پادکست آموزش همگانی
فیلم آموزش همگانی
خلاصه
لوله بینیـمعدهای: کاربردها و روش نصب
این مقاله دربارهٔ لولهٔ بینیـمعدهای یا ان جی تیوب (NG tube) است که یک کاتتر پزشکی موقت به شمار میآید. این ابزار از طریق بینی وارد معده میشود و دو هدف اصلی را دنبال میکند: تغذیهٔ لولهای کوتاهمدت و رساندن دارو و ساکشن معده برای کاهش فشار یا خارجکردن سموم. منبع به شرح انواع این لولهها، شامل تکلومن (برای تغذیه) و دولومن (برای ساکشن)، میپردازد و روش دقیق نصب آن را، که شامل اندازهگیری طول صحیح و استفاده از بیحسی موضعی است، توضیح میدهد. همچنین، متن بر اهمیت تأیید جایگاه صحیح لوله با استفاده از رادیوگرافی قفسهٔ سینه یا تست pH و مدت مجاز استفاده (حداکثر شش هفته) تأکید دارد و مزایا و خطرات احتمالی، از جمله عوارض خفیف و عوارض جدی ناشی از نصب نادرست، را مورد بحث قرار میدهد.
لولهٔ بینیـمعدهای یا ان جی تیوب
لولهٔ بینیـمعدهای وسیلهای از نوع کاتتر پزشکی است که از راه بینی وارد معدهٔ شما میشود. از این لوله برای مدتهای محدود استفاده میشود تا موادی مانند غذا یا داروها را به معده برساند یا مواد را از معده خارج کند.
مرور کلی
لولهٔ بینیـمعدهای چیست؟
لولهٔ بینیـمعدهای (Nasogastric tube, NG tube) لولهای پلاستیکی، نازک و انعطافپذیر است که برای اهداف پزشکی موقت بهکار میرود. «بینیـمعدهای» یعنی «از بینی به معده». این لوله طوری طراحی شده است که از حفرهٔ بینی شما عبور کند، وارد گلو شود و از طریق مری (Esophagus) به معده برسد. ارائهدهندگان خدمات سلامت از انواع مختلف لولهٔ بینیـمعدهای برای رساندن مواد به معدهٔ شما یا خارجکردن مواد از آن استفاده میکنند.
هدف از لولهٔ بینیـمعدهای چیست؟
از لولههای بینیـمعدهای هم برای رساندن مواد به معده و هم برای خارجکردن مواد از آن استفاده میشود. این لولهها اغلب برای تغذیهٔ لولهایِ کوتاهمدت و رساندن داروهای خوراکی به افراد بستری بهکار میروند. همچنین میتوانند محتوای معده را ساکشن (Gastric suctioning) کنند تا فشار را کاهش دهند یا سموم را خارج نمایند.
دو هدف اصلی لولهٔ بینیـمعدهای عبارتاند از تغذیهٔ لولهایِ کوتاهمدت (و تجویز دارو) و ساکشن معده (پامپکردن معده).
تغذیه از راه لوله
لولهٔ بینیـمعدهای میتواند تغذیهٔ ویژه و نیز دارو را مستقیماً به معدهٔ شما برساند. اگر از تغذیهٔ خوراکی، تغذیهٔ کافی دریافت نمیکنید، ممکن است به تغذیه از راه لوله (Enteral nutrition) نیاز داشته باشید. این وضعیت زمانی رخ میدهد که دچار حالتی باشید که بر اشتها اثر میگذارد یا جویدن و بلعیدن را دشوار میکند. گاهی بیماران بستری برای حمایت از فرآیند بهبود خود به تغذیهٔ اضافی نیاز دارند.
برخی شرایطی که ممکن است به تغذیهٔ موقت از راه لولهٔ بینیـمعدهای نیاز داشته باشند شامل موارد زیر است:
- دشواری در بلع (دیسفاژیا (Dysphagia))
- کانسرهای سر و گردن (Head and neck cancers)
- تغییر وضعیت هوشیاری/بیهوشی (Altered mental status/Unconsciousness)
- سوءتغذیه (Malnutrition)
- بیماری التهابی روده (Inflammatory bowel disease, IBD)
- لولهگذاری داخل نای (Endotracheal intubation)
ساکشن معده
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت ممکن است برای خارجکردن محتویات معده از لولهٔ بینیـمعدهای استفاده کند، چه بهصورت پیشگیرانه و چه بهصورت اورژانسی. اگر مادهٔ سمی بلعیده باشید یا با قرصها اُوِردوز کرده باشید، آنها محتوای سمی را از معده بیرون میکشند. اگر یک وضعیت پزشکی یا یک اقدام درمانی باعث شود معدهٔ شما بیشازحد پر و متسع شود، محتویات را خارج میکنند تا معده را دکمپرِس کرده و از برگشت محتویات جلوگیری کنند.
برخی شرایطی که ممکن است به ساکشن معده از راه لولهٔ بینیـمعدهای نیاز داشته باشند:
- بلع سمیات (مسمومیت (Toxic ingestion/Poisoning))
- گاستروپارزی یا انسداد خروجی معده (Gastroparesis/Gastric outlet obstruction)
- انسداد رودهٔ باریک یا شبهانسداد (Small bowel obstruction/Pseudo-obstruction)
- تهوع و استفراغ مقاوم (Intractable nausea and vomiting)
- خونریزی دستگاه گوارش فوقانی (Upper GI bleeding)
- جراحیهای دستگاه گوارش (Gastrointestinal surgery)
دو نوع لولهٔ بینیـمعدهای کداماند؟
این دو نوع عمده با دو هدف اصلی لولهٔ بینیـمعدهای متناظرند.
تکلومن
لولهٔ بینیـمعدهای تکلومن یک مجرای باریک واحد دارد که برای رساندن دارو و تغذیه بهصورت یکطرفه به معده استفاده میشود. این مجرا قطر کوچکی دارد («اسمالبور (Small bore)») تا راحتی بیمار حفظ شود، چون ممکن است تا چند هفته در محل باقی بماند. دو مدل اصلی مورد استفاده، لوین (Levin) و دابهاف (Dobhoff) هستند. تفاوت اصلی آنها این است که لولهٔ دابهاف وزنهای در انتهای خود دارد.
دولومن
لولهٔ بینیـمعدهای دولومن بهطور ویژه برای ساکشن طراحی شده است، هرچند میتواند اهداف دیگری هم داشته باشد. این لوله دو مجرا دارد: یکی عریضتر برای ساکشن و دیگری باریکتر که بهعنوان وِنت هوا برای کاهش فشار خلأ عمل میکند. این ویژگی کمک میکند هنگام ساکشن، لوله به مخاط معده نچسبد. مدلهای متعددی وجود دارد، اما «سیلم سامپ (Salem Sump)» احتمالاً رایجترین آنهاست.
جزئیات درمان
پیش از گذاشتن لولهٔ بینیـمعدهای چه اتفاقی میافتد؟
یک ارائهدهندهٔ آموزشدیده شما را با دقت برای گذاشتن لوله آماده میکند. آنها:
- روند کار را توضیح داده و رضایت آگاهانهٔ کتبی شما را دریافت میکنند.
- اگر ممکن باشد شما را در وضعیت نشستهٔ کاملاً قائم قرار میدهند.
- دستکش پزشکی میپوشند (لازم نیست استریل باشد).
- چند سانتیمتر ابتدایی لوله را با ژل روانکنندهٔ استریل لوبریکیت میکنند.
- حفرهٔ بینی و گلو را با بیحسی موضعی مانند لیدوکائین (Lidocaine) بیحس میکنند.
- از قبل طول صحیح لولهٔ مورد نیاز را اندازه میگیرند و علامتگذاری میکنند.
طول صحیح لولهٔ بینیـمعدهای چگونه اندازهگیری میشود؟
ارائهدهندگان خدمات سلامت از تکنیکهای مختلفی برای برآورد طول مورد نیاز لوله استفاده میکنند تا به معده (و گاهی به بخش فوقانی رودهٔ باریک) برسد. طول مورد نیاز متناسب با اندازهٔ بدن شماست، بنابراین ممکن است آن را با فواصل دیگری روی بدن اندازه بگیرند. یا ممکن است از اندازههای عمومی استفاده کنند؛ برای مثال، ۵۵ سانتیمتر طولِ میانگین مورد نیاز برای رسیدن به معدهٔ بزرگسال است.
روند گذاشتن لولهٔ بینیـمعدهای چگونه است؟
ارائهدهندهٔ آموزشدیدهٔ شما:
- لوله را از یکی از سوراخهای بینی وارد کرده و آن را در خطی مستقیم بهسمت پشت گلو هدایت میکند تا از فشار آوردن به سقف حفرهٔ بینی جلوگیری شود.
- وقتی لوله به پشت گلو میرسد، بهآرامی آن را بهسمت پایین درون مری هدایت کرده و بهآهستگی جلو میبرد.
- یک لیوان آب با نی به شما میدهد و از شما میخواهد جرعههای کوچک بنوشید و ببلعید. این کار کمک میکند لوله از طریق مری پایین برود. در غیر این صورت، ممکن است از شما بخواهند یک دم عمیق انجام دهید و نفستان را نگه دارید.
- اگر دچار نفسنفسزدن، سرفه یا ناراحتی شوید، متوقف میشوند و لوله را بیرون میآورند. پس از یک استراحت کوتاه دوباره تلاش میکنند.
- لوله را تا رسیدن به علامتی که طول صحیح را نشان میدهد جلو میبرند و سپس آن را با چسب محکم میکنند.
- بررسی میکنند که لوله در محل صحیح قرار گرفته باشد.
ارائهدهندگان چگونه جایگاه لولهٔ بینیـمعدهای را بررسی میکنند؟
برای پیشگیری از عوارض جدی، ارائهدهنده باید جایگاه صحیح لولهٔ بینیـمعدهای را تأیید کند. آنها از یکی از دو روش زیر استفاده میکنند:
- رادیوگرافی قفسهٔ سینه (Chest X-ray): دقیقترین روش برای بررسی جایگاه لولهٔ بینیـمعدهای است و کارشناسان توصیه میکنند حداقل برای بررسی اولیه استفاده شود. اما انجام مکرر آن ممکن یا عملی نیست. مواجههٔ مکرر با اشعهٔ ایکس توصیه نمیشود و اگر قرار است مدتی از لوله استفاده کنید، ممکن است در منزل از آن استفاده کرده و جایگاهش را بررسی کنید.
- تست pH آسپیرات (Aspirate pH test): روش بعدی برای بررسی جایگاه لوله، تست pH بر روی مقدار کمی مایعِ آسپیراتشده است. شما یا ارائهدهنده مقدار کمی مایع را ساکشن کرده و اسیدیتهٔ آن را میسنجید. اگر لوله در معده قرار داشته باشد، مایعِ آسپیرات حاوی اسید معده است و pH پایینتری خواهد داشت. این تست برای بررسیهای سریع حین لولهگذاری مفید است.
آیا لولهٔ بینیـمعدهای دردناک است؟
ممکن است کمی ناراحتکننده باشد، اما نباید بهطور حاد دردناک باشد. ارائهدهندگان میتوانند پیش، هنگام و پس از گذاشتن لوله اقداماتی برای به حداقل رساندن ناراحتی شما انجام دهند. برای مثال:
- دادن قرص مکیدنی بیحسکننده برای بیحسکردن بخش فوقانی دستگاه گوارش پیش از نصب
- بیحسکردن حفرهٔ بینی و گلو
- لوبریکیتکردن لوله و استفاده از تکنیک ملایم هنگام ورود
- محکمکردن مناسب لوله با چسب تا حرکت نکند و اصطکاک ایجاد نشود
- پاککردن ملایم پوست و استفاده از درمانهای موضعی در نقاط تماس لوله با پوست
- جستوجوی علائم تحریک در محل ورود و تعویض سوراخ بینی در صورت لزوم
لولهٔ بینیـمعدهای تا چه مدت میتواند باقی بماند؟
این لوله فقط برای استفاده تا حداکثر شش هفته طراحی شده است. اگر به تغذیهٔ انتریک برای مدتی طولانیتر نیاز پیدا کنید، ارائهدهندهٔ شما توصیه میکند به نوع دیگری از لولهٔ تغذیه تغییر دهید. لولهٔ گاستروستومی (Gastrostomy) یا گاستروژژونوستومی (Gastrojejunostomy) مستقیماً از طریق برشی کوچک در شکم وارد معده یا رودهٔ باریک میشود. نصب این لولهها به جراحی کوچک نیاز دارد، اما برای استفادهٔ طولانیمدت ایمنترند.
فواید و خطرات
مزایای لولهٔ بینیـمعدهای چیست؟
برای نصب لولهٔ بینیـمعدهای نیازی به جراحی نیست و در بیشتر افراد میتوان آن را سریع و ایمن نصب کرد. این موضوع بهویژه در شرایط اورژانسی مانند مسمومیت که نیاز به پامپکردن معده دارید مفید است. این لوله به بیماران در وضعیتهای کاهشیافتهٔ سلامت اجازه میدهد بدون جراحی از تغذیهٔ انتریک بهرهمند شوند. همچنین برای کاربردهای کوتاهمدت مانند دکمپرِسکردن معده سودمند است.
عوارض یا عواقب جانبی لولهٔ بینیـمعدهای چیست؟
اگر لوله بهدرستی نصب شود، عوارض و عواقب جانبی نسبتاً خفیفاند. ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- ناراحتی
- عفونت سینوس (Sinus infection)
- خوندماغ
- گلودرد
- زخم فشاری (Pressure ulcers)
- تحریک مخاط معده
- گرهخوردن یا جابهجایی لوله
- عدم تعادلهای الکترولیتی مانند هیپوکالمی (Hypokalemia) (پتاسیم پایین)
- خونریزی گوارشی در اثر استفادهٔ طولانیمدت
این عوارض با خارجسازی ایمن لوله برطرف میشوند.
در صورت نصب نادرست، عوارض جدیتر میتوانند شامل موارد زیر باشند:
- آسیب به مری یا مخاط معده
- قرارگیری تصادفی لوله در راه هوایی و نفوذ به ریهها
چه زمانی با پزشک تماس بگیرم؟
چه زمانی باید دربارهٔ لولهٔ بینیـمعدهای خود نگران شوم؟
اگر موارد زیر را مشاهده کردید فوراً ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود را آگاه کنید:
- هرگونه نشانهٔ عفونت مانند قرمزی، تورم یا تب
- در حالیکه لوله در محل است دچار خفگی، سرفه یا استفراغ شوید
- لوله مسدود شود یا از کار بیفتد
- بهطور تصادفی لوله را جابهجا کنید یا از جای خود خارج شود
- هرگونه مشکل در تنفس
- وجود خون در لوله یا در مدفوع
References/منابع
- Merk Manual Professional Version. How To Insert a Nasogastric Tube. Accessed 10/20/2022.
- National Library of Medicine. Nasogastric feeding tube. Accessed 10/20/2022.
- Sigmon DF, An J. Nasogastric Tube. 2022 May 2. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island, FL: StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Accessed 10/20/2022.
- MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
