عمل جراحی برگشت ایلئوستومی و کولوستومی
اگر کولوستومی (Colostomy) یا ایلئوستومی (Ileostomy) دارید و وضعیتتان بهتر شده است، ممکن است کاندیدِ برگشتِ استومی (Ostomy reversal) باشید. این یک جراحیِ انتخابی برای دوبارهوصلکردن رودهها و بستنِ استوما (Stoma) است. پس از برگشت استومی، دوباره میتوانید به شیوهٔ معمول دفع مدفوع انجام دهید.
مرور کلی
برگشت استومی چیست؟
برگشت استومی عملی است برای برگرداندنِ یک کولوستومی یا ایلئوستومیِ موجود. ممکن است زمانی استومی (Ostomy) داشته باشید که در حال بهبود از یک آسیب یا بیماریِ روده بودید که استفادهٔ طبیعی از آن را ناممکن کرده بود. پس از بهبودِ روده، ممکن است کاندیدِ جراحیِ برگشت استومی باشید.
جراح با دو نیمکردنِ روده و هدایتکردنِ انتهای رودهٔ بزرگ (کولون) یا رودهٔ باریک (ایلئوم) به یک دهانه در شکم شما (استوما) یک کولوستومی یا ایلئوستومی ایجاد میکند. جراحیِ برگشت استومی، رودههای شما را به هم وصل میکند و استوما را میبندد تا دوباره بتوانید از طریقِ مقعد (Anus/Butthole) دفع مدفوع داشته باشید.
چرا برگشت استومی انجام میشود؟
برگشت استومی یک اقدامِ انتخابی است که اگر وضعیتتان اجازه دهد میتوانید انجامش دهید. بیشترِ افراد آن را انتخاب میکنند چون ترجیح میدهند دوباره به شیوهٔ معمول از دستشویی استفاده کنند. این اقدام فرصتی برای بازگشت به شیوهٔ زندگیِ پیش از جراحیِ استومی است.
پس از برگشت، دیگر لازم نیست نگرانِ مدیریتِ کیسهٔ استومی یا مراقبت از استوما باشید، یا عوارضِ گوناگونی که با داشتنِ استومی همراه است، مانند نشت مایعات و تحریک پوستی. خلاصه اینکه، برگشت، از بارهای عملی و روانیِ زندگی با استومی رهایی میدهد.
چه زمانی میتوان کولوستومی یا ایلئوستومی را برگرداند؟
جراح شما امکانِ برگشت استومی را پیش از عملِ اولیهٔ کولوستومی یا ایلئوستومی با شما در میان میگذارد. این امکان به ماهیتِ وضعیت شما، نوع درمانِ موردنیاز و میزان بهبودیتان بستگی دارد. برگشت استومی ممکن است برای همهٔ افراد گزینهٔ مناسبی نباشد.
اگر جراح انتظار داشته باشد استومی شما دائمی باشد، ممکن است آن را بهصورتِ دائمیتری تکمیل کند (استومیِ انتهایی). اما اگر انتظار داشته باشد ممکن است موقتی باشد، میتواند آن را بهصورتِ کمدائمیتری تکمیل کند (استومیِ لوپ). آنها پس از بهبودیِ شما ــ معمولاً پس از سه تا ۱۲ ماه ــ برگشت استومی را مدنظر قرار میدهند.
الزاماتِ انجامِ برگشت استومی چیست؟
اگر بخواهید برگشت استومی داشته باشید، جراح میخواهد مطمئن شود که:
• جراحیِ رودهٔ شما کاملاً بهبود یافته است و جاییکه رودهها به هم وصل شدهاند نشتی وجود ندارد.
• بیماریِ رودهٔ شما برطرف شده است و عفونت یا التهابِ فعالی وجود ندارد.
• عصبها و عضلههای مقعدی شما هنوز بهاندازهٔ کافی برای کنترلِ حرکاتِ روده کارا هستند.
• وضعیتِ کلیِ سلامت شما برای انجامِ دوبارهٔ جراحی مناسب است.
جزئیاتِ اقدام
پیش از جراحیِ برگشت استومی چه رخ میدهد؟
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت آزمایشهای لازم را انجام میدهد تا مطمئن شود برای جراحیِ برگشت استومی در وضعیت خوبی هستید. این ممکن است شامل موارد زیر باشد:
• آندوسکوپی (Endoscopy) در رودهها برای جستوجوی نشانههای بیماری یا انسداد.
• تصویربرداری با اشعهٔ ایکسِ دستگاه گوارش با مادهٔ حاجب (Gastrointestinal X-ray with contrast) برای بررسیِ نشتیِ روده.
• معاینهٔ انگشتیِ راستروده (Digital rectal exam) برای سنجشِ کنترلِ عضلههای آنورکتال.
• آزمایشهای خون برای بررسیِ وضعیتِ تغذیهای و دیگر نگرانیهای سلامت.
چگونه باید برای جراحیِ برگشت استومی آماده شوم؟
باید انتظارِ اقامتِ چندروزه در بیمارستان را داشته باشید، پس مطابق آن برنامهریزی کنید. جراح ممکن است از شما بخواهد شبِ قبل از عمل ناشتا باشید و/یا رودهها را با انما (Enema) یا فرمولِ مُلَیِّن پاکسازی کنید. همچنین از شما میخواهند پیش از عمل از مصرفِ دخانیات و الکل خودداری کنید، چون میتواند بر بهبودتان اثر بگذارد. آنها خطراتِ اقدام را توضیح میدهند و رضایتِ آگاهانه (Informed consent) شما را میگیرند.
در طولِ جراحیِ برگشت استومی چه اتفاقی میافتد؟
در طولِ جراحی بیهوشیِ عمومی (General anesthesia) خواهید داشت، بنابراین خواب خواهید بود و چیزی احساس نخواهید کرد. بهطور کلی، جراح شما:
• روده را از دهانهٔ شکم (استوما) جدا میکند.
• آن را به بخشِ پایینتر رودهٔ شما دوباره وصل میکند (آناستوموز، Anastomosis).
• همهٔ برشها، از جمله استومای قبلی را میبندد.
برگشت استومی معمولاً اقدامی سادهتر از ایجادِ استومی است. اما این موضوع میتواند بسته به نوعِ استومیِ شما، وجود هر عارضهای که جراح باید حین عمل به آن بپردازد، و روشی که بهکار میبرند، متفاوت باشد. جراحان میتوانند ــ و اغلب هم ــ از روشهای جراحیِ کمتهاجمی (Minimally invasive surgery) برای برگشت استومی استفاده کنند، اما برخی شرایط با جراحیِ بازِ شکم (Open abdominal surgery) بهتر مدیریت میشوند.
برگشت استومی چقدر طول میکشد؟
در شرایطِ عادی، برگشت استومی یک تا دو ساعت طول میکشد. اگر جراح لازم بداند برای رسیدگی به یک مسئله یا عارضه، گامهای بیشتری به اقدام بیفزاید ممکن است بیشتر طول بکشد. برای نمونه، ممکن است لازم باشد بافتِ اسکارِ حاصل از جراحیِ قبلی را آزاد کند یا فتقی (Hernia) را که ایجاد شده است ترمیم کند.
پس از اقدام چه میشود؟
پس از اقدام چند روزی را در بیمارستان برای بهبود سپری خواهید کرد. رودههایتان دیر شروع به حرکت میکنند، بنابراین ابتدا رژیمِ مایع خواهید داشت. وقتی رودهها دوباره به حرکت افتادند، به رژیمِ نرم پیش میروید. وقتی بتوانید بدونِ عوارضِ عمده غذا بخورید، بنوشید و دفع داشته باشید، میتوانید به خانه بروید.
خطرات / فواید
خطرات یا عوارضِ احتمالیِ جراحیِ برگشت استومی کداماند؟
خطراتِ عمومیِ جراحی شامل موارد زیر است:
• عفونت.
• خونریزی.
• لختهٔ خون.
• آسیب به اندامها یا عصبها.
نشتیِ آناستوموز یکی از خطراتِ ویژهٔ جراحیِ برگشت استومی است. این عارضه نادر است، اما اگر رودهٔ شما در محلِ اتصال (آناستوموز) نشت کند، میتواند پیامدهای جدی داشته باشد. باکتریهای داخلِ روده میتوانند حفرهٔ شکمِ شما را عفونی کنند. از آنجا ممکن است به جریانِ خون سرایت کند و به سپسیس (Sepsis) بینجامد. نشانههای احتمالِ نشتی شاملِ تب و دردِ مبهمِ لگنی است. برخیِ نشتیها، اما نه همه، نیاز به ترمیمِ جراحی دارند. نشتیهایی که بهبود نمییابند، دلیلِ اصلیِ شکستِ برگشت استومی هستند.
عوارضِ احتمالیِ برگشتِ ایلئوستومی کداماند؟
عوارضِ کوتاهمدتِ شایع شامل:
• مقداری ناراحتی. بیشترِ افراد پس از جراحی دردِ خفیفی دارند، اما بیشترشان با مُسکنهای خانگی آن را کنترل میکنند. شکمِ شما ممکن است در ابتدا متورم یا پُفکرده احساس شود و ممکن است احساس خستگی داشته باشید.
• ایلیوسِ فلجی (Paralytic ileus). موقتیبودنِ فلجِ رودهها پس از جراحیِ شکم معمول است. تیمِ درمانی این وضعیت را انتظار دارد و متناسب با آن درمان میکند. معمولاً در چند روز برطرف میشود.
• تغییراتِ دفع. ممکن است مدتی طول بکشد تا رودهها عملکردِ طبیعیِ خود را بازیابند. برخی از عصبها و عضلههای درگیر «از تمرین خارج» خواهند بود و تورمِ پس از جراحی نیز میتواند اثرگذار باشد. اسهال شایع است، اما یبوست هم میتواند رخ دهد. همچنین ممکن است احساس کنید نسبت به قبل دفعاتِ بیشتری یا با فوریتِ بیشتری نیاز به دفع دارید. این حالت ممکن است از چند روز تا چند ماه طول بکشد.
عوارضِ احتمالیِ بلندمدت شامل:
• فتقها. چون جراحیهای مکررِ شکم دیوارهٔ شکمی را تضعیف میکنند، ممکن است در محلِ برش دچار فتق شوید؛ یعنی اندام یا بافتی از نقطهٔ ضعیف بیرون بزند. برخی فتقها هرگز به درمان نیاز ندارند، اما برخی ممکن است نهایتاً به ترمیمِ جراحی نیاز پیدا کنند.
• چسبندگیهای شکمی (Abdominal adhesions). جراحیِ شکم گاهی میتواند نوارهایی از بافتِ اسکار، موسوم به چسبندگی، در شکم ایجاد کند که باعثِ چسبیدنِ بافتها به هم میشود. آنها همیشه دردسرساز نیستند، اما گاهی ممکن است رودهها را مسدود کنند و نیاز به برداشتن داشته باشند.
• بیاختیاریِ مدفوع (Fecal incontinence). برخی افراد پس از برگشت استومی ممکن است اگر عضلهها و عصبهای آنورکتال همچنان ضعیف یا ناهماهنگ باشند، به مشکلاتِ کنترلِ روده دچار بمانند. در این صورت، ارائهدهندگانِ خدمات سلامت فیزیوتراپی را برای بازآموزیِ عضلهها توصیه میکنند.
بهبود و چشمانداز
جدول زمانیِ بهبود پس از برگشت استومی چگونه است؟
بهطور میانگین، شش تا هشت هفته پس از جراحی طول میکشد تا احساسِ بهبودیِ کامل داشته باشید. در این مدت، بهتدریج انرژی و قوّتتان را بازیابی میکنید و با توجه به علائمتان دامنهٔ رژیم غذاییتان را گسترش میدهید. باید آرام بگیرید و از بلندکردنِ اجسامِ سنگین و رانندگی خودداری کنید تا زمانیکه جراح اجازه دهد. اگر دچار علائمِ گوارشی مانند گاز، یبوست یا اسهال هستید، ارائهدهندهٔ خدمات سلامت میتواند توصیههای رژیمیِ مشخصتری بدهد.
چگونه باید رژیمِ غذاییام را پس از برگشت استومی تنظیم کنم؟
در طولِ دورهٔ بهبودی، باید:
• با غذاهای کمفیبر و آسانهضم شروع کنید (مثل رژیمِ برات، BRAT).
• مطمئن شوید که مایعاتِ فراوان مینوشید، بهویژه اگر یبوست دارید.
• الکل مصرف نکنید.
• بهجای سه وعدهٔ اصلی، روزانه چند وعدهٔ کوچک بخورید.
• دقت کنید کدام غذاها علائمِ ناخوشایند ایجاد میکنند و فعلاً از آنها پرهیز کنید.
• بهآهستگی رژیمتان را برای تنوّع و تغذیهٔ بهتر گسترش دهید.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرم؟
چه زمانی باید به ارائهدهندهٔ خدمات سلامت مراجعه کنم؟
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت پس از جراحی برای ارزیابیِ روندِ بهبودیِ شما نوبتهای پیگیری تنظیم میکند. اما اگر دچار مشکل شدهاید یا احساس ناخوشی دارید، زودتر با آنها تماس بگیرید. مراقبِ علائمی مانند موارد زیر باشید:
• تشدیدِ درد و/یا تورم.
• تهوع و استفراغ.
• تب.
• ترشحات از زخمِ محلِ برش.
• اسهال یا یبوستِ مداوم.
• دشواری در نگهداشتنِ غذا یا مایعات.
References/منابع
Bladder & Bowel Community. Stoma Reversal. Accessed 10/28/2023.
National Health Service (U.K.). Reversal of Stoma (Ileostomy or Colostomy). Accessed 10/28/2023.
Sherman KL, Wexner SD. Considerations in Stoma Reversal. Clin Colon Rectal Surg. 2017 Jul;30(3):172-177. Accessed 10/28/2023.
United Ostomy Associations of America. Facts About Ostomy Reversals. Published 2/13/2018. Accessed 10/28/2023.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
