قند خون پایین در نوزادان
قند خون پایین در نوزادان که «هیپوگلیسمیِ نوزادی (Neonatal hypoglycemia)» نیز نامیده میشود، به قند خون (گلوکز) پایین در چند روزِ نخست پس از تولد اشاره دارد.
علتها
نوزادان برای تأمین انرژی به قند خون (گلوکز) نیاز دارند. بیشترینِ این گلوکز را مغز مصرف میکند.
پیش از تولد، نوزاد گلوکز را از مادر از طریق «جفت (Placenta)» دریافت میکند. پس از تولد، نوزاد گلوکز را از طریق شیرِ مادر یا «شیرخشک (Formula)» دریافت میکند. نوزاد همچنین میتواند مقداری گلوکز را در «کبد (Liver)» تولید کند.
سطح گلوکز میتواند کاهش یابد اگر:
- انسولین (Insulin) در خون بیش از حد باشد. انسولین هورمونی است که گلوکز را از خون به بافتها منتقل میکند.
- نوزاد قادر به تولیدِ کافیِ گلوکز نباشد.
- بدنِ نوزاد بیش از گلوکزِ تولیدشده، گلوکز مصرف کند.
- نوزاد نتواند از طریق تغذیه، گلوکزِ کافی دریافت کند.
هیپوگلیسمیِ نوزادی زمانی رخ میدهد که سطح گلوکزِ نوزاد موجب بروز علائم شود یا پایینتر از دامنهٔ ایمن برای سن نوزاد قرار گیرد. این وضعیت در حدود ۱ تا ۳ مورد از هر ۱۰۰۰ تولد رخ میدهد.
قند خون پایین در نوزادانی بیشتر محتمل است که یک یا چند عامل خطر زیر را داشته باشند:
- زودرس به دنیا آمدهاند، عفونت شدید دارند، و/یا بلافاصله پس از زایمان به اکسیژن نیاز داشتهاند.
- مادر مبتلا به دیابت است.
- رشدِ داخلرحمی در دوران بارداری کندتر از حد انتظار بوده است.
- اندازهٔ کوچکتر یا بزرگتر از حدِ انتظار برای سنِ بارداری دارند.
علائم
نوزادانِ دچار قند خون پایین ممکن است علائمی نداشته باشند. اگر نوزادِ شما یکی از عوامل خطرِ قند خون پایین را دارد، پرستاران در بیمارستان سطح قند خون او را—even در صورتِ نبودِ علائم—بررسی خواهند کرد.
همچنین، سطح قند خون معمولاً برای نوزادانی که علائم زیر را دارند بررسی میشود:
- پوستِ مایل به آبی یا رنگپریده
- مشکلات تنفسی، مانند وقفههای تنفسی «اپنه (Apnea)»، تنفس سریع یا صدای ناله هنگام تنفس
- تحریکپذیری یا بیحالی
- شلی یا افتِ تونِ عضلانی
- تغذیهٔ ضعیف یا استفراغ
- مشکل در گرم نگهداشتنِ بدن
- لرزش، تکانخوردن، تعریق یا تشنجها (Seizures)
آزمایشها و ارزیابیها
نوزادانِ در معرض خطرِ هیپوگلیسمی باید پس از تولد بهطور مکرر آزمایش خون برای اندازهگیری سطح قند خون انجام دهند. این کار با «سوراخکردنِ پاشنه (Heel stick)» انجام خواهد شد. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت باید انجام آزمایشهای خون را تا زمانی ادامه دهد که سطح گلوکزِ نوزاد برای حدود ۱۲ تا ۲۴ ساعت در حالت طبیعی باقی بماند.
سایر آزمایشهای ممکن شامل «غربالگری نوزادان از نظر اختلالات متابولیک (Metabolic disorders)» مانند آزمایشهای خون و ادرار است.
درمان
نوزادان با قند خون پایین نیاز خواهند داشت که تغذیههای اضافی با شیرِ مادر یا شیرخشک دریافت کنند. نوزادانی که با شیرِ مادر تغذیه میشوند ممکن است در صورتیکه مادر قادر به تولید شیرِ کافی نباشد، به دریافت شیرخشکِ اضافه نیاز داشته باشند. (فشارِ دستی و ماساژ میتواند به مادران کمک کند شیرِ بیشتری بدوشند.) در صورتِ کافی نبودنِ شیر، ممکن است بهطور موقت «ژلِ قندی (Sugar gel)» از راه دهان داده شود.
اگر نوزاد قادر به تغذیهٔ دهانی نباشد، اگر قند خون با تغذیه بهبود نیابد، یا اگر سطح قند خون بسیار پایین باشد، ممکن است به محلولِ قندی از راهِ ورید «داخلوریدی (Intravenously)» نیاز باشد.
درمان تا زمانی ادامه خواهد یافت که نوزاد بتواند قند خون خود را حفظ کند. این موضوع ممکن است ساعتها یا روزها طول بکشد. نوزادانی که زودرس یا کموزن به دنیا آمدهاند، مادرشان دیابت داشته است، یا دچار عوارض/مشکلات دیگری هستند، ممکن است به مدت طولانیتری نیاز به درمان داشته باشند.
اگر قند خون پایین ادامه یابد، در موارد نادر ممکن است به نوزاد «دارو» برای افزایش سطح قند خون داده شود.
چشمانداز (پیشآگهی)
چشمانداز برای نوزادانی که علائمی ندارند یا به درمان بهخوبی پاسخ میدهند خوب است. بااینحال، قند خون پایین میتواند در تعدادِ اندکی از نوزادان پس از پایان درمان بازگردد؛ بنابراین سطوحِ قند خون پس از توقفِ درمان بررسی خواهد شد.
این وضعیت زمانی بیشتر احتمالِ عود دارد که مایعاتِ وریدی پیش از آنکه نوزاد کاملاً برای تغذیهٔ دهانی آماده باشد قطع شوند.
قند خونِ بسیار شدیداً پایین یا طولانیمدت میتواند موجب مشکلاتِ درازمدت در رشدِ مغز شود. این امر بیشتر در نوزادانِ کموزنتر از میانگین، نوزادانِ متولدشده از مادرانِ مبتلا به دیابت، یا نوزادانِ دارای عوارض/مشکلاتِ دیگر صادق است.
عوارض احتمالی
قند خونِ شدیداً یا بهطورِ پایدار پایین ممکن است بر عملکردِ ذهنیِ نوزاد اثر بگذارد. در موارد نادر، نارسایی قلب یا تشنج رخ میدهد. بااینحال، این مشکلات ممکن است ناشی از علتِ زمینهایِ قند خون پایین باشند، نه نتیجهٔ خودِ قند خون پایین.
پیشگیری
اگر در دوران بارداری دیابت دارید، با ارائهدهندهٔ خود همکاری کنید تا سطحِ قند خونتان را کنترل کنید. مطمئن شوید که پس از تولد، قند خونِ نوزادتان پایش میشود.
Resources/منابع
Davis SN, Lamos EM. Hypoglycemia and hypoglycemic syndromes. In: Robertson P, ed. DeGroot’s Endocrinology. 8th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2023:chap 38.
Garg M, Devaskar SU. Disorders of carbohydrate metabolism in the neonate. In: Martin RJ, Fanaroff AA, eds. Fanaroff and Martin’s Neonatal-Perinatal Medicine: Diseases of the Fetus and Infant. 12th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2025:chap 90.
Sperling MA. Hypoglycemia. In: Kliegman RM, St. Geme JW, Blum NJ, Shah SS, Tasker RC, Wilson KM, eds. Nelson Textbook of Pediatrics. 21st ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2020:chap 111.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
