اهمیت آموزش در بستری:
وقتی در بیمارستان هستید، یادگرفتن چند نکتهٔ ساده کمک میکند ایمنتر باشید، درمان را بهتر دنبال کنید و زودتر و با خیال راحتتر به خانه برگردید. هر سؤالی دارید بپرسید؛ هیچ پرسشی بیاهمیت نیست.
روش آموزش در بخش:
آموزش از روز اول شروع میشود و کوتاه و مرحلهای است. ما توضیح میدهیم و شما «با زبان خودتان» میگویید چه فهمیدهاید تا مطمئن شویم چیزی جا نمانده است. اگر همراه دارید، او هم کنار شما یاد میگیرد.
چه چیزهایی یاد میگیرید:
چطور از تخت با کمک بلند شوید تا زمین نخورید، کی و چگونه دستها را تمیز کنید، داروها را چه زمانی و چرا بخورید، علائم هشدار چیست و اگر اتفاق افتاد با چه شمارهای تماس بگیرید. اگر کاری نیاز به تمرین دارد (مثل استفاده از اسپری یا تعویض پانسمان)، اول ما نشان میدهیم و بعد شما انجام میدهید.
آمادگی برای ترخیص:
از همان روزهای اول، «برگهٔ یکصفحهای» شما کامل میشود: علائم مهم، فهرست نهایی داروها، زمان و مکان ویزیتهای بعدی، نتایجی که بعداً آماده میشود و یک شمارهٔ تماس ۲۴ ساعته. قبل از خروج، همین برگه را با هم مرور میکنیم تا مطمئن شویم همهچیز روشن است.
وبسایت اختصاصی آموزش بیمارانِ بیمارستان
این وبسایت اختصاصی آموزش بیماران، حاوی مطالب آموزشی متنوع و بهروز دربارهٔ بیماریها و اقدامات درمانی است. کافی است عنوان بیماری یا موضوع موردنظر را در کادر جستوجو وارد کنید تا پادکست، فیلم آموزشی و مقالهٔ آموزشی مرتبط را دریافت کنید. البته توجه داشته باشید که این محتواها برای افزایش آگاهی شما تهیه شدهاند و جایگزین توصیههای پزشک معالج شما نیستند.
آموزش بیماران در زمان بستری در بیمارستان
هدف از این راهنما
کمک میکند بدانید در طول بستری چه اتفاقی میافتد، چطور ایمنتر بمانید، با تیم درمان بهتر ارتباط بگیرید و برای ترخیص آماده شوید. مخاطب، بیمار و همراه/خانواده است.
—
۱) یک روز معمول در بخش چهطور میگذرد؟
- صبح زود (حدود ۶–۸): اندازهگیری علائم حیاتی (فشار، نبض، دما، اکسیژن)، برخی داروها، نمونهگیری خون در صورت نیاز.
- صبح تا ظهر (۸–۱۲): ویزیت پزشک، آزمایشها/تصویربرداری، فیزیوتراپی یا تمرینها، صرف صبحانه.
- ظهر تا عصر (۱۲–۱۷): ناهار و استراحت، ادامهٔ درمانها, آموزشهای کوتاه کنار تخت.
- عصر تا شب (۱۷–۲۱): داروهای عصر/شب، تعویض پانسمان در صورت نیاز، آماده شدن برای خواب.
> اگر زمان انجام کاری برایتان نامناسب است (مثلاً خوابآلودگی یا درد)، به پرستار بگویید تا هماهنگ شود.
—
۲) ایمنی شما در اولویت است
زنگ فراخوان را بشناسید و بدون تعارف استفاده کنید.
- پیشگیری از سقوط: بدون هماهنگی از تخت پایین نیایید؛ از دمپایی/کفش پشتدار استفاده کنید؛ مسیر رفتوآمد را خلوت نگه دارید؛ اگر سرگیجه، ضعف یا داروهای خوابآور دارید حتماً کمک بخواهید.
- بهداشت دست: دستها را پیش و پس از استفاده از سرویس بهداشتی، پیش از غذا و پس از لمس پانسمان تمیز کنید. اگر دیدید اعضای تیم قبل از تماس با شما دستها را تمیز نکردند، محترمانه یادآوری کنید.
- ایمنی وسایل و لاینها: سیمها و سرمها را کشش ندهید؛ اگر جدا شد، فوراً اطلاع دهید.
—
۳) ارتباط با تیم درمان
- نام و نقش اعضای تیم را بپرسید (پزشک، پرستار، فیزیوتراپیست، داروساز).
- از روش «تیچبک/بازگویی» استفاده کنید: بعد از هر توضیح، با زبان خودتان برای پرستار/پزشک خلاصه کنید چه فهمیدهاید تا مطمئن شوید نکتهای جا نمانده است.
- اگر زبان یا شنوایی/بینایی چالش دارید، تقاضای مترجم یا وسایل کمکی کنید.
- فهرست سؤالاتتان را یادداشت کنید تا سرِ ویزیت بپرسید.
پنج سؤال طلایی برای هر اقدام/آزمایش
۱) چرا لازم است؟ ۲) چه سود و خطرهایی دارد؟ ۳) جایگزینها چیست؟ ۴) چه آمادگی میخواهد؟ ۵) بعدش چه مراقبتی لازم است؟
—
۴) داروهایتان را بشناسید
- در پذیرش، فهرست کامل داروهای خانگی (نام ژنریک، مقدار، دفعات، دلیل مصرف، حساسیتها و مکملها) را تحویل دهید.
- هر تغییری در داروها را بپرسید: چرا؟ تا کی؟ چه زمانی بخورم؟ با چه چیزی تداخل دارد؟
- دربارهٔ هشدارها بدانید (مثلاً داروهای رقیقکنندهٔ خون، انسولین، داروهای خوابآور).
- هنگام ترخیص، یک فهرست نهایی و یکصفحهای بگیرید و با داروساز/پزشک خانواده هم مرور کنید.
نکتهٔ مهم: اگر دچار بثورات پوستی، تنگی نفس، تورم لب/صورت، سرگیجه شدید یا خونریزی غیرعادی دیدید، فوراً خبر دهید.
—
۵) مدیریت درد و آسایش
- دردتان را صادقانه با مقیاس ۰ تا ۱۰ بیان کنید؛ هدف، کنترل درد تا حدی است که بتوانید نفس عمیق بکشید، حرکت کنید و بخوابید.
- از روشهای غیردارویی هم کمک بگیرید: موقعیتدهی مناسب، تنفس عمیق، گرما/سرمای موضعی، حواسپرتی (موسیقی/عکس).
- دربارهٔ عوارض شایع مسکنها (یبوست، خوابآلودگی، تهوع) بپرسید و پیشگیری کنید (مثلاً مایعات کافی، ملین طبق نظر پزشک).
—
۶) تغذیه، بلع و مراقبتهای روزمره
- اگر دیابت، بیماری کلیوی، مشکلات بلع یا رژیم خاص دارید، به پرستار بگویید تا رژیم مناسب تنظیم شود.
- تهوع، استفراغ یا سوزش سردل را گزارش کنید تا دارو/رژیم اصلاح شود.
- اگر محدودیت مایعات ندارید، آب کافی بنوشید. دربارهٔ ساعت توزیع غذا و امکان آوردن خوراک مخصوص از خانه (در صورت مجاز بودن) سؤال کنید.
—
۷) حرکت امن، فیزیوتراپی و پیشگیری از عوارض بیحرکتی
- با اجازهٔ پرستار، زود و تدریجی از تخت بلند شوید؛ ابتدا بنشینید، چند نفس عمیق بکشید، سپس بایستید.
- تمرینهای پایپمپی/مچپا برای پیشگیری از لخته، تنفس عمیق و سرفهٔ مؤثر برای پیشگیری از عفونت ریه.
- اگر وسایل کمکی (واکر/عصا) لازم است، نحوهٔ استفادهٔ ایمن را تمرین کنید.
—
۸) آمادهسازی برای ترخیص از روز اول
ترخیص ایمن از همان روز نخست بستری برنامهریزی میشود. هدف این است که وقتی به خانه میروید، بدانید چه کسی، چه کاری، چه زمانی انجام میدهد و در صورت بروز مشکل با کجا تماس بگیرید.
چکلیست «SMARTِ ترخیص»
- S – علائم هشدار (Signs): چه علائمی خطرناکاند؟ اگر رخ داد چه کنم و با چه شمارهای تماس بگیرم؟
- M – داروها (Medications): فهرست نهایی داروها (نام ژنریک، مقدار، زمان، هدف)، زمان تهیهٔ داروها از داروخانه، تنظیم یادآورها.
- A – قرارها (Appointments): زمان/مکان ویزیتهای بعدی، آزمایشها و تصویربرداریها؛ نیاز به همراه یا وسیلهٔ نقلیه.
- R – نتایج (Results): کدام نتایج هنوز آماده نشده و چگونه به دستم میرسد؟ اگر نیامد، چه زمانی پیگیری کنم؟
- T – با من حرف بزنید (Talk with me): یک شمارهٔ تماس ۲۴ ساعته یا مسیر ارتباطی برای پرسشهای پس از ترخیص.
> قبل از خروج از بخش، این پنج مورد را با پرستار بازگویی (Teach-Back) کنید تا مطمئن شوید هیچ نکتهای جا نمانده است.
—
۹) نقش خانواده و همراه
- یک نفر را بهعنوان همراهِ اصلی معرفی کنید تا آموزشها را با شما بشنود، یادداشت بردارد و پس از ترخیص کمک کند.
- همراه میتواند در یادآوری داروها، ایمنسازی منزل (جمعکردن فرشهای لغزنده، روشنایی کافی)، آمادهکردن غذای مناسب و تنظیم قرارهای بعدی کمک بزرگی باشد.
- اگر نیاز به مراقبت تخصصی در منزل است (تزریقات، زخم، اکسیژن)، آموزش عملی را در بخش دریافت کنید.
—
۱۰) پرسشهای آماده برای ویزیتها
- تشخیص من چیست؟ از کجا فهمیدید؟
- امروز چه اقدامهایی انجام میشود و هدف هرکدام چیست؟
- اگر درمان طبق برنامه جلو نرفت، طرح جایگزین چیست؟
- چه زمانی میتوانم به فعالیتهای عادی (کار، رانندگی، ورزش، رابطهٔ جنسی) برگردم؟
- در صورت بدتر شدن علائم، اولین اقدام و شماره تماس کدام است؟
—
۱۱) چکلیست یکصفحهای کنار تخت
- [ ] دلیل بستری و اهداف روزانهام را میدانم.
- [ ] زنگ فراخوان و نحوهٔ استفاده را بلدم؛ قبل از بلند شدن از تخت کمک میگیرم.
- [ ] اصول بهداشت دست را رعایت میکنم و از تیم هم میخواهم رعایت کند.
- [ ] فهرست بهروز داروهایم را دارم و میدانم هرکدام برای چیست و چه زمانی مصرف میشود.
- [ ] شدت دردم را گزارش میدهم و راهبردهای غیردارویی را هم به کار میگیرم.
- [ ] تمرینهای تنفسی و پا را انجام میدهم و با فیزیوتراپی همکاری میکنم.
- [ ] چکلیست SMART ترخیص را تکمیل کردهام و شمارهٔ تماس ۲۴ ساعته را دارم.
—
۱۲) علائمی که باید فوراً گزارش شوند
- تنگی نفس، درد قفسهٔ سینه، ضعف شدید یا بیهوشی.
- خونریزی غیرعادی، تورم یکطرفهٔ ساق/ران، درد شدید و ناگهانی پا.
- تب بالا، لرز، ترشح بدبو/افزایش درد در محل زخم.
- بثورات منتشر، ورم لب/زبان، خسخس سینه (شک به واکنش دارویی).
- گیجی جدید، اختلال گفتار یا ضعف ناگهانی یک سمت بدن.
—
۱۳) نکات کوتاه برای روزهای بستری
- لباس و کفشِ راحت و مناسب راهرفتن همراه داشته باشید.
- عینک، سمعک یا دندان مصنوعی را در جعبهٔ مخصوص بگذارید و برچسبدار کنید.
- وسایل قیمتی را در بخش نگه ندارید.
- ساعت توزیع دارو/غذا و مراجعهٔ فیزیوتراپی را بدانید تا برنامهریزی کنید.
- اگر خواب سبکی دارید، از پرستار بخواهید هنگامهای آموزش/مداخلات را با شما هماهنگ کند.
—
۱۴) جمعبندی
با مشارکت فعال شما و همراهتان، بستری میتواند ایمنتر، کوتاهتر و پربازدهتر باشد. سه کلید طلایی را همیشه به خاطر بسپارید:
بپرسید، بازگویی کنید، و برنامهٔ ترخیصتان را از روز نخست بسازید.
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
