ارکيوپکسی (Orchiopexy) : عملی جراحی است برای جابه‌جایی بیضه‌های پایین‌نیامده یا درمان پیچ‌خوردگی بیضه

پادکست

فیلم آموزش همگانی

خلاصه

جراحی ارکيوپکسی: درمان بیضه پایین‌نیامده و پیچ‌خوردگی

ارکيوپکسی (Orchiopexy)

ارکيوپکسی نوعی جراحی است که برای درمان بیضه‌های پایین‌نیامده (Undescended testicles) انجام می‌شود. اگر بیضه‌های نوزاد تا سن ۶ تا ۲۴ ماهگی به درون کیسهٔ بیضه (Scrotum) حرکت نکرده باشند، جراح این عمل را انجام می‌دهد. این جراحی همچنین برای درمان پیچ‌خوردگی بیضه (Testicular torsion) نیز به‌کار می‌رود؛ حالتی که در آن بیضه می‌چرخد و جریان خون آن قطع می‌شود.

ارکيوپکسی چیست؟

ارکيوپکسی (Orchiopexy) عملی جراحی است برای جابه‌جایی بیضه‌های پایین‌نیامده یا درمان پیچ‌خوردگی بیضه.
برای درمان بیضه‌های پایین‌نیامده، جراح بیضه‌ها را از درون شکم (Abdomen) یا ناحیهٔ کشالهٔ ران (Groin) کودک به داخل کیسهٔ بیضه منتقل و در آنجا ثابت می‌کند.
برای اصلاح پیچ‌خوردگی بیضه، پزشک بیضه را باز کرده و آن را به داخل کیسهٔ بیضه بخیه می‌زند تا از چرخش مجدد جلوگیری شود.

در طول جراحی ممکن است جراح نیاز داشته باشد فتق (Hernia) را نیز ترمیم کند یا بیضهٔ مصنوعی (Testicular prosthesis) قرار دهد.

نام‌های دیگر ارکيوپکسی عبارت‌اند از:
ارکیدوپکسی (Orchidopexy) و جراحی ترمیم بیضهٔ پایین‌نیامده.

ارکيوپکسی چه بیماری‌هایی را درمان می‌کند؟

ارکيوپکسی دو وضعیت را اصلاح می‌کند:

1. بیضه‌های پایین‌نیامده: حالتی که در آن بیضه‌های جنین یا نوزاد پیش از تولد یا در چند ماه نخست زندگی از داخل شکم به کیسهٔ بیضه نزول نمی‌کنند.
2. پیچ‌خوردگی بیضه: حالتی که در آن بند خونی بیضه (طناب اسپرماتیک/Spermatic cord) می‌چرخد و جریان خون به بیضه قطع می‌شود.

بهترین سن برای انجام ارکيوپکسی

اگر بیضه‌های کودک تا سن حدود ۶ ماهگی به‌طور خودبه‌خود پایین نیایند، پزشکان انجام ارکيوپکسی را بین ۶ تا ۲۴ ماهگی توصیه می‌کنند.

در مورد پیچ‌خوردگی بیضه، درمان باید فوراً انجام شود. اگر جریان خون ظرف ۶ ساعت به بیضه بازنگردد، ممکن است جراح ناچار به برداشتن بیضه شود.

جزئیات درمان

چگونه باید برای ارکيوپکسی آماده شد؟

پزشک کودک شما دستورالعمل‌های دقیقی برای آماده‌سازی پیش از جراحی ارائه می‌دهد. رعایت دقیق این دستورات، خطر عوارض را کاهش می‌دهد. ممکن است لازم باشد:

• کودک ۸ ساعت پیش از عمل چیزی نخورد (ناشتا باشد).
• ۶ ساعت قبل از عمل شیر خشک یا شیر گاو ندهید، ۴ ساعت قبل شیر مادر و ۲ ساعت قبل فقط مایعات شفاف مانند آب یا آب‌میوه مجاز است.
• شکم و کشالهٔ ران کودک را شب قبل و صبح روز عمل کاملاً بشویید.

مصرف داروهای روزانه در روز عمل اشکالی ندارد، مگر این‌که پزشک خلاف آن را توصیه کند.

به پزشک اطلاع دهید کودک شما چه داروهای نسخه‌ای یا بدون نسخه، از جمله مکمل‌های گیاهی مصرف می‌کند.
آسپرین، داروهای ضدالتهاب و برخی مکمل‌های گیاهی می‌توانند خطر خون‌ریزی را افزایش دهند.

اگر خودتان دچار پیچ‌خوردگی بیضه شده‌اید، جراحی بلافاصله انجام می‌شود و معمولاً فرصت آماده‌سازی وجود ندارد. حتماً فهرست داروهای مصرفی خود را به پزشک اطلاع دهید.

چه اتفاقی در طول ارکيوپکسی می‌افتد؟

اگر ارکيوپکسی برای کودک انجام شود، تیمی از متخصصان مراقبت از کودکان شامل موارد زیر حضور خواهند داشت:

• جراح کودکان یا ارولوژیست کودکان (Pediatric surgeon/urologist)
• متخصص بیهوشی کودکان (Pediatric anesthesiologist)
• پرستار کودکان (Pediatric nurse)

در طول ارکيوپکسی برای بیضه‌های پایین‌نیامده:

1. کودک با بیهوشی عمومی (General anesthesia) بی‌هوش می‌شود تا حرکت نکند و دردی احساس نکند.
2. جراح برشی کوچک در کشالهٔ ران یا کیسهٔ بیضه ایجاد می‌کند.
3. بیضه و طناب اسپرماتیک را پیدا می‌کند.
4. اگر بیضه ناسالم باشد، ممکن است آن را بردارد و با پروتز بیضه جایگزین کند.
5. فتق احتمالی ترمیم می‌شود.
6. در کیسهٔ بیضه برشی کوچک برای ایجاد محفظه‌ای (Dartos pouch) زده می‌شود.
7. بیضهٔ پایین‌نیامده به‌آرامی به درون محفظه کشیده می‌شود.
8. بیضه با بخیه‌های جذبی (Dissolving stitches) ثابت می‌گردد.
9. در نهایت، تمام برش‌ها بسته و با چسب، گاز یا پانسمان پوشانده می‌شوند.

ارکيوپکسی برای پیچ‌خوردگی بیضه چگونه انجام می‌شود؟

در این حالت جراح:

1. برشی در کیسهٔ بیضه ایجاد می‌کند.
2. طناب اسپرماتیک را باز کرده و بیضه را بررسی می‌کند.
3. اگر بیضه سالم باشد، آن را به دیوارهٔ داخلی کیسه بخیه می‌زند تا دیگر نچرخد.
4. اگر ناسالم باشد، احتمالاً آن را برمی‌دارد و با پروتز مصنوعی بیضه (Artificial testicle) جایگزین می‌کند.
5. برش با بخیه‌های جذبی بسته و پانسمان می‌شود.

مدت‌زمان جراحی ارکيوپکسی

معمولاً این عمل حدود ۱ ساعت طول می‌کشد.

پس از جراحی ارکيوپکسی

پس از عمل، بیمار (کودک یا بزرگسال) به اتاق ریکاوری منتقل می‌شود.
پرسنل مراقب سلامت وضعیت بیمار را بررسی می‌کنند تا اطمینان یابند خروج از بیمارستان ایمن است. معمولاً حدود ۲ ساعت پس از عمل می‌توان مرخص شد.
ارکيوپکسی عملی سرپایی (Outpatient) است و اغلب نیازی به بستری شبانه ندارد.

خطرات و فواید

مزایای ارکيوپکسی

• فواید سلامتی: این جراحی به پیشگیری از ناباروری کمک می‌کند و در آینده امکان معاینهٔ خود برای سرطان بیضه را فراهم می‌سازد.
• کاهش خطر آسیب: بیضه‌ای که در کشالهٔ ران قرار دارد، بیشتر در معرض آسیب ناشی از ورزش، کمربند ایمنی یا لباس تنگ است.
• ایمنی بالا: ارکيوپکسی معمولاً عملی ایمن با خطر پایین عوارض است و بیشتر بیماران همان روز مرخص می‌شوند.

خطرات و عوارض احتمالی ارکيوپکسی

هر جراحی ممکن است خطراتی داشته باشد. خطرات احتمالی ارکيوپکسی شامل موارد زیر است:

• واکنش به بیهوشی
• عفونت
• تشکیل تودهٔ خونی (هماتوم/Hematoma)
• تورم و کبودی
• جوشگاه (اسکار)

در موارد نادر، ممکن است بیضه دوباره از کیسهٔ بیضه بالا برود (بیضهٔ بازگشته/Reascending testicle). در این صورت، جراحی مجدد لازم است.

دوران نقاهت و چشم‌انداز

روند بهبودی پس از ارکيوپکسی

پس از عمل، ممکن است بیمار تا چند روز تا یک هفته درد یا ناراحتی داشته باشد.
بخیه‌ها معمولاً طی حدود دو هفته جذب می‌شوند.
احساس خستگی نیز طبیعی است؛ کودکان ممکن است چند روز بیشتر بخوابند یا به‌دلیل اثر بیهوشی دچار تهوع یا استفراغ یک‌روزه شوند.

بیشتر بزرگسالان و کودکان بالای یک‌سال می‌توانند ۲ تا ۳ روز بعد از عمل فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرند.
اما تا حداقل دو هفته نباید در فعالیت‌های ورزشی یا حرکات شدید مانند دویدن، پریدن یا بازی با اسباب‌بازی‌های نشستن‌دار (اسب چوبی، تاب، دوچرخه و سه‌چرخه) شرکت کنند.
پیش از شروع فعالیت‌های فیزیکی یا ورزشی، حتماً با پزشک کودک مشورت کنید.

زمان بهبودی در هر کودک متفاوت است، بنابراین باید دستورهای پزشک دربارهٔ مدیریت درد و مراقبت را دقیق رعایت کنید.

مراقبت از کودک پس از ارکيوپکسی

پزشک دستورالعمل‌هایی دربارهٔ کنترل درد و مراقبت از زخم ارائه می‌دهد. این توصیه‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• استفاده از استامینوفن (Acetaminophen) یا ایبوپروفن (Ibuprofen) برای درد (فقط طبق نظر پزشک)
• گذاشتن کمپرس سرد با حولهٔ نازک به‌مدت ۱۰ تا ۳۰ دقیقه، چهار بار در روز برای کاهش کبودی، تورم و درد
• مصرف مایعات شفاف و غذاهای نرم و ساده (آب، آبگوشت، سس سیب، موز، برنج و نان تست) در ۲۴ ساعت نخست پس از عمل
• رعایت کامل بهداشت ناحیهٔ عمل برای پیشگیری از عفونت (شستن دست‌ها با آب و صابون قبل از تماس با زخم یا پانسمان)
• حمام با دوش یا شست‌وشوی موضعی با اسفنج طبق توصیهٔ پزشک (گاهی از روز بعد مجاز است، گاهی باید یک هفته صبر کرد)

همین توصیه‌ها برای بزرگسالانی که ارکيوپکسی به‌علت پیچ‌خوردگی بیضه داشته‌اند نیز صدق می‌کند.
پس از جراحی، تا یک تا دو هفته رانندگی نکنید و پیش از ازسرگیری رابطهٔ جنسی نیز حتماً از پزشک اجازه بگیرید.

بازگشت کودک به مدرسه

اغلب کودکان می‌توانند ۳ تا ۵ روز پس از جراحی به مدرسه یا مهد کودک بازگردند.

مراجعه به پزشک

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

یک ویزیت پیگیری دو هفته پس از جراحی با پزشک کودکان یا جراح لازم است.
ممکن است ویزیت بعدی ۲ تا ۳ ماه بعد نیز برنامه‌ریزی شود.

در صورت مشاهدهٔ هر یک از موارد زیر بلافاصله با پزشک تماس بگیرید:

• خون‌ریزی زیاد، ترشح چرکی یا بوی بد از محل برش‌ها
• تب
• افزایش درد یا دردی که با داروهای معمول تسکین نمی‌یابد
• تورم بیش از حد

Resources/منابع

Anawalt BD, Braunstein GD. Testes. In: Gardner DG, Shoback D, eds. Greenspan’s Basic & Clinical Endocrinology. 10th ed. McGraw-Hill Education; 2017.

Chedrawe ER, Keefe DT, Romao RLP. Diagnosis, Classification, and Contemporary Management of Undescended Testicles. Urol Clin North Am. 2023 Aug;50(3):477–490. Accessed 2025/01/13.

Elseth A, Leslie SW, Hatley RM. Orchiopexy. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan. Accessed 2025/01/13.

Hills-Dunlap JL, Rangel SJ. Pediatric Surgery. In: Doherty GM, ed. Current Diagnosis & Treatment: Surgery. 15th ed. McGraw Hill LLC; 2020.

MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).

این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیک‌پژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وب‌سایت بیمارستان تهیه شده است.

لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیه‌های سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.

سلب مسئولیت: مطالب ارائه‌شده صرفاً جهت اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیه‌ها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.

تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.