پِریآنال در مردان شایعترند. این وضعیت بیشتر بین سنین ۲۰ تا ۶۰ سال رخ میدهد. برخی عوامل میتوانند خطر شما را افزایش دهند.
چه کسانی در معرض خطر آبسهٔ پِریآنال هستند؟
ممکن است اگر هر یک از شرایط زیر را داشته باشید، خطر بروز آبسه در ناحیهٔ پرینهٔ شما بیشتر باشد:
- بیماری التهابی روده (Inflammatory bowel disease, IBD) مانند بیماری کرون (Crohn’s disease) یا کولیت اولسراتیو (Ulcerative colitis)
- دیابت (Diabetes)
- دیورتیکولیت (Diverticulitis)
- اچآیوی/ایدز (HIV/AIDS)
- عفونتهای منتقلهٔ جنسی (Sexually transmitted infections, STIs)
سایر عوامل خطر شامل موارد زیرند:
- بارداری (Pregnancy)
- سیگارکشیدن (Cigarette smoking)
- مصرف پردنیزون (Prednisone)، داروهای مورد استفاده برای درمان سرطان یا داروهای سرکوبگر ایمنی (Immunosuppressants)
- اسهال (Diarrhea) یا یبوست (Constipation) مکرر
- قراردادن اشیا در راستروده (مانند حین رابطهٔ جنسی مقعدی (Anal sex))
علائم و علل
علائم آبسهٔ پِریآنال چیست؟
شایعترین علامت آبسهٔ پِریآنال، جوشِ متورم و حساس ــ شبیه یک جوش بزرگ ــ نزدیک لبهٔ مقعد شماست. ممکن است قرمز، بسیار دردناک یا بهطور مداوم ضرباندار باشد. نشستن، سرفهکردن و اجابت مزاج میتوانند درد را بدتر کنند.
سایر علائم و نشانههای آبسهٔ مقعدی شامل موارد زیر است:
- ترشح شبیه چرک از مقعد
- درد در مقعد یا راستروده
- توده یا گرهٔ قرمز، متورم و دردناک
- یبوست یا دفع دردناک
- تحریک بافت اطراف مقعد
- خونریزی از راستروده
- درد در بخش تحتانی شکم
آبسهها میتوانند باعث تب (Fever)، لرز و سایر علائم شبیه آنفلوانزا شوند.
علت آبسهٔ پِریآنال چیست؟
بیشتر آبسههای پِریآنال زمانی تشکیل میشوند که غدهای در داخل مقعد مسدود یا دچار گرفتگی شود. در مقعد غدد زیادی وجود دارد. وقتی باکتریها (Bacteria) یا مدفوع (Stool/poop) در یکی از این غدد گیر بیفتند و عفونی شوند، آبسه شکل میگیرد.
علل دیگر آبسهٔ پِریآنال عبارتاند از:
- فیشر مقعدی عفونی (Infected anal fissure) ــ پارگی در پوشش داخلی مقعد
- تروما (Trauma) به ناحیه (مانند حین رابطهٔ جنسی مقعدی)
- عفونتهای منتقلهٔ جنسی
- بیماریهای پزشکی که بر رودهها یا رودهٔ بزرگ و رودهٔ باریک اثر میگذارند
- کیست اپیدرموئید/سباسهٔ عفونی (Infected epidermoid [sebaceous] cyst) در ناحیهٔ پرینه؛ در مقایسه با آبسهٔ کلاسیک پِریآنال، کیست عفونی معمولاً درد کمتری دارد و کمتر باعث تب و علائم عمومی دیگر میشود.
- هیدرادنیت چرکی (Hidradenitis suppurativa)؛ این بیماری مزمن غدد پوستی ویژه در نواحی خاص مانند زیر بغل، کشالهٔ ران، ناحیهٔ پِریآنال، پرینه و زیر پستانها را درگیر میکند. هیدرادنیت پِریآنال (Perianal hidradenitis) میتواند باعث آبسه در اطراف مقعد شود.
تشخیص و آزمایشها
چگونه تشخیص داده میشود؟
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت با معاینهٔ راستروده (Rectal exam) آبسهٔ پِریآنال را تشخیص میدهد. او یک انگشت دستکشپوش و لوبریکه (Lubricated) را وارد راستروده میکند و بهدنبال نامنظمیها میگردد. استفاده از اسپکولوم (Speculum) ــ وسیلهای برای بازکردن بخشهای توخالی بدن ــ میتواند به مشاهدهٔ کامل راستروده کمک کند. ممکن است آبسههای خارجی بدون استفاده از ابزار قابل مشاهده باشند؛ بااینحال برخی آبسهها روی سطح پوست نیستند یا در عمق پوست قرار دارند.
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت ممکن است پروکتوسیگموییدوسکوپی (Proctosigmoidoscopy) هم انجام دهد. او یک لولهٔ باریک را وارد مقعد میکند؛ این لوله در نوک خود دوربین (Camera) و نور (Light) کوچکی دارد. ممکن است سیتیاسکن (CT scan)، امآرآی (MRI) یا سونوگرافی (Ultrasound) نیز انجام دهید؛ این موارد بهویژه وقتی آبسه در عمق راستروده باشد کمککنندهاند.
ارائهدهندهٔ شما ممکن است بخواهد سایر بیماریها مانند سرطان راستروده (Rectal cancer) یا بیماریهای جدی دیگر را رد کند.
مدیریت و درمان
آبسهٔ پِریآنال چگونه درمان میشود؟
درمان شامل بازکردن و تخلیهٔ چرک توسط ارائهدهندهٔ خدمات سلامت است. هرگز برای تخلیهٔ آبسهٔ مقعدی خودتان اقدام نکنید. اغلب افراد پس از تخلیهٔ آبسه، احساسِ تسکینِ درد قابلتوجهی دارند.
ارائهدهندهٔ شما میتواند در مطب و با استفاده از بیحسکننده (Numbing agent) و اسکالپل یا سوزن کوچک (Small scalpel or needle) آبسه را تخلیه کند. او برش کوچکی روی آبسه ایجاد میکند تا چرک و مایع خارج شوند. در مورد آبسهٔ بزرگ یا عمیق، ممکن است بیهوشی عمومی (General anesthesia) لازم باشد و کار در بیمارستان انجام شود.
بسته به محل و شدت آبسه، ارائهدهندهٔ شما ممکن است برای تخلیهٔ مداوم (Continuous drainage) در ناحیه کاتتر (Catheter) قرار دهد. در اغلب موارد نیازی به بخیه نیست و فقط یک پانسمان روی محل گذاشته میشود.
ارائهدهندهٔ شما ممکن است پس از جراحی موارد زیر را توصیه کند:
- نشستن در حمام سیتز (Sitz bath) چند بار در روز؛ حمام سیتز یعنی فروبردن مقعد و ناحیهٔ تناسلی در یک تشت آب گرم. این کار به تسکین درد و تورم و بهبود کمک میکند.
- آنتیبیوتیکهای تجویزی (Prescription antibiotics) برای مهار عفونت یا برای افراد با نقص ایمنی (Weakened immune system)
- ملینها (Laxatives) یا نرمکنندههای مدفوع (Stool softeners) برای پیشگیری از دفع دردناک
- مسکنهای بدون نسخه (Over-the-counter pain medication) یا در برخی موارد مسکنهای تجویزی (Prescription pain medicine)
چگونه میتوانم از آبسهٔ پِریآنال در خانه مراقبت کنم؟
برخی آبسههای پِریآنال را میتوان با کمپرس گرم (Warm compresses) و حمام سیتز در خانه درمان کرد. همیشه ابتدا مراجعه به ارائهدهندهٔ خدمات سلامت ایدهٔ خوبی است تا مطمئن شوید نیازی به تخلیهٔ آبسه وجود ندارد. برخی ارائهدهندگان ممکن است اجازه دهند آبسه بدون تخلیهٔ جراحی، خودبهخود تخلیه شود. چون این موضوع به چند عامل بستگی دارد، مراجعه به ارائهدهندهٔ شما توصیه میشود. اگر آبسه خودبهخود باز شود، خطر گسترش عفونت (Spread of infection) وجود دارد.
بهبود آبسهٔ پِریآنال چقدر طول میکشد؟
بهبود کامل آبسهٔ تخلیهشده معمولاً سه تا چهار هفته طول میکشد. بر اساس گزارش انجمن جراحان کولورکتال آمریکا (American Society of Colon and Rectal Surgeons) حدود نیمی از افرادی که آبسهٔ مقعدی داشتهاند، دچار فیستول مقعدی (Anal fistula) میشوند ــ تونل عفونی (Infected tunnel) بین پوست و مقعد.
آیا باید آبسهٔ پِریآنال را بترکانم؟
خیر؛ نباید آبسهٔ پِریآنال را بترکانید. این کار میتواند عفونت را گسترش دهد یا آبسه را بدتر کند.
اگر آبسهٔ پرینه ترکید چه کنم؟
اگر آبسهٔ پرینه (Perineal abscess) ترکید، تا حد امکان ناحیه را تمیز نگه دارید. ناحیه را با صابون و آب بشویید و سپس آن را با پانسمان بپوشانید. همچنان ممکن است عفونی باشد یا عفونت ایجاد کند، بنابراین چند روز آن را تحت نظر بگیرید تا از روند بهبود مطمئن شوید.
چشمانداز / پیشآگهی
آیا آبسهٔ پِریآنال جدی است؟
آبسههای پِریآنال معمولاً جدی نیستند و بهخوبی درمان میشوند. بااینحال اگر علائم شما بدتر شد یا پس از درمان بهبود نیافت، با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت تماس بگیرید.
عوارض احتمالی آبسهٔ پِریآنال چیست؟
درمان آبسههای مقعدی معمولاً موفقیتآمیز است. اگر عارضهای رخ دهد، ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- فیستول مقعدی
- آبسهٔ عودکننده ــ بازگشت مکرر
- عفونت یا سپسیس ــ عارضهٔ تهدیدکنندهٔ حیات ناشی از عفونت
- گانگرن فوریه ــ عفونت باکتریایی جدی پرینه
پیشگیری
چگونه میتوانم از بازگشت آبسهٔ پِریآنال پیشگیری کنم؟
میتوانید با اقدامات زیر احتمال عود آبسه را کاهش دهید:
- مدیریت بیماریهای زمینهای که خطر آبسهٔ مقعدی را افزایش میدهند، مانند دیابت یا بیماری التهابی روده (IBD)
- رعایت بهداشت مناسب در ناحیهٔ مقعد و اندام تناسلی
- استفاده از کاندوم (Condoms) در رابطهٔ جنسی مقعدی برای پیشگیری از عفونتهای منتقلهٔ جنسی و انتقال باکتریها
برخی بیماریهای زمینهای که خطر آبسه را افزایش میدهند ممکن است قابل اجتناب نباشند. دریافت درمان برای این شرایط و آگاهبودن از نحوهٔ افزایش خطر آبسهٔ مقعدی اهمیت دارد.
زندگی با بیماری
چه زمانی باید به ارائهدهندهٔ خدمات سلامت مراجعه کنم؟
اگر آبسهٔ مقعدی درماننشده باقی بماند، میتواند عارضه ایجاد کند. اگر هر یک از موارد زیر را تجربه کردید، با ارائهدهندهٔ خود تماس بگیرید:
- درد و ناراحتی شدید
- خونریزی از راستروده
- تب و لرز
- تورم در ناحیهٔ راستروده
پرسشهای متداول
تفاوت بین هموروئید و آبسه چیست؟
هموروئید (Hemorrhoids) تودههای سفتی هستند که در داخل راستروده یا خارج از مقعد تشکیل میشوند. هموروئید میتواند ناراحتکننده باشد و خونریزی ایجاد کند. برخلاف آبسه، هموروئید عفونت نیست؛ هموروئید وریدهای متورمی است که اغلب با کِرمهای بدون نسخه (Over-the-counter creams) خودبهخود برطرف میشود. آبسهها معمولاً دردناکتر و بزرگتر از هموروئید هستند. هموروئیدها سفتترند، درحالیکه آبسهها گرم و به لمس حساساند. اگر آبسه درمان نشود، میتواند عارضه ایجاد کند و منجر به تب، لرز و سایر علائم شود؛ هموروئید معمولاً بیشتر یک مزاحمت است.
References/منابع
American Society of Colon and Rectal Surgeons. Abscess and Fistula Expanded Information. Accessed 6/17/2022.
Colon & Rectal Surgery Associates. Anal Abscess/Fistula. Accessed 6/17/2022.
Lu D, Lu L, Cao B, et al. Relationship Between Body Mass Index and Recurrence/Anal Fistula Formation Following Initial Operation for Anorectal Abscess. Med Sci Monit. 2019;25:7942-7950. Accessed 6/17/2022.
Merck Manual. Anorectal Abscess. Accessed 6/17/2022.
Sigmon DF, Emmanuel B, Tuma F. Perianal Abscess. 2021 Jun 29. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island, FL: StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Accessed 6/17/2022.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
