آﻣﻮزش خودمراقبتی بیماران با ام اس (MS)
فهرست مطالب
Toggleبیمار/ همراه گرامی خواهشمندیم در جهت ارائه خدمات بهتر، خودمراقبتی زیر را مطالعه فرموده و به این توصیهها پس از ترخیص از بیمارستان توجه فرمائید.
ام اس (مولتیپل اسکلروزیس) چیست؟
مولتیپل اسکلروزیس (MS) یا اماس یک بیماری بالقوه ناتوانکننده است که در آن سیستم ایمنی بدن لایه محافظ دور عصبها را از بین میبرد. این عمل باعث تداخل در ارتباط بین مغز و سایر قسمتهای بدن میشود و در نهایت منجر به درگیری خود عصبها شده که دیگر برگشتناپذیر است. علائم بسیار متغیر است و بستگی به میزان ضایعات و محل عصب درگیر دارد. افرادی که دچار MS شدید هستند توانایی راه رفتن یا حرف زدن را از دست میدهند. تشخیص MS در اوایل سیر بیماری مشکل است زیرا علائم معمولاً گذرا هستند و گاهی تا چند ماه وجود ندارند.
اماس یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن علیه بافت خودش عمل میکند. در مولتیپل اسکلروزیس این فرایند باعث تخریب میلین (ماده چربی که رشتههای عصبی را در مغز و نخاع پوشانده و محافظت میکند) میشود. میلین را میتوان مثل عایق در سیمهای الکتریکی تصور نمود. در صورت آسیب به میلین پیغامهایی که از طریق رشتههای عصبی منتقل میشوند، سرعتشان کم یا متوقف میشوند.
پزشکان و محققان هنوز دقیقاً نمیدانند که چرا اماس در برخی افراد رخ داده و چرا بعضی افراد مصون هستند. چندین عامل مثل ژنتیک عفونتهای زمان کودکی ممکن است نقش داشته باشد.
این بیماری عموماً بهصورت دورهای (حملهای) رخ میدهد که این دورهها چند هفته تا چند ماه طول میکشد و در بین این روزها علائم و نشانههای بیماری از بین رفته یا بهبود مییابند (دوره بهبود). ممکن است ناتوانی ایجاد شود یا شدت علائم و نشانهها افزایش یابد.

آموزش بدو ورود
- تمامی سوالات خود در مورد مراقبت از بیمارتان در منزل در طول بستری در بخش را از پرستار بپرسید.
- دستبند مشخصات جهت شناسایی شما میباشد، لذا خواهشمند است تا زمان ترخیص آن را در مچ دست خود نگه دارید و هنگام ترخیص توسط پرستار بخش از دست شما خارج خواهد شد در غیر این صورت به پرستار اطلاع دهید.
- بهداشت فردی خود را در طول بستری رعایت نموده و دستهای خود را مرتب بشویید.
- زبالههای عادی خود را در سطل زباله آبی رنگ رها کنید.
- وسایل مربوط به پانسمان و سرم شما زباله عفونی محسوب میشود و باید در سطل زباله زرد رها شود.
- در صورت نیاز به پرستار از زنگ احضار که بالای سر شما نصب گردیده است استفاده نمایید.
- نردههای کنار تخت را جهت جلوگیری از سقوط بالا نگه دارید.
- در صورت داشتن سابقه بیماری و سابقه حساسیت (دارویی، غذایی) پرستار و پزشک معالج را در جریان قرار دهید.
- در صورتی که بیماری خاصی دارید و تحت درمان هستید به پزشک و پرستار خود اطلاع دهید، زیرا ممکن است نیاز باشد داروهای شما قطع شده و داروهای جدید جایگزین شود.
- مدارک قبلی خود را به همراه داشته باشید تا پزشک بتواند در مورد درمان شما تصمیم درست بگیرد.

آموزش حین بستری
رژیم غذایی و تغذیه:
- در وضعیت کاملاً نشسته غذا بخورید.
- مایعات کافی استفاده کنید و بیشتر مایعات گرم، آب میوه تازه بنوشید.
- از غذاهای فیبردار مانند سبزیجات و میوه تازه و غذاهای حاوی کلسیم و ویتامین D جهت جلوگیری از یبوست استفاده کنید.
فعالیت:
- برای خروج از بستر، ابتدا مدتی در لبه تخت نشسته و پاها را آویزان نمائید، در صورت نداشتن سرگیجه، تاری دید و… با کمک تیم مراقبتی راه بروید.
- درصورت لزوم از وسایل کمک حرکتی مثل واکر، عصا، چرخ استفاده کنید.
- حتیالامکان، فعالیتهای روزانه خود را انجام دهید.

مراقبت:
- اگر عدم تعادل در ایستادن دارید، هنگام قدم زدن پاهایتان را با فاصله بازتری از یکدیگر بگذارید تا پایداری بیشتر داشته باشید.
- در صورت عدم تعادل بدون اجازه پرستار و بدون کمک از بستر خارج نشوید.
- برای بهبود عملکرد مثانه زمان مناسبی برای دفع ادرار در نظر بگیرید و هر 2 ساعت مقدار معینی مایعات استفاده کنید و نیم ساعت بعد از آن سعی کنید ادرار کنید.
- جهت جلوگیری از بیاختیاری و احتباس ادرار، 2 ساعت قبل از خواب مصرف مایعات را محدود کنید.
- در صورت نیاز به لگن یا لوله ادراری آن را در دسترس قرار دهید.
- در صورت داشتن سوند ادراری از کشیدگی آن و قرار دادن آن روی تخت اجتناب کنید.
- در صورت سونداژ، کیسه ادرار را بالاتر از سطح بدن قرار ندهید زیرا ادرار آلوده وارد مثانه میشود و باعث عفونت مثانه میشود.
- قبل از تخلیه کیسه ادراری، به پرستار جهت ثبت میزان ادرار اطلاع دهید.
- جهت پیشگیری از عفونتهای تنفسی تنفس عمیق و سرفه انجام دهید. (فیزیوتراپی قفسه سینه به خروج ترشحات کمک میکند)
- از استرسهای جسمی و روحی در حد امکان اجتناب نمائید.
- در صورت داشتن تنگی نفس و یا اشکال در بلع به پزشک خود اطلاع دهید.
دارو:
دستورات دارویی طبق دستور پزشک در فواصل و زمان معین توسط پرستار اجرا میشود.

آموزش پس از ترخیص
رژیم غذایی و تغذیه:
- از رژیم کم چرب، دارای پروتئین، کربوهیدرات، روغن زیتون، منابع غنی اُمگا 3، تخم مرغ، ماهی و… و انواع ویتامینها مانند ویتامین ب، گروه غلات و حبوبات و ویتامین ث، مرکبات، گوجهفرنگی، آناناس، هندوانه و… استفاده کنید.
- مقدار مایعات دریافتی را در طول روز تقسیم کنید و از 2 ساعت قبل از خواب مصرف مایعات را محدود کنید.
- غذا را به طور منظم و به موقع در حجم کم و در دفعات بیشتر استفاده کنید.
- از غذاهای نرم و قابل هضم استفاده شود.
- غذا را در حالت نشسته میل نمایید.
- حتماً به کارشناس تغذیه مراجعه کنید.
فعالیت:
- در طول روز تمرینات کششی آرام و ملایمی را انجام دهید ولی خود را خسته نکنید.
- سعی کنید ورزشی را انتخاب کنید که نشاطآور باشد و از آن لذت ببرید. ورزشهایی مانند یوگا، تایچی، شنا و ورزشهای آبی.
- هر وقت احساس ناراحتی، اذیت شدن یا ناخوشی داشتید ورزش را متوقف کنید.

مراقبت:
- برای خروج ترشحات ریوی سرفه و تنفس عمیق و فیزیوتراپی قفسه سینه انجام دهید و از تماس با افراد مبتلا به بیماری عفونی اجتناب کنید.
- برای جلوگیری از سفتی عضلات از قرار گرفتن در سرما و گرمای زیاد خودداری کنید.
- از انجام کارها در محیط گرم و زیر نور آفتاب خودداری کنید.
- بیحرکتی میتواند باعث رکود خون در پاها و افزایش احتمال عفونت ریهها گردد، لذا ورزشهای تنفسی و چرخش پا و همچنین سرفه و تنفس عمیق داشته باشید.
- از تماس با اجسام خیلی سرد و داغ به دلیل اختلال حسی خودداری کنید. اجازه دهید تنظیم آب حمام توسط افراد خانواده انجام شود.
- ممکن است نیاز به استفاده از توالتهای مخصوص، میلههای مخصوص گرفتن و ریلهای محافظ در حمام داشته باشید. این تغییرات را میتوانید در خانه یا محل کار نیز ایجاد کنید.
- برای جلوگیری از گرمای بیش از حد در ورزش در ساعات داغ روز ورزش نکنید. سعی کنید صبح یا شب ورزش کنید (علائم با افزایش درجه حرارت بدن بدتر میشود).
- فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی (کاهش اختلال در صبحت کردن و بلع) و مشاوره روانپزشکی مشکلات شما را کاهش میدهد.
- کاردرمانی به شما کمک میکند که مشکلات موجود در انجام کارهای روزمره خود را به نحو مناسبی اصلاح نمایید. به عنوان مثال: توصیه میشود که از وسایل خاصی مثل وسیله گرفتن مداد، شانه یا برسهای مخصوص استفاده نمایید.
- پیگیر مراقبتهای درمانی خود باشید و همیشه کارت شناسایی همراه داشته باشید.
- با آب بسیار گرم دوش نگیرید.
- احساسات خود را از نظر جسمی و عاطفی بررسی کنید. گرسنگی، استرس و خستگی را کنترل کنید.
دارو:
- کورتیکواستروئیدها همراه با غذا یا شیر استفاده شود.
- تب، لرز، خستگی و درد عضلات (علائم شبه آنفولانزا) از عوارض جانبی دارو (اینترفرون) است و با استراحت برطرف میشود.

زمان مراجعه بعدی:
به طور منظم جهت معاینه به پزشک معالج مراجعه نمائید.
علائم هشدار
در صورت بروز علائم عفونت ادراری (سوزش، ادرار تیره رنگ و خونی، تب و لرز)، تنگی نفس و یا بدتر شدن علائم و انتشار بیماری به نقاط جدید بدن به پزشک یا اورژانس بیمارستان مراجعه کنید.
فهرست منابع
- Sabiston Text book of Surgery/Saunders
- Schwartz Principles of Surgery
- کتاب پرستاری برونر – سودارث
- مجموعه کامل دروس پرستاری- انتشارات بشری
تاریخ آخرین ویرایش: 31 تیر 1402