مراقبت از نوزاد در بیمارستان
مراقبت از نوزاد در بیمارستان به نوزاد شما کمک میکند تا به زندگی خارج از رحم عادت کند. بیشتر نوزادان بدون مشکل خاصی به دنیا میآیند و به حمایت کمی یا هیچ حمایتی نیاز ندارند، اما برخی از نوزادان بلافاصله پس از تولد به نوعی مداخلهٔ پزشکی نیاز پیدا میکنند. مراقبت از نوزاد شامل آزمایشها، غربالگریها و مراقبتهای پیشگیرانه نیز میشود.
چه اتفاقی بلافاصله پس از زایمان در بیمارستان میافتد؟
بلافاصله پس از زایمان، مراقبت از نوزاد تازهمتولدشده شامل چند گام برای استقبال از او به جهان خارج است. یک ارائهدهندهٔ خدمات سلامت اقدامات زیر را انجام میدهد:
- خشککردن بدن نوزاد
- پاککردن راه هوایی او از مخاط با استفاده از پوار مکنده، پارچه یا لولهٔ کوچک
- پیچیدن نوزاد در پتو برای گرم نگهداشتن
سپس یک پزشک اطفال بهسرعت وضعیت سلامت نوزاد را بررسی میکند. اگر نوزاد شرایط زیر را داشته باشد، احتمالاً به مراقبت فوری پزشکی نیاز نخواهد داشت:
- رسیدن به سن بارداری مناسب
- داشتن تون عضلانی مناسب
- نداشتن مشکل در تنفس
- نمرهٔ آپگار قابلقبول
اگر نوزاد سالم باشد، میتوانید در سریعترین زمان ممکن تماس پوستبهپوست با او را تجربه کنید. این روش گاهی با عنوان «مراقبت کانگورویی» شناخته میشود. ارائهدهندهٔ مراقبت به شما آموزش میدهد که چگونه نوزاد را بهصورت ایمن در آغوش بگیرید. تماس پوستبهپوست میتواند:
- به بهبود سازگاری نوزاد با زندگی خارج از رحم کمک کند
- پیوند عاطفی بین مادر و نوزاد را تقویت کند
- تولید شیر مادر را افزایش دهد
صرفنظر از نوع زایمان، میتوانید درخواست تماس پوستبهپوست را بلافاصله پس از تولد داشته باشید یا آن را بهعنوان اولویت خود اعلام کنید.
نمرهٔ آپگار (Apgar score) چیست؟
ارائهدهندهٔ مراقبت سلامت آزمایشی روتین به نام نمرهٔ آپگار انجام میدهد. در این آزمون، موارد زیر در نوزاد بررسی میشود:
- A — Appearance (رنگ پوست)
- P — Pulse (ضربان قلب)
- G — Grimace (پاسخ بازتابی)
- A — Activity (تون عضلانی)
- R — Respiration (تنفس)
این پنج شاخص یک دقیقه پس از تولد و سپس پنج دقیقه بعد دوباره بررسی میشوند. برای هر مورد نمرهای بین ۰ تا ۲ داده میشود و مجموع آنها نمرهٔ آپگار را تشکیل میدهد. این نمرهها به پزشکان نشان میدهد که نوزاد تا چه حد نیاز به مراقبت فوری پس از تولد دارد.
نوزاد در بیمارستان به چه چیزهایی نیاز دارد؟
نوزادان تازهمتولدشده به چند درمان پیشگیرانه نیاز دارند، از جمله قطرهٔ چشمی، تزریق ویتامین K و واکسنهای اولیهٔ نوزادی.
قطرهٔ چشمی
نوزاد پماد یا قطرهٔ آنتیبیوتیکی در چشم دریافت میکند تا از عفونتهای باکتریایی احتمالی جلوگیری شود؛ عفونتهایی که ممکن است حین زایمان منتقل شده باشند و در صورت درماننشدن، باعث از دستدادن بینایی یا بیماری مزمن چشمی شوند.
تزریق ویتامین K
نوزادان هنگام تولد سطح پایینی از ویتامین K دارند. این ویتامین برای لختهشدن طبیعی خون ضروری است، بنابراین نوزاد باید بلافاصله پس از تولد تزریق ویتامین K دریافت کند. این کار برای پیشگیری از خونریزی شدید (هموراژی) انجام میشود که میتواند به آسیبهای جدی اندامها مانند صدمهٔ دائمی مغز منجر شود.
فهرست واکسنهای نوزادی
نوزاد باید از همان بدو تولد واکسیناسیون را آغاز کند. نخستین واکسن معمولاً واکسن هپاتیت B است که برای محافظت در برابر ویروس هپاتیت B تزریق میشود، زیرا این ویروس میتواند موجب بیماری مزمن کبدی شود. حتی اگر شما یا همسرتان هپاتیت B نداشته باشید، امکان انتقال ناگهانی ویروس از راههای دیگر وجود دارد؛ به همین دلیل، تزریق واکسن در بدو تولد توصیه میشود.
واکسن هپاتیت B شامل سه دوز است:
- دوز اول بلافاصله پس از تولد،
- دوز دوم و سوم تا پایان یکسالگی.
ارائهدهندهٔ مراقبت ممکن است آنتیبادی مونوکلونال نیِرسِویمَب (Nirsevimab) را نیز برای پیشگیری از ویروس سنسیشیال تنفسی (RSV) توصیه کند. نوزاد در صورتی به آن نیاز دارد که:
- در فصل RSV (مهر تا اسفند) به دنیا آمده باشد، یا
- مادر در دوران بارداری واکسن RSV دریافت نکرده باشد.
غربالگری روتین نوزاد چیست؟
ارائهدهندگان مراقبت سلامت تمام نوزادان را از نظر برخی بیماریهای نهفته که در بدو تولد قابل مشاهده نیستند، غربالگری میکنند. تشخیص زودهنگام این بیماریها میتواند از بروز یا پیشرفت آنها جلوگیری کند. برای این کار از پاشنهٔ پای نوزاد نمونهٔ خون گرفته میشود و آزمایشهایی برای شرایط زیر انجام میگیرد:
- فنیلکتونوری (Phenylketonuria – PKU)
- کمکاری مادرزادی تیروئید
- هیپرپلازی مادرزادی آدرنال
- بیماری سلول داسیشکل
- فیبروز کیستیک
- خطاهای مادرزادی متابولیسم
- نقص ایمنی اولیه
سایر آزمایشهای معمول شامل موارد زیر است:
- تست شنوایی برای پیشگیری از مشکلات گفتار و زبان در آینده
- تست سیتومگالوویروس مادرزادی (cCMV) در نوزادانی که تست شنوایی را قبول نمیشوند
- تست پالس اکسیمتر (Pulse oximeter) برای بررسی بیماریهای مادرزادی بحرانی قلب (CCHD)
- غربالگری یرقان (بیلیروبین) برای بررسی تجمع بیلیروبین در خون
اگر نوزاد برای سن خود بسیار کوچک یا بزرگ باشد، لرزش غیرعادی داشته باشد یا مادر سابقهٔ دیابت داشته باشد، ممکن است آزمایش قند خون برای بررسی هیپوگلیسمی (افت قند خون) انجام شود.
چه اتفاقات دیگری در بیمارستان برای نوزاد میافتد؟
علاوه بر ظاهر زیبا در لباس نوزادی که همراه خود آوردهاید، نوزاد شما ممکن است:
- با شیر مادر یا شیر خشک تغذیه شود،
- اولین حمام خود را بگیرد،
- مدفوع مکونیوم را دفع کند،
- ختنه شود.
تغذیه
نوزادان باید خیلی زود و بهطور مکرر تغذیه شوند تا از کمآبی بدن جلوگیری شود. ارائهدهندهٔ مراقبت، دفعات و مقدار تغذیه را ثبت میکند. در تغذیه با شیر مادر، مدت و تعداد دفعات شیردهی ثبت میشود و در تغذیه با شیر خشک، حجم شیر مصرفی. خدمات مشاورهٔ شیردهی نیز در دسترس است و حتی والدین باتجربه نیز بهتر است از آن استفاده کنند.
پیش از ترخیص از بیمارستان، پزشک اطمینان حاصل میکند که نوزاد خوب تغذیه میکند، حداقل در هر ۲۴ ساعت سه تا چهار پوشک خیس دارد و وزن او پایدار است.
اولین حمام
سازمان جهانی بهداشت (WHO) توصیه میکند که تا ۲۴ ساعت پس از تولد، نوزاد حمام داده نشود. در گذشته، نوزادان بلافاصله پس از تولد شسته میشدند، اما تأخیر در حمام اول باعث میشود:
- دمای بدن بهتر تنظیم شود،
- پوست خشک نشود،
- احتمال موفقیت در شیردهی افزایش یابد.
برخی پزشکان توصیه میکنند تا زمانی که بند ناف نوزاد نیفتاده (معمولاً طی یک تا دو هفته) از حمام کامل خودداری شود و فقط حمام اسفنجی انجام گیرد تا بند ناف خشک بماند.
مکونیوم
پزشک بررسی میکند که نوزاد ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از تولد مکونیوم را دفع کند. مکونیوم مادهای سیاه و چسبناک است که در روزهای اول تا سوم توسط نوزاد دفع میشود.
ختنه
ختنه معمولاً طی یک تا دو روز پس از تولد و پیش از ترخیص انجام میشود. ختنه عملی جراحی است که در آن پوست ختنهگاه از آلت تناسلی نوزاد برداشته میشود. این کار تنها در صورتی انجام میشود که نوزاد تزریق ویتامین K را دریافت کرده باشد.
چند روز پس از تولد در بیمارستان میمانید؟
بیشتر نوزادان سالم بسته به نوع زایمان، پس از دو تا سه روز میتوانند مرخص شوند. اگر مادر یا نوزاد دچار عارضه یا مشکل پزشکی شوند، ممکن است اقامت طولانیتر لازم باشد.
چگونه از نوزاد مراقبت کنیم؟
بیشتر والدین در روزهای اول احساس آمادگی کامل برای مراقبت از نوزاد ندارند. نوزادان نیازهای فراوان اما ساده و حیاتی دارند و مراقبت از آنها میتواند اضطراببرانگیز باشد. مهمترین اصل، فراهمکردن محبت و مراقبت ایمن در ماه نخست زندگی است.
میتوانید برای آمادهشدن جهت بازگشت به خانه، در دوران بارداری دورهٔ آموزشی مراقبت از نوزاد بگذرانید. این کلاسها شاید تجربهٔ واقعی را کاملاً شبیهسازی نکنند، اما کمک میکنند تا با موضوعاتی مانند موارد زیر آشنا شوید:
- تعویض پوشک نوزاد
- حمامدادن نوزاد
- لباسپوشاندن نوزاد
- تغذیه و آروغگیری
- تمیز نگهداشتن بند ناف
- مراقبت از محل ختنه
- آرامکردن نوزاد
- اندازهگیری دمای بدن نوزاد (با دماسنج °سانتیگراد (°فارنهایت))
- تشخیص علائم بیماری یا عفونت
Resources/منابع
American Academy of Family Physicians. Newborn Screening Tests. Last updated 8/2022. Accessed 8/18/2025.
American Academy of Pediatrics. Multiple pages reviewed for this article. Accessed 8/18/2025.
National Library of Medicine (U.S.). Infant and Newborn Care. Last updated 7/30/2024. Accessed 8/18/2025.
Perez BP, Mendez MD. Routine Newborn Care. 2023 Jul 24. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan. Accessed 8/18/2025.
U.S. Department of Health & Human Services — Office on Women’s Health. Childbirth and beyond. Last updated 2/22/2021. Accessed 8/18/2025.
World Health Organization (WHO). Essential newborn care. Accessed 8/18/2025.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
