پادکست آموزش همگانی
فیلم آموزش همگانی
خلاصه
سپسیس نوزادی: علل، علائم و درمان
این مقاله بر روی وضعیت پزشکی جدی سپسیس نوزادی تمرکز دارد که نوزادان زیر ۲۸ روز را درگیر میکند. در این مقاله، سپسیس به عنوان یک پاسخ شدید و گسترده بدن به عفونت (که اغلب باکتریایی است) تعریف شده و نیاز به درمان فوری با آنتیبیوتیکها را حیاتی میداند. منبع، سپسیس را بر اساس زمان شروع به دو نوع زودرس و دیررس طبقهبندی میکند و فاکتورهای خطر، از جمله تولد نارس یا وزن پایین هنگام تولد، را توضیح میدهد. علاوه بر این، علائم متعددی مانند تب، افت دما، یا مشکلات تنفسی تشریح شده و روشهای تشخیص و مدیریت، شامل آزمایشهای خون و بستری شدن در بخش مراقبتهای ویژه (ICU)، مورد بحث قرار گرفتهاند. در نهایت، مقاله ضمن تاکید بر قابل درمان بودن سپسیس، عوارض احتمالی و راهکارهای پیشگیری را نیز بررسی میکند.
سپسیس در نوزادان (Sepsis in Newborns)
سپسیس در نوزادان یا سپسیس نوزادی (Neonatal sepsis) یک وضعیت پزشکی جدی است که زمانی رخ میدهد که نوزاد زیر ۲۸ روز، پاسخ شدید و تهدیدکنندهٔ حیات به یک عفونت نشان میدهد. عفونتهای باکتریایی شایعترین علت سپسیس نوزادی هستند. اگر نوزاد شما به سپسیس مبتلا شده است، این یک اورژانس پزشکی محسوب میشود و نوزاد شما به درمان فوری با آنتیبیوتیکها نیاز دارد.
سپسیس در نوزادان چیست؟
سپسیس نوزادی (Neonatal sepsis) وضعیتی جدی است که نوزادان زیر ۲۸ روز را درگیر میکند. سپسیس زمانی رخ میدهد که بدن، واکنشی شدید و گسترده به عفونت نشان میدهد. نوزادی که دچار عفونت شده و سپسیس پیدا میکند، ممکن است التهاب گستردهای در سراسر بدن داشته باشد. این التهاب و لخته شدن خون موجب کاهش جریان خون به اندامها و ارگانهای حیاتی نوزاد میشود و میتواند منجر به نارسایی اندامها و حتی مرگ گردد.
ارائهدهندگان خدمات سلامت معمولاً سپسیس نوزادی را بر اساس زمان شروع آن به دو دسته تقسیم میکنند:
- سپسیس زودرس نوزادی (Early-onset neonatal sepsis): زمانی گفته میشود که سپسیس در ۷۲ ساعت اول زندگی نوزاد ایجاد شود.
- سپسیس دیررس نوزادی (Late-onset neonatal sepsis): زمانی گفته میشود که سپسیس پس از سه روزگی نوزاد بروز کند.
چه کسانی دچار سپسیس نوزادی میشوند؟
سپسیس نوزادی ممکن است هر نوزادی را درگیر کند، اما نوزادان نارس (Premature infants) بیشتر در معرض خطر هستند، زیرا سیستم ایمنی آنها نابالغ است. نوزادان نارس هنوز پادتنهای محافظ در برابر برخی باکتریها را از مادر دریافت نکردهاند، چون پیش از زمان لازم متولد شدهاند. سپسیس نوزادی همچنین در نوزادانی شایعتر است که:
- وزن تولد پایین دارند.
- امتیاز آپگار پایین (Apgar score) دارند.
- پسر هستند.
- مادرشان در دوران بارداری عفونت داشته است.
میزان شیوع
سالانه بیش از ۷۵٬۰۰۰ نوزاد و کودک در ایالات متحده دچار سپسیس شدید میشوند.
علائم و علل
علائم سپسیس در نوزاد چیست؟
بسیاری از علائم سپسیس نوزادی شبیه علائمی است که هنگام بیماریهای دیگر در نوزاد مشاهده میکنید. در بیشتر موارد، نوزاد شما سپسیس ندارد؛ اما اگر نوزاد بیش از یک مورد از علائم زیر را داشت یا حال عمومیاش بدتر از حد معمول بود، بلافاصله باید به پزشک مراجعه کنید.
علائم سپسیس نوزادی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تب یا افت دما (درجه حرارت غیرعادی بدن؛ بیش از °۳۸ سانتیگراد (°۱۰۰٫۴ فارنهایت) یا کمتر از °۳۶ سانتیگراد (°۹۶٫۸ فارنهایت)).
- ضربان قلب سریع یا کند.
- تنفس سریع یا تنگی نفس.
- استفراغ.
- اسهال.
- مکیدن ضعیف یا مشکل در تغذیه.
- شکم متورم.
- دستها و پاهای سرد.
- پوست رنگپریده یا مرطوب و چسبناک.
- زردی پوست یا سفیدی چشمها (یرقان).
- کاهش فعالیت.
- تشنج.
علت اصلی سپسیس نوزادی چیست؟
عفونتهای باکتریایی شایعترین علت سپسیس نوزادی هستند. باکتریهایی مانند اشرشیاکلی (E. coli)، لیستریا (Listeria) و استرپتوکوک گروه B (Group B Streptococcus – GBS) از عوامل متداول عفونتهای منجر به سپسیس محسوب میشوند.
علاوه بر این، ویروسها، قارچها و انگلها نیز میتوانند عامل سپسیس باشند. برای مثال، ویروس هرپس سیمپلکس (HSV) ممکن است باعث عفونتهای شدید در نوزادان شود.
نوزادان چگونه دچار سپسیس میشوند؟
نحوهٔ ابتلای نوزاد به سپسیس بستگی به زمان شروع بیماری دارد.
سپسیس زودرس نوزادی
در این نوع، نوزاد پیش از تولد یا حین زایمان از مادر خود عفونت میگیرد. این عفونتها زمانی رخ میدهند که نوزاد در معرض برخی باکتریها قرار گیرد. این حالت معمولاً زمانی اتفاق میافتد که:
- باکتریهایی مانند GBS در واژن مادر در دوران بارداری وجود داشته باشند.
- نوزاد نارس متولد شود.
- کیسهٔ آب زودتر از موعد پاره شود (بیش از ۱۸ ساعت پیش از تولد).
- عفونت در جفت یا مایع آمنیوتیک وجود داشته باشد (حالتی به نام کوریوآمنیونیتیس/Chorioamnionitis).
سپسیس دیررس نوزادی
در این نوع، نوزاد پس از تولد به عفونت مبتلا میشود. منبع عفونت معمولاً محیط اطراف نوزاد است، نه بدن مادر. باکتریها میتوانند از طریق تجهیزات پزشکی مانند کاتترها، سرمها و لولهها به بدن نوزاد راه یابند. این نوع عفونتها در شرایطی شایعترند که نوزاد:
- وزن کم دارد.
- به لولهٔ تنفسی نیاز دارد.
- درمان آنتیبیوتیکی دریافت میکند.
- کاتتر در رگ خونی یا مثانه برای مدت طولانی دارد.
- به درمان طولانیمدت در بیمارستان نیاز دارد.
تشخیص و آزمایشها
سپسیس نوزادی چگونه تشخیص داده میشود؟
ارائهدهندگان مراقبت سلامت از دستورالعملهای ویژهای برای تشخیص سپسیس نوزادی استفاده میکنند. آنها علائم نوزاد را ارزیابی کرده و در مورد سابقهٔ پزشکی سؤال میپرسند.
ممکن است اصطلاح بررسی سپسیس (Sepsis work-up) را بشنوید؛ یعنی مجموعه آزمایشهایی که برای یافتن علت عفونت انجام میشود، از جمله:
- آزمایشهای خون: شمارش کامل سلولهای خونی، کشت خون و پروتئین واکنشی C (CRP).
- آزمایش ادرار: بررسی کامل ادرار و کشت ادرار.
- نمونهگیری از مایع نخاع (پونکسیون کمری/Lumbar puncture): پزشک سوزنی ظریف را در فضای اطراف ستون فقرات نوزاد وارد کرده تا مایع نخاعی را برای بررسی عفونت خارج کند.
- تصویربرداری: رادیوگرافی قفسهٔ سینه یا سونوگرافی.
درمان و مدیریت
درمان سپسیس نوزادی چگونه است؟
درمان سپسیس نوزادی باید فوراً آغاز شود. معمولاً نوزاد در بخش مراقبتهای ویژه (ICU) بستری میشود. درمان شامل موارد زیر است:
- مایعات وریدی (IV fluids)
- آنتیبیوتیکهای وریدی برای مقابله با عفونتهای باکتریایی
- داروهای ضدویروسی برای درمان عفونتهای ویروسی
- داروهای قلبی یا تنظیم فشار خون
- اکسیژن اضافه یا دستگاههای کمکتنفسی در صورت نیاز
- انتقال خون در برخی موارد
پیشآگهی و آیندهٔ بیماری
آیا سپسیس نوزادی قابل درمان است؟
بله. سپسیس نوزادی در بسیاری از موارد قابل درمان است و بسیاری از نوزادان پس از درمان، بهبود کامل مییابند و مشکلی باقی نمیماند.
اما باید توجه داشت که سپسیس نوزادی یکی از علل اصلی مرگومیر نوزادان است. هرچه درمان زودتر آغاز شود، نتیجه بهتر خواهد بود. خطر مرگ در سپسیس حدود ۷٫۶٪ در هر ساعت تأخیر در درمان افزایش مییابد.
عوارض احتمالی سپسیس نوزادی چیست؟
بیشتر نوزادانی که از سپسیس بهبود مییابند، دچار عارضهٔ خاصی نمیشوند، اما در برخی موارد، مشکلات بلندمدت دیده میشود. بیش از یکسوم نوزادان بازمانده از سپسیس، دچار تأخیر در رشد مهارتهای شناختی میشوند و نزدیک به نیمی از آنان پس از ترخیص، دستکم یکبار دیگر در بیمارستان بستری میشوند.
برخی نوزادان ممکن است دچار مننژیت (Meningitis) شوند، یعنی عفونت پردههای اطراف مغز. این بیماری میتواند باعث علائم و عوارض زیر شود:
- بیحالی شدید.
- برآمدگی فونتانل (نقطه نرم سر نوزاد).
- کاهش شنوایی.
- تأخیر رشدی.
- فلج مغزی (Cerebral palsy).
- تشنج.
- کما.
پیشگیری
چگونه میتوان از سپسیس نوزادی پیشگیری کرد؟
برای پیشگیری از انتقال عفونت به نوزاد، پزشک متخصص زنان ممکن است آنتیبیوتیکهای پیشگیرانه را توصیه کند. این داروها بهصورت وریدی و چند ساعت پیش از زایمان تزریق میشوند، در شرایطی که:
- عفونتهایی مانند کوریوآمنیونیتیس (Chorioamnionitis) وجود داشته باشد.
- استرپتوکوک گروه B (GBS) در واژن مادر وجود داشته باشد.
- سابقهٔ تولد نوزاد مبتلا به سپسیس وجود داشته باشد.
علاوه بر این، رعایت موارد زیر برای پیشگیری از سپسیس اهمیت دارد:
- رعایت بهداشت فردی.
- ویزیت منظم توسط پزشک.
- دریافت واکسنهای توصیهشده.
- آگاهی از علائم سپسیس.
- مراجعهٔ فوری به پزشک در صورت مشاهدهٔ علائم سپسیس در خود یا نوزاد.
زندگی با نوزاد مبتلا به سپسیس
چه زمانی باید نوزاد را به اورژانس برد؟
اگر در منزل هستید و نوزاد شما علائم زیر را دارد، فوراً با اورژانس (شماره ۱۱۵) تماس بگیرید یا به نزدیکترین بیمارستان مراجعه کنید:
- تحریکپذیری غیرمعمول یا خوابآلودگی بیش از حد.
- پوست سرد، رنگپریده یا تغییر رنگداده.
- خشکی پوشک برای بیش از ۱۲ ساعت.
- عدم واکنش یا مشکل در تنفس.
چه زمانی باید به پزشک نوزاد مراجعه کنم؟
پس از ترخیص از بیمارستان، پزشک اطفال معمولاً میخواهد نوزاد را ظرف ۲ تا ۳ روز دوباره ویزیت کند تا روند بهبود بررسی شود. حتماً وقت ویزیت را از قبل تنظیم کنید.
پرسشهای متداول
محاسبهگر خطر سپسیس چیست؟
محاسبهگر سپسیس نوزادی (Kaiser neonatal sepsis calculator) ابزاری است که پزشکان برای برآورد خطر سپسیس زودرس نوزاد استفاده میکنند. این ابزار احتمال بروز سپسیس را بر اساس عوامل خطر مادر و وضعیت نوزاد هنگام تولد محاسبه میکند.
منابع
- Merck Manual. Sepsis in Newborns. Accessed 1/23/2023.
- Puopolo KM, Benitz WE, Zaoutis TE; COMMITTEE ON FETUS AND NEWBORN; COMMITTEE ON INFECTIOUS DISEASES. Management of Neonates Born at ≥35 0/7 Weeks’ Gestation With Suspected or Proven Early-Onset Bacterial Sepsis. Pediatrics. 2018 Dec;142(6):e20182894. Accessed 1/23/2023.
- Sepsis Alliance. Sepsis and Children. Accessed 1/23/2023.
- Singh M, Alsaleem M, Gray CP. Neonatal Sepsis. [Updated 2022 Sep 29]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Accessed 1/23/2023.
- MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
