جراحی کمتهاجمی
جراحی کمتهاجمی از فناوریها و تکنیکهای نو برای دسترسی به اندامهای شما از راه روزنههای کوچک استفاده میکند، نه برشهای بزرگ. امروزه جراحان میتوانند بسیاری از عملهای رایج را با روشهای کمتهاجمی انجام دهند.
مرور کلی
جراحی کمتهاجمی چیست؟
جراحی کمتهاجمی (Minimally invasive surgery, MIS) رویکردی در جراحی است که برش از میان پوست و بافتهای شما را به حداقل میرساند. جراحان از تکنیکها و فناوریهای جراحی کمتهاجمی استفاده میکنند تا حین اقدام، کمترین آسیب ممکن را ایجاد کنند. برشهای کوچک، احتمال درد، عوارض و زمان نقاهت شما را کاهش میدهند. امروزه ارائهدهندگان خدمات سلامت بسیاری از اقدامات رایج را با تکنیکهای جراحی کمتهاجمی انجام میدهند.
انواع مختلف جراحی کمتهاجمی کداماند؟
جراحی سوراخکلیدی
بیشتر اقداماتِ جراحی کمتهاجمی شامل استفاده از برشهای کوچکِ «سوراخکلیدی» است که بهعنوان درگاههایی برای ابزارهای ویژه در طول جراحی شما عمل میکنند. بسته به محل، این برشها معمولاً حداکثر نیم اینچ طول دارند یا کمتر. یک درگاه دسترسیِ آندوسکوپ (Endoscope) را فراهم میکند؛ لولهای باریک با دوربین ویدئویی نورانی در انتها که تصاویر را روی صفحه نمایش میدهد. جراحان از راه سایر درگاهها با ابزارهای بلند و باریک کار میکنند.
انواع مختلفی از آندوسکوپها برای بخشهای مختلف بدن وجود دارد و گاهی نامهای اختصاصی دارند. برای مثال، لاپاراسکوپ (Laparoscope) وارد حفرهٔ شکمی میشود، توراکوسکوپ (Thoracoscope) وارد حفرهٔ قفسهٔ سینه میشود و آرتروسکوپ (Arthroscope) وارد مفاصل میشود. جراحی با استفاده از این اسکопها ممکن است «جراحی لاپاراسکوپیک (Laparoscopic surgery)»، «جراحی توراکوسکوپیک (Thoracoscopic surgery)» یا «جراحی آرتروسکوپیک (Arthroscopic surgery)» نامیده شود. اینها چند نمونه از انواع جراحی کمتهاجمی هستند.
جراحی رباتیک
شکل پیشرفتهای از جراحی کمتهاجمی از بازوهای رباتیک برای جراحی از طریق برشهای کوچک استفاده میکند. به این روش «جراحی رباتیک (Robotic surgery)» گفته میشود. یک جراحِ آموزشدیده بازوهای ربات را از کنسولی در اتاق عمل هدایت میکند. رباتیک امکان دقت و کنترل بیشتر را در فضاهای کوچکتر فراهم میسازد. بیشتر اقداماتِ جراحی رباتیک از چند درگاه استفاده میکنند، اما گاهی «جراحی تکدرگاهی (Single-port surgery)» نیز ممکن است.
جراحی درونرگی
جراحی درونرگی (Endovascular surgery) شامل عبور دادنِ یک کاتتر (Catheter) بسیار ریز از میان رگ خونی و انجام جراحی از طریق آن است. تنها یک برش بسیار کوچک برای دسترسی به رگ لازم است. اغلب جراحانِ درونرگی میتوانند بهجای برش، پوست را با سوزن سوراخ کنند. این کار خونریزی را به حداقل میرساند. جراحان کاتتر را روی یک سیمِ راهنما (Guidewire) پیش میبرند، سپس سیم را خارج کرده و ابزارهای جراحی را از طریق کاتتر عبور میدهند تا عمل انجام شود.
جراحی آندوسکوپیک
در نهایت، برخی آندوسکوپها میتوانند از یک دهانهٔ طبیعی موجود در بدن شما، مانند بینی یا دهان، عبور کنند. جراحان میتوانند با ابزارهای بلند و باریک از طریق این آندوسکوپها عمل کنند، بدون آنکه اصلاً از روی پوست شما برشی بدهند. به این روش «جراحی آندوسکوپیک از راه دهانهٔ طبیعی بدن (Natural orifice endoscopic surgery)» گفته میشود. اقدامات «اندولومینال (Endoluminal)» درون دیوارههای اندام شما انجام میشوند، در حالیکه اقدامات «ترانسلومینال (Transluminal)» یکی از دیوارههای اندام را برش میدهند.
برخی نمونههای اقداماتِ جراحی کمتهاجمی کداماند؟
نمونههای رایجِ اقداماتِ جراحی کمتهاجمی شامل موارد زیر است:
- جراحی کمتهاجمی اورولوژیک: برداشت کلیه (نفرکتومی، Nephrectomy)، برداشت پروستات (پروستاتکتومی، Prostatectomy) یا ترمیم افتادگی اندامهای لگنی (ساکروکولپوپکسی، Sacrocolpopexy).
- جراحی کمتهاجمی ستون فقرات: فیوژن ستون فقرات (Spinal fusion)، برداشت تومور و درمان تنگی کانال نخاع (Spinal stenosis).
- جراحی کمتهاجمی قلب: ترمیم نقص دیوارهٔ دهلیزی (Atrial septal defect repair) و ترمیم دریچهٔ میترال (Mitral valve repair).
- آرتروسکوپی: آرتروسکوپی شانه برای درمان پارگیهای کاف چرخاننده، آرتروسکوپی مچ پا برای درمان درد مچ پا یا آرتروسکوپی لگن برای ترمیم آسیبهای خفیف لگن.
- جراحی قفسهٔ سینه با کمک ویدئو (Video-assisted thoracic surgery, VATS): اقدامات هدایتشده با توراکوسکوپی برای درمان سرطان در حفرهٔ قفسهٔ سینه، یا برای ترمیم فرورفتگی مادرزادی جناغ (پکتوس اکسکاواتوم) با روش ناس (Nuss procedure).
- جراحی لاپاراسکوپیک: برداشت کیسهٔ صفرا (کولهسیستکتومی، Cholecystectomy)، برداشت آپاندیس (آپاندکتومی، Appendectomy)، برداشت غدهٔ فوقکلیه (آدرنالکتومی، Adrenalectomy) و ترمیم فتق.
- جراحی درونرگی: آنژیوپلاستی (Angioplasty)، آترکتومی (Atherectomy)، آمبولیزاسیون (Embolization) و استنتگذاری (Stenting).
- جراحی آندوسکوپیک عملکردی سینوسها: جراحی آندوسکوپیک سینوسها برای بیماریهای جدی سینوسی.
- جراحیهای اندولومینال در دستگاه گوارش: برداشت تومور (دیسسکشن زیرموکوزال آندوسکوپیک، Endoscopic submucosal dissection، یا جراحی میکروسکوپی ترانسآنال، Transanal endoscopic microsurgery) و میوتومی اسفنکتر.
- جراحیهای صرع: الکتروانسفالوگرافی عمقی استریوتاکتیک (Stereoelectroencephalography, SEEG) و تحریک عمقی مغز (Deep brain stimulation, DBS).
- جراحیهای چاقی: اسلیو معده (Gastric sleeve) و بایپس معده (Gastric bypass) برای کاهش وزن.
جزئیات اقدام
چه کسی کاندیدای جراحی کمتهاجمی است؟
در بسیاری جنبهها، جراحی کمتهاجمی از جراحی باز سنتی ایمنتر است. در واقع، برخی افرادی که کاندیدای جراحی باز سنتی نیستند ممکن است برای اقدامات کمتهاجمی مناسب باشند. با این حال، تکنیکهای کمتهاجمی میتوانند از جراحی باز طولانیتر باشند و نیازمند آمادگیهایی از پیش هستند. این موضوع ممکن است در شرایط اورژانسی یا زمانیکه وضعیت شما هنوز روشن نیست، قابلاجرا نباشد.
افرادِ مبتلا به برخی بیماریهای قلبی و ریوی ممکن است بهویژه برای جراحی لاپاراسکوپیک، کاندیدای ایدهآلی نباشند. علت این است که جراحی لاپاراسکوپیک شامل دمیدن گاز به داخل حفرهٔ شکمی برای جدا کردن دیوارهٔ شکم از اندامهاست. در برخی افراد، این گازها ممکن است خطر عوارض قلبیـریوی را حین جراحی افزایش دهند. جراح شما خطرات را بهصورت فردی ارزیابی خواهد کرد.
در جراحی کمتهاجمی چه اتفاقی میافتد؟
انواع مختلف اقداماتِ جراحی، گامهای متفاوتی دارند. با این حال، برخی تفاوتهای کلی میان جراحی باز سنتی و اقداماتِ جراحی کمتهاجمی وجود دارد.
- بیهوشی: در حالیکه جراحی باز تقریباً همیشه به بیهوشی عمومی نیاز دارد، برخی اقداماتِ کمتهاجمی چنین نیازی ندارند. ممکن است فقط به بیحسی موضعی در محل برش نیاز داشته باشید، با یا بدون داروی آرامبخش برای کمک به ریلکسیشن. اگر جراحی آندوسکوپیک انجام میدهید، ممکن است اصلاً به بیهوشی نیاز نداشته باشید. یک عامل بیحسی در گلو میتواند عبور آندوسکوپ را بدون تحریک رفلکس خفگی تسهیل کند.
- برشها: ویژگی شاخص جراحی کمتهاجمی، برشهای کوچک (اگر اصلاً برشی لازم باشد) است. این برشهای کوچک برای آندوسکوپها و ابزارهای جراحی معمولاً حداکثر نیم اینچ طول دارند. اگر جراح نیاز داشته باشد اندامی را از همان برش خارج کند، برش ممکن است کمی بزرگتر باشد ــ یا اگر در مغز یا سیستم عروقی باشد، کوچکتر. برشهای کوچکتر، نقاهت را آسانتر و با درد کمتر و خطر عوارض کمتر همراه میکنند.
- زمان جراحی و نقاهت: بهطور کلی، هنگامیکه جراحان از روشهای کمتهاجمی استفاده میکنند، عملها طولانیتر میشوند زیرا گامها، ابزارها و کمککنندگان بیشتری درگیر هستند. این موضوع بهویژه در جراحی رباتیک صادق است. در مقابل، زمان نقاهت معمولاً بسیار سریعتر است. اغلب میتوانید همان روزِ اقدام به خانه بروید و زخمهای کوچکِ برش شما طی چند هفته، نه چند ماه، بهبود مییابند.
در جراحی کمتهاجمی از چه ابزارها یا تجهیزاتی استفاده میشود؟
جراحی کمتهاجمی به ابزارها و تجهیزات تخصصی نیاز دارد که استفاده از آنها مستلزم آموزشهای ویژه است. علاوه بر جراح، به یک تیم جراحی آموزشدیده برای مدیریت همهچیز نیاز است. تیم جراحی به نظارت بر دستگاهها و تنظیمات تجهیزات در طول عمل کمک میکند. آنها کنار تخت جراحی میمانند تا هنگام هدایت جراح از کنسول رباتیک، ابزارها را در جای خود قرار دهند.
برخی از تجهیزاتی که استفاده میشوند عبارتاند از:
- آندوسکوپها: آندوسکوپها لولههای بلند و باریکی با دوربین ویدئویی نورانی در انتهای خود هستند. آنها در اندازههای مختلف برای مشاهدهٔ حفرههای مختلف بدن وجود دارند و میتوانند سخت (Rigid) یا انعطافپذیر (Flexible) باشند.
- تجهیزات تصویربرداری: مانیتورها تصاویر ویدئوییِ آندوسکوپ را حین جراحی نمایش میدهند. جراحان اغلب از فناوریهای تصویربرداری دیگر مانند سونوگرافی (Ultrasound) یا فلوروسکوپی (Fluoroscopy) برای مکانیابی محل جراحی استفاده میکنند.
- کاتترهای درونرگی: این کاتترهای بسیار ریز درون رگهای خونی حرکت میکنند. جراحان با استفاده از سیمهای راهنما و تصویربرداری با اشعهٔ ایکس، آنها را به محل جراحی هدایت کرده و سپس از طریق آنها عمل میکنند.
- تروکارها: تروکارها لولههایی هستند که تیم جراحی آنها را در برشهای سوراخکلیدی (درگاهها) قرار میدهد. سایر ابزارهای جراحی، از جمله آندوسکوپها، از طریق تروکارها وارد میشوند.
- اینسیفلاتورها: اینسیفلاتورها گاز دیاکسیدکربن با فشار پایین را از طریق لوله به داخل حفرهٔ بدن میفرستند. جراحان زمانی از اینسیفلاتور استفاده میکنند که لازم است حفره را برای دید و دسترسی بهتر، متسع کنند.
- بالونها: وقتی جراحان نمیخواهند یا نیاز ندارند کلِ حفرهٔ بدن را متسع کنند، ممکن است از یک بالونِ قابلاتساع برای ایجاد فضا دقیقاً در محل موردنیاز استفاده کنند. آنها بالون را در انتهای یک تروکار، آندوسکوپ یا کاتتر قرار میدهند و با پمپاژ گاز از طریق لوله، آن را متسع میکنند.
- ابزارهای جراحی: ابزارهای جراحیِ کمتهاجمی بلند و باریکاند تا در فضاهای محدود کار کنند. جراحان آنها را از طریق تروکارها، آندوسکوپها یا کاتترها هدایت میکنند.
- سامانهٔ جراحی داوینچی (Da Vinci Surgical System): سامانهٔ جراحی داوینچی سامانهٔ رباتیکی است که جراحان در جراحی رباتیک از آن استفاده میکنند. این سامانه شامل یک کنسول عملیاتی، یک صفحهٔ نمایشِ جداگانه و یک ترالیِ تجهیزات است که ابزارهای جراحی و دوربین روی آن قرار دارند. کنسول، چهار بازوی رباتیک را هدایت میکند.
خطرات / فواید
فواید جراحی کمتهاجمی چیست؟
فواید بالقوه شامل موارد زیر است:
- کاهش آسیب بافتی.
- کاهش خونریزی.
- کاهش خطر عوارض جراحی.
- کاهش خطر عفونت.
- کاهش اسکار (جای زخم).
- کاهش مدت بستری در بیمارستان.
- کاهش زمان نقاهت.
- کاهش درد و نیاز به دارو.
- ممکن است به بیهوشی عمومی نیاز نداشته باشد.
- ممکن است جراحی را برای برخی افراد که در غیر این صورت امکانپذیر نبود، ممکن سازد.
معایب جراحی کمتهاجمی چیست؟
معایب بالقوه شامل موارد زیر است:
- نیاز به آموزش و تجهیزات ویژه.
- ممکن است بهصورت محلی در دسترس نباشد.
- ممکن است پرهزینهتر باشد.
- ممکن است زمان عمل طولانیتر شود.
- ممکن است در شرایط اورژانسی کارآمد نباشد.
- دمیدن گاز میتواند برای برخی افراد خطرات قلبیـریوی ایجاد کند.
References/منابع
- American Academy of Orthopaedic Surgeons. Minimally Invasive Spine Surgery. Accessed 10/29/2023.
- Buia A, Stockhausen F, Hanisch E. Laparoscopic surgery: A qualified systematic review. World J Methodol. 2015 Dec 26;5(4):238-54. Accessed 10/29/2023.
- Mohiuddin K, Swanson SJ. Maximizing the benefit of minimally invasive surgery. J Surg Oncol. 2013 Oct;108(5):315-9. Accessed 10/29/2023.
- Spight DH, Jobe BA, Hunter JG. Minimally Invasive Surgery, Robotics, Natural Orifice Transluminal Endoscopic Surgery, and Single-Incision Laparoscopic Surgery. In: Brunicardi F, Andersen DK, Billiar TR, Dunn DL, et al, eds. Schwartz’s Principles of Surgery. 11th ed. McGraw Hill; 2019.
- MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
