فیلم آموزش همگانی
پانکراتیت (Pancreatitis) چیست؟
پانکراتیت (Pancreatitis) به معنای التهاب (تورم) لوزالمعده (Pancreas) است. لوزالمعده غدهای در نزدیکی معده و کبد است. این غده شیرههای گوارشی یا آنزیمها را میسازد. این آنزیمها به جذب و هضم غذا کمک میکنند. پانکراتیت زمانی رخ میدهد که آنزیمها به خود لوزالمعده آسیب رسانده و باعث التهاب میشوند.
دو نوع پانکراتیت وجود دارد:
- حاد (Acute): فقط چند روز طول میکشد.
- مزمن (Chronic): مدت طولانی (تا چند سال) ادامه دارد.
هر دو نوع جدی هستند و میتوانند باعث عوارض شوند. پانکراتیت میتواند به لوزالمعده آسیب دائمی بزند. اما داروهایی وجود دارند که میتوانند درد شما را کنترل کرده و به شما کمک کنند زندگی عادی داشته باشید.
علائم پانکراتیت
علائم پانکراتیت حاد شامل موارد زیر است:
- درد در قسمت بالای شکم که به پشت انتشار مییابد
- حالت تهوع
- استفراغ
- تب
- ضربان قلب سریع
افرادی که پانکراتیت مزمن دارند نیز ممکن است درد شکمی، حالت تهوع و استفراغ داشته باشند. آنها همچنین ممکن است دچار علائم زیر شوند:
- قند خون بالا
- کاهش وزن ناخواسته
- اسهال
- مدفوع چرب یا روغنی
- یرقان (Jaundice) یا زرد شدن پوست و سفیدی چشمها
گاهی افراد مبتلا به پانکراتیت مزمن تا زمانی که عوارض ایجاد نشود هیچ علامتی ندارند.
اگر هر یک از علائم بالا را دارید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید. اگر پانکراتیت درمان نشود، میتواند باعث عوارضی شود که حتی کشنده هستند.
چه چیزی باعث پانکراتیت میشود؟
عوامل مختلفی میتوانند باعث پانکراتیت شوند. شایعترین علل عبارتاند از:
- سنگهای صفراوی (Gallstones): مایعات گوارشی که سفت شده و در کیسهٔ صفرا سنگ تشکیل میدهند.
- مصرف زیاد الکل
- اختلالات ژنتیکی لوزالمعده
- برخی داروها
سایر علل عبارتاند از:
- سیگار کشیدن
- سطوح بالای تریگلیسرید (یک نوع چربی در خون)
- سطوح بالای هورمون پاراتیروئید در خون (هایپرپاراتیروئیدیسم – Hyperparathyroidism)
- سطوح بالای کلسیم در خون (هایپرکلسمی – Hypercalcemia)
- سرطان لوزالمعده
- فیبروز کیستیک (Cystic fibrosis)
- سابقهٔ خانوادگی پانکراتیت
- جراحی شکم
- آسیب به شکم
در برخی موارد، پزشکان نمیدانند علت پانکراتیت چیست.
پانکراتیت چگونه تشخیص داده میشود؟
پزشک شما معاینهٔ فیزیکی انجام میدهد و دربارهٔ علائم شما سؤال میکند. او ممکن است آزمایش خون یا مدفوع درخواست کند. همچنین ممکن است برای بررسی التهاب یا نشانههای دیگر پانکراتیت، از تصویربرداری استفاده شود. این میتواند شامل موارد زیر باشد:
- سونوگرافی (Ultrasound): استفاده از امواج صوتی برای ساخت تصویر اندامها.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
- سیتیاسکن (CT scan)
آیا پانکراتیت قابل پیشگیری یا اجتناب است؟
شما نمیتوانید از پانکراتیت بهطور کامل پیشگیری کنید، اما میتوانید اقداماتی انجام دهید تا خطر ابتلا کاهش یابد. این اقدامات شامل:
- حفظ سبک زندگی سالم یا کاهش وزن در صورت نیاز. داشتن وزن سالم باعث عملکرد بهتر لوزالمعده و کاهش برخی عوامل خطر مثل سنگ صفراوی، چاقی و دیابت میشود. رژیم غذایی متعادل و کمچرب داشته باشید و بهطور منظم ورزش کنید.
- پرهیز از الکل. مصرف زیاد الکل یکی از دلایل اصلی پانکراتیت حاد و مزمن است. اگر برای ترک الکل نیاز به کمک دارید با پزشک خود مشورت کنید.
- سیگار نکشید. سیگار یک عامل خطر پانکراتیت است. اگر سیگار بکشید و الکل بنوشید، خطر بسیار بیشتر میشود. اگر برای ترک سیگار نیاز به کمک دارید، از پزشک راهنمایی بخواهید.
درمان پانکراتیت
اگر پانکراتیت حاد داشته باشید، ممکن است نیاز باشد چند روز در بیمارستان بمانید. در آنجا میتوانید دریافت کنید:
- مایعات داخل وریدی (IV fluids)
- آنتیبیوتیکها
- داروهای تسکین درد
بیشتر موارد خفیف پانکراتیت با درمان و استراحت بهبود مییابند.
اگر پانکراتیت شدیدتر باشد، درمانهای دیگری لازم است که بستگی به علت پانکراتیت دارد. این درمانها میتواند شامل موارد زیر باشد:
- برداشتن کیسهٔ صفرا (Gallbladder removal): اگر سنگ صفراوی دارید، ممکن است نیاز به جراحی برداشتن کیسهٔ صفرا باشد.
- روشهای دیگر: اگر آبسه یا کیست کاذب عفونی دارید، پزشک ممکن است آن را تخلیه کند. در صورت لزوم میتوان بافت آسیبدیدهٔ لوزالمعده را برداشت. همچنین میتوان اقدامات دیگری برای رفع مشکلات مجاری صفراوی و لوزالمعده انجام داد.
اگر پانکراتیت مزمن داشته باشید، برنامهٔ درمانی شما برای تسکین درد، بهبود عملکرد لوزالمعده و کنترل عوارض طراحی میشود. این برنامه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- رژیم غذایی کمچرب
- داروهای مسکن
- انسولین برای کمک به کنترل قند خون بالا
- قرصهای آنزیم (برای کمک به هضم غذا)
- ویتامینها در صورتی که بدن مواد مغذی را بهخوبی جذب نکند
گاهی ممکن است فرد مبتلا به پانکراتیت مزمن نیاز به جراحی داشته باشد. این جراحی میتواند به کاهش فشار یا انسداد در مجرای لوزالمعده کمک کند. همچنین میتوان بخش آسیبدیده یا عفونی لوزالمعده را برداشت.
افراد مبتلا به پانکراتیت نباید الکل بنوشند یا سیگار بکشند. برخی افراد به دلیل آسیب ناشی از پانکراتیت مزمن دچار دیابت یا سرطان لوزالمعده میشوند. این بیماریها نیاز به درمان جداگانه دارند.
زندگی با پانکراتیت
پانکراتیت میتواند یک بیماری مزمن و طولانیمدت باشد. علائم شما ممکن است بدتر شود یا برای مدتی از بین برود و سپس دوباره بازگردد. ممکن است احساس افسردگی، عصبانیت یا ناامیدی داشته باشید. درد مزمن میتواند انجام فعالیتهای روزانه را برایتان دشوار کند. دربارهٔ راههای مدیریت این چالشها با پزشک خود صحبت کنید.
برای کمک به مدیریت پانکراتیت باید:
- دستورات پزشک خود را با دقت دنبال کنید.
- با پزشک خود برای برنامهریزی یک رژیم غذایی سالم و کمچرب همکاری کنید.
- سیگار و الکل را ترک کنید. در این زمینه از پزشک کمک بگیرید.
- آب کافی بنوشید تا بدن هیدراته بماند، زیرا پانکراتیت میتواند باعث کمآبی بدن شود.
- اگر پانکراتیت مزمن باعث افسردگی شما شده است، با پزشک خود صحبت کنید. ممکن است مصرف داروی ضدافسردگی و/یا مشاوره با روانشناس مفید باشد.
- فهرستی از اهداف برای بهبود کیفیت زندگی خود تنظیم کنید، مانند بهبود خواب یا ورزش. برای کاهش استرس، تمرینات آرامسازی بیاموزید.
سؤالاتی که باید از پزشک بپرسید
- چه نوع داروهایی پانکراتیت را درمان میکنند و عوارض جانبی آنها چیست؟
- آیا پانکراتیت نشانهٔ بیماری دیگری است؟
- چه تغییرات سبک زندگی میتواند به درمان پانکراتیت کمک کند؟
- چه کارهایی میتوانم انجام دهم تا پانکراتیت بدتر نشود؟
- آیا نیاز به جراحی خواهم داشت؟ گزینههای دیگر چیست؟
- چه چیزی باعث پانکراتیت میشود؟ آیا این بیماری ارثی است؟
منابع
National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases: Pancreatitis
National Institutes of Health, MedlinePlus: Pancreatitis
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد با پزشک معالج مشورت شود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
