آﻣﻮزش (خودمراقبتی) بیماران در زایمان طبیعی
بیمار/ همراه گرامی خواهشمندیم در جهت ارائه خدمات بهتر، خودمراقبتی زیر را مطالعه فرموده و به این توصیه‌ها پس از ترخیص از بیمارستان توجه فرمائید.
زایمان طبیعی چیست؟
برای بسیاری از زنان دردهای زایمانی و وضع حمل، بخشی از حاملگی است که با نگرانی و دستپاچگی به آن مینگرند. به‌خصوص، اگر تجربه اولشان هم باشد نمیدانند که چگونه این اتفاق صورت خواهد گرفت آیا از پس آن برمیآیند یا خیر.
سعی کنید آرام باشید. اکثر زنان بدون هیچ مشکلی این واقعه پرشکوه را پشت سر میگذارند، زیرا بدن زنان طوری ساخته شده که قادر به تحمل دردهای زایمانی و وضع حمل هستند. هر چند زایمان کردن کار دشواری است، امّا یادگیری بیشتر راجع به این فرایند و تمرین تکنیکهای شل کردن عضلات میتوانند به تسهیل آن کمک کنند.
آموزش بدو ورود
- تمامی سوالات خود در مورد مراقبت از بیمارتان در منزل در طول بستری در بخش را از پرستار بپرسید.
- دستبند مشخصات جهت شناسایی شما می‌باشد، لذا خواهشمند است تا زمان ترخیص آن را در مچ دست خود نگه دارید و هنگام ترخیص توسط پرستار بخش از دست شما خارج خواهد شد در غیر این صورت به پرستار اطلاع دهید.
- بهداشت فردی خود را در طول بستری رعایت نموده و دست‌های خود را مرتب بشویید.
- زباله‌های عادی خود را در سطل زباله آبی رنگ رها کنید.
- وسایل مربوط به پانسمان و سرم شما زباله عفونی محسوب می‌شود و باید در سطل زباله زرد رها شود.
- در صورت نیاز به پرستار از زنگ احضار که بالای سر شما نصب گردیده است استفاده نمایید.
- نرده‌های کنار تخت را جهت جلوگیری از سقوط بالا نگه دارید.
- در صورت داشتن سابقه بیماری و سابقه حساسیت (دارویی، غذایی) پرستار و پزشک معالج را در جریان قرار دهید.
- در صورتی که بیماری خاصی دارید و تحت درمان هستید به پزشک و پرستار خود اطلاع دهید زیرا ممکن است نیاز باشد داروهای شما قطع شده و داروهای جدید جایگزین شود.
- مدارک قبلی خود را به همراه داشته باشید تا پزشک بتواند در مورد درمان شما تصمیم درست بگیرد.
آموزش حین بستری
اقدامات و توصیه‌های قبل از زایمان:
- در صورت داشتن آرایش و لاک ناخن آن را پاک کنید.
- موهای موضع عمل، قبل از زایمان لازم است تراشیده شود.
- قبل از انتقال به اتاق زایمان، مثانه (ادرار) را تخلیه نمایید.
- هنگام ورود به زایشگاه، زیورآلات، اجسام فلزی، گیره سر، دندان مصنوعی و غیره را خارج کنید.
- کلیه لباس‌ها (لباس زیر، جوراب و…) را در آورید و لباس مخصوص اتاق زایمان بپوشید.
- در صورت داشتن سابقه بیماری، سابقه حساسیت (دارویی، غذایی) پرستار و پزشک معالج را در جریان امر قرار دهید.
رژیم غذایی:
- تا انجام زایمان از خوردن مواد غذایی سنگین مانند شیر، جگر و تخم‌مرغ بپرهیزید.
- پس از زایمان از خوردن غذاهایی که باعث یبوست، اسهال، استفراغ و نفخ می‌شود اجتناب نمایید.
فعالیت:
- برای خروج از بستر، ابتدا مدتی در لبه تخت نشسته و پاها را آویزان نمائید، در صورت نداشتن سرگیجه، تاری دید و… با کمک تیم مراقبتی راه بروید.
- جهت تحرک و فعالیت، هر ساعت چند بار از تخت پایین بیایید و قدم بزنید.
مراقبت:
- تا 24 ساعت پس از زایمان ممکن است خونریزی در حد قابل توجه وجود داشته باشد و به‌تدریج از حجم خون کاسته ولی ترشحات واژن تا یک ماه دیده می‌شود.
- در صورت دفع لخته یا خونریزی بیش از حد قاعدگی (به طوری که در زیر مادر خون جمع شده باشد) سرگیجه، کاهش هوشیاری، تنگی نفس فوراً اطلاع دهید.
- جهت جلوگیری از خونریزی در ساعات اولیه پس از زایمان، مثانه خود را تخلیه کنید.
- جهت جلوگیری از ایجاد عفونت ادراری و عفونت ناحیه تناسلی پس از هر بار اجابت مزاج و دفع ادرار از جلو به عقب با کف صابون یا شامپوی بچه یا سرم شستشو، شسته و خشک کنید.
- بروز درد یا احساس ناراحتی را قبل از خروج از تخت به پرستار اطلاع دهید.
- جهت جبران مایعات از دست رفته و افزایش شیر، مایعات فراوان حتی آب مصرف نمائید.
- جهت جلوگیری از ترومبوز ورید عمقی چند ساعت پس از زایمان به تدریج از تخت خارج شده و راه بروید.
- قبل از هر بار شیردهی دست‌ها را با آب و صابون شسته و برای تمیز کردن نوک سینه‌ها فقط از آب ساده استفاده نمایید.
- شیر دادن مکرر به نوزاد باعث جمع شدن رحم و کمتر شدن خونریزی می‌شود.
آموزش پس از ترخیص
رژیم غذایی:
- از مصرف غذاهای نفاخ و دیر هضم اجتناب کنید و جهت جلوگیری از یبوست رژیم غذایی پرفیبر و مایعات مصرف کنید. استفاده از مواد غذایی حاوی ویتامین C به بهبود سریع محل بخیه‌ها کمک می‌کند.
- تا 6 ماه بعد از زایمان روزانه 1 عدد قرص آهن استفاده نمایید.
- برای برطرف کردن یبوست روزانه 2 لیوان آب ولرم بصورت ناشتا میل نمایید.
فعالیت:
- از زور زدن، بلند کردن اجسام سنگین و رانندگی (تا زمانی که پزشک توصیه کرده است) خودداری کنید.
- میزان فعالیت متوسط داشته باشید و از فعالیت‌های سنگین یا استراحت‌های طولانی اجتناب کنید.
- در صورت داشتن بخیه، حداقل تا 40 روز پس از زایمان مقاربت جنسی نداشته باشید.
مراقبت:
- هر روز در حالت ایستاده استحمام کنید.
- قبل از هر بار شیر دهی دست‌ها را با آب و صابون شسته و برای تمیز کردن نوک سینه‌ها فقط از آب ساده استفاده نمایید.
- در دو سه روز اول پس از زایمان، میزان ترشح شیر کم است با مکیدن نوزاد به‌تدریج اضافه می‌گردد.
- از نشستن طولانی‌مدت در صندلی و فشار بر زانوها، انداختن پاها روی یکدیگر و بی‌حرکتی اجتناب نمائید.
- بهداشت فردی و ناحیه تناسلی را رعایت نمائید. ناحیه پرینه را از جلو به عقب شستشو دهید و پس از هر بار ادرار کردن و اجابت مزاج ناحیه اپیزیاتومی (بخیه) را با آب ولرم شستشو داده و با دستمال یکبار مصرف و تمیز خشک نمائید.
- برای به‌دست آوردن تناسب اندام با اجازه پزشک می‌توانید ورزش کردن را از هفته‌های نخست پس از زایمان آغاز کنید. چون به نوزاد خود شیر می‌دهید.
- لباس زیر را روزانه تعویض کنید و از لباس های زیرنخی استفاده و ازپوشیدن لباس های حاوی الیاف مصنوعی و جوراب شلوارهای تنگ و پلاستیکی خودداری کنید.
- لباس زیر همیشه باید خشک باشد و از مرطوب شدن آن پرهیز کنید.
خونريزی بعد از زايمان:
تا 40 روز پس از زایمان ممکن است خونریزی کم یا ترشحات خونابه‌ای داشته باشید. در صورت داشتن خونریزی شدید به پزشک معالج اطلاع دهید.
دردهای پس از زايمان:
به علت انقباض رحم برای خروج لخته‌های خون باقی مانده، گاهی در روزهای اول پس از زایمان، دردهایی شبیه درد قاعدگی وجود دارد که به پس‌درد معروف است. این درد با شیردهی بیشتر می‌شود که علت آن وجود هورمونی است که در شیردهی ترشح شده و باعث انقباض رحم می‌گردد. با گرم نگه داشتن، شل کردن عضلات، تنفس عمیق و مصرف مُسکن با نظر پزشک، می‌توان درد را کاهش داد. معمولاً در روز سوم از شدت دردها کاسته می‌شود. اگر درد شدید و مداوم شده همراه با تب یا خونریزی باشد سریعاً باید به پزشک مراجعه شود.
دفع ادرار:
دفع ادرار تا 2 ساعت بعد از زایمان ضروری می‌باشد. اقدامات زیر را در زمان عدم دفع ادرار بکار ببندید:
- اگر در چند ساعت اول بعد از زایمان استفاده از دستشویی سخت است می‌توان از لگن یکبار مصرف و مخصوص خود استفاده کنید.
- باز کردن شیر آب دستشویی و یا ریختن آب گرم روی مجرای ادرار و گذاشتن کیسه آبگرم روی شکم می‌تواند به دفع ادرار کمک کند.
- گاهی ممکن است به علت بخیه‌ها در هنگام ادرار کردن احساس درد کنید که به‌تدریج بهبود می‌یابد.
- اگر ادرار نکردید توسط ماما از نظر جمع شدن خون در ناحیه دستگاه تناسلی معاینه می‌شوید و سوندگذاری انجام می‌شود. این سوند یک روز بعد از زایمان و برطرف شدن مشکل خارج خواهد شد. اگر افزایش دفع ادرار بعد از زایمان، تکرر ادرار، درد و سوزش و دفع خون در ادرار وجود داشت نگران نباشد به پزشک یا پرستار خود اطلاع دهید.
آموزش سلامت:
- از مصرف نوشیدنی‌های حاوی الكل بپرهیزید.
- از استعمال دخانیات بپرهیزید.
- از استرس و اضطراب دوری نمایید.
- تغذیه سالم داشته باشید و از اضافه وزن بپرهیزید.
زمان مراجعه بعدی:
- 10–7 روز بعد، جهت کنترل بخیه (در صورت اپیزیاتومی) به پزشک معالج مراجعه نمائید.
- جهت مراقبت‌های بعد از زایمان، به مرکز بهداشتی نزدیک منزل مراجعه نمائید.
علائم هشدار
در صورت قرمزی، کبودی، تورم یا ترشحات چرکی از محل برش اپیزیاتومی، بوی بد واژینال، تب و لرز، تنگی نفس، اختلال در دفع ادرار و مدفوع، خونریزی شدید (بیشتر از میزان قاعدگی)، درد و تورم ساق پا، سردرد شدید، درد، تورم و تغییر رنگ پوست پستان به پزشک معالج یا اورژانس بیمارستان مراجعه نمائید.
فهرست منابع
- Sabiston Text book of Surgery/Saunders
- Schwartz Principles of Surgery
- کتاب پرستاری برونر – سودارث
- مجموعه کامل دروس پرستاری – انتشارات بشری
تاریخ آخرین ویرایش: 17 تیر 1402